كوروناۆيرۋس ىندەتىن جەڭۋدى ماقسات تۇتقان الەمنىڭ بەلدى عالىمدارى ىندەتكە قارسى ۆاكسينانى ازىرلەۋگە بارىنشا اتسالىسىپ، دىتتەگەن ماقساتتارىنا جەتتى.
ۆيرۋس شارتاراپتى كەزىپ كەتكەن شاقتا قازاق عالىمدارى دا ەمىن تابۋعا بىلەك سىبانا كىرىسىپ، وتاندىق ۆاكسينا جاساۋ ءۇشىن بارىن سالدى.
جاستا بولسا، قازۇاۋ حالىقارالىق ۆاكسينولوگيا ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، پروفەسسور، «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ ستيپەندياتى، «قازاقستاننىڭ 100 جاڭا eciمi-2021» جالپىۇلتتىق بايقاۋىنىڭ «عىلىم جانە يننوۆاسيا» نوميناسياسىنىڭ جەڭىمپازى قايسار تابىنوۆتىڭ ەرەڭ ەڭبەگىن ايتپاسقا بولماس.
ول جانۋارلارعا ارنالعان ۆاكسينالاردى ازىرلەۋگە، زەرتتەۋگە جانە وندىرىسكە ەنگىزۋگە ماماندانعان جەتەكشى قازاقستاندىق عالىمداردىڭ ءبىرى.
ول جانە ونىڭ كومانداسى سوڭعى 15 جىل ىشىندە جوعارى پاتوگەندى قۇس تۇماۋى، جىلقى تۇماۋى، برۋسەللەز سونداي-اق ادامنىڭ ماۋسىمدىق تۇماۋى سياقتى ءقاۋىپتى ينفەكسيالارعا قارسى 7 ۆەتەريناريا ۆاكسيناسىن جانە 3 مەديسينا ۆاكسيناسىن جاساي الدى.
بۇل ازىرلەمەلەردىڭ 60% -ى ءقازىردىڭ وزىندە ءساتتى ەنگىزىلدى.
«ءيا، جاسىراتىن جوق بۇل ازىرلەمەلەر ەلدىڭ بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ۇلكەن ۇلەس قوستى، سونىمەن بىرگە يمپورتتى الماستىرۋ باعدارلاماسى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرىلدى. مەن ءوزىم 2010 جىلى كانديداتتىق ديسسەرتاسيامدى قۇس تۇماۋىنا قارسى ۆاكسينانى تاقىرىپ ەتىپ الدىم. سەبەبى 2008 جىلدان باستاپ 2،0 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجاتقا 50 ميلليون دوزادان استام قۇس تۇماۋىنا قارسى ۆاكسينا ءوندىرىلدى. ونىڭ ازىرلەمەلەرى اراسىندا الەمدە تەڭدەسى جوق تۇماۋ ۆيرۋستىق ۆەكتورلارىنا نەگىزدەلگەن ءىرى قارا مالدىڭ (ءىرى قارا مالدىڭ) برۋسەللەزىنە قارسى ۆاكسينا ەرەكشە ورىن الادى.
سوڭعى 6 جىل ىشىندە بۇل ۆاكسينا جان-جاقتى سىناقتان ءوتتى، ەڭ باستىسى وندىرىسكە ەنگىزىلدى، ءقازىر ءىس جۇزىندە قولدانىلۋدا» دەيدى قىرۋار ەڭبەك ەتكەن قايسار جىگىت.
بۇگىندە وتاندىق عىلىم سالاسىندا ەلەۋلى ورىن الاتىن جاڭالىققا قۇلاق تۇرسەك، جاس عالىمنىڭ كومانداسى ددسۇ كانديداتتار تىزىمىنە ەنگىزىلگەن ەكى COVID-19 ۆاكسيناسىن (سۋببىرلىك ينەكسياسى جانە ينترانازالدى نانوۆاكسينا)، سونداي-اق اللەرگيالىق رينيت پەن برونح دەمىكپەسىن ەمدەۋگە ارنالعان ۆاكسينا جاساپ شىعارعان.
ەكى بىردەي ۆاكسينا دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىندا تىركەلىپتى. ازىرلەگەن ۆاكسينالاردىڭ 60%-ى قولدانىسقا ەنگەن ەكەن.
قازىرگى ۋاقىتتا ول «COVID-19» جانە «اللەرگيا» سياقتى عالامدىق پروبلەمالار بويىنشا زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدە.
«قازاقستاندىق عالىمدار ءوز كۇشتەرىمەن نانوتەحنولوگيا نەگىزىندە جاساعان 2 ۆاكسينانى كلينيكاعا دەيىنگى زەرتتەۋدىڭ سوڭعى ساتىسىنا دايىنداپ جاتىرمىز. ءبىز جاساعان ءتاسىل تۇبەگەيلى جاڭا تەحنولوگيا دەپ ايتۋعا بولادى. NARUVAX-C19/Nano – مۇرىنعا تامىزۋ ارقىلى بەرىلەتىن ۆاكسينا. بۇل ۆاكسينانى سينتەتيتكالىق تۇرىندە دايىندالعان اقۋىز نەگىزىندە جاسادىق. ۆاكسينا دايىنداعان عىلىمي توبىمىزدا قازاق ۇلتتىق اگرارالىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنداعى حالىقارالىق ۆاكسينولوگيا ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، قازاق-جاپون يننوۆاسيا ورتالىعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جانە م.ايقىمبايەۆ اتىنداعى اسا ءقاۋىپتى اۋرۋلاردىڭ عىلىمي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ وكىلدەرى كىردى. بولاشاقتا بۇل ۆاكسينالار تاجىريبەگە ەنگىزىلىپ، قوعامعا ۇلەسىن قوسادى دەپ ۇمىتتەنەمىز» دەيدى قايسار تابىنوۆ.
ايتا كەتەيىك زەرتتەۋشىلەر ماكاكالارعا تاجىريبە جاساۋدى اياقتادى، وعان دەيىن تىشقاندار مەن حومياكتارعا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن.
ناتيجەسىندە ۆاكسينا جانۋارلاردى ينفەكسيادان قورعاپ قانا قويماي، ۆيرۋستى 100% بەيتاراپتاندىرعان.
قازاقستاندىق Naruvax-C19 ۆاكسيناسى سوڭعى كەزەڭگە جەتتى جانە ادام اعزاسىنداعى كلينيكالىق زەرتتەۋلەرگە دايىن ەكەنىن جەتكىزدى اڭگىمە بارىسىندا قايسار مىرزا.
«مايمىلدارعا جاسالعان جۇمىستار تۋرالى سوڭعى يممۋنوگەندىلىك دەرەكتەردى العاننان كەيىن، ادامداردا تەستىلەۋ جۇمىسىن باستاۋعا بولادى» دەيدى عالىم. وتاندىق عىلىم سالاسىنا دۇرىس كوڭىل ءبولىپ، دامىتساق عانا كەلەسى سىن-قاتەرلەرگە دايىن بولاتىنىمىزدى جەتكىزدى اڭگىمە بارىسىندا قايسار مىرزا. بۇگىندە ۆاكسيونولوگيا سالاسىندا قارقىندى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن عالىم، 17 جىلدان بەرى جانۋارلار مەن قۇستارعا، ادامدارعا ارنالعان ينفەكسيالىق اۋرۋلارعا قارسى ۆاكسينا ازىرلەۋمەن اينالىسىپ كەلەدى.
ءوزىنىڭ كومانداسىمەن بىرگە 10 ۆاكسينا جاسادى. ونىڭ ءارقايسىسى - وتاندىق بيوتەحنولوگيانىڭ جەڭىسى دەۋگە تولىق نەگىز بار. العىرلىعى مەن تاباندىلىعى، عىلىمعا دەگەن ماحاباتى تالاي جەتىستىكتەرگە جەتۋگە سەبەپ بولىپ جۇرگەن جانعا ساتتىلىك تىلەدىك.
قۋانىش راحمەتوللا ۇلى
