1984 جىلعى كۇزدە، ينستيتۋتتىڭ ەكىنشى كۋرسىن باستاعاندا اسكەرگە الىندىم. 1985 جىلدىڭ كوكتەمىنە دەيىن ۋكراينانىڭ چەرنيگوۆ وبلىسىندا تانكىنىڭ قىر-سىرىن وقىتتى. تەورياسى بار، پراكتيكاسى بار دەگەندەي... ءبىراق وقىعانىمىزدان گورى كوشەنىڭ قارىن كۇرەگەن كۇنىمىز كوپ بولدى. «حاركوۆ دەگەن «قار كوپ» دەگەن سوزدەن شىققان» دەپ ۋكرايندىق تاريحشى، ارحەولوگ پروفەسسور كرۋپا تاتيانا نيكولايەۆنا ايتقانداي، كەشكە باستالعان قار تاڭ اتا ارەڭ تولاستايدى. كوكتەم شىققانشا قارمەن الىستىق.
تانكى دەگەنى كادىمگى تراكتور سياقتى. ت-55 دەگەنى ەسكى-قۇسقى ەبەدەيسىز الدەنە. ايتەۋىر جۇرگىزۋدى ۇيرەندىك.
ەمتيحان تاپسىراتىن شاق تۋدى. ءبىر ورىس سولدات «تانكىنىڭ ىشىنە سۋ جينالىپ قالسا نە ىستەيسىڭ؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە الماي قالعانى بار. اۋىلدا موتوسيكلدىڭ بەسىگىن (ليۋلكا) تولتىرىپ بالىق اكەلۋشى ەدىك. بالىقتى ءتۇسىرىپ العان سوڭ ءىشىن سۋمەن جۋاتىنبىز. بەسىكتىڭ تۇبىندە بارماقتىڭ باسىنداي تەسىك بار. جينالعان سۋ سول تەسىكتەن جەرگە اعىپ كەتەتىن.
سول ەسىمە ءتۇسىپ: «مەن ايتام» دەدىم قولىمدى كوتەرىپ. مۇرتى ەدىرەيگەن ورىس كاپيتان ماعان جالت قاراپ: «ال، ايت!» دەدى. مەن «باشنيانىڭ» تابانىندا تەسىك بار، سودان اعىزىپ جىبەرەم» دەدىم.
– قالاي؟ ول تەسىك بىتەۋ عوي؟
– بولتپەن بەكىتىلگەن. بولتتى كىلتپەن بۇراپ الىپ تاستايمىن.
– بولدى! ءوتتىڭ ەمتيحاننان! –دەدى.
مۇرتتى كاپيتان «قازاقتىڭ بىلگەنىن بىلمەدىڭ» دەپ، ورىس بالانىڭ جەر-جەبىرىنە جەتىپ ۇرىستى. ماعان بەس قويدى. ەمتيحانىنان ءسويتىپ قۇتىلدىم. ايتپەسە، بيلەتتەگى سۇراقتى تۇسىنبەي وتىر ەدىم.
سونىمەن «ۋچەبكانى» ءبىتىرىپ، قازىرگى لۋگانسكىگە كەلدىك. ول كەزدە اتاۋى ۆوروشيلوۆوگراد بولاتىن.
بارعان بەتتە 9-شى مامىرداعى اسكەري شەرۋگە ءبىر اي دايىندالدىق. باسقا شارۋانى بىلاي ىسىرىپ تاستاعان. ءبىر جارىم جىل ۋاقىتتا بىرەر مارتە اۆتومات اتتىرعان، بىرەر مارتە جورىققا شىققان كەزىمىز بولدى.
قالعان ءومىر سالپ-سالپ، سالپ-سالپ... قاراۋىلدا تۇرۋ، اسحانادا قالايى تارەلكە جۋۋ... كۇنىمىز بوسقا ءوتتى.
ەگەر سول كەزدە پۋتين مەن لاۆروۆ ايتىپ قويمايتىن ۆوەننىي وپەراسياعا اپارسا، بەت-بەتىمىزگە قاشاتىن ناعىز ءبىز بولار ەدىك. ويتكەنى سول كەزدە سوۆەت ارمياسى شىن مانىندە بارداك بولاتىن. سولدات تۇگىلى وفيسەرلەردىڭ وزدەرى قاشىپ-پىسىپ، ايتەۋىر كۇنىن ىلدالدامەن وتكىزىپ جۇرگەندەي كورىنەتىنبىز.
سوعىس ونەرىن ۇيرەتۋ دەگەن اتىمەن جوق. تانكىلەر بوكستەن ءومىرى شىعىپ كورگەن ەمەس. مۇراجايدىڭ مۇلكى سياقتى، ماڭقيىپ تۇرعانى تۇرعان. باسقا دا تەحنيكالار سولاي. استىنا اعاش قويىپ، جەردەن كوتەرىپ تاستاعان. سولاي تۇرىپ-اق كۇن جەپ، كونەرىپ بىتەتىنىنە ءسوز جوق-تىن.
بىزدەر اندا-ساندا شاڭىن سۇرتكەن بولىپ، سول جاقتا ۇيىقتاپ قايتامىز. قاراۋىلدا ءجۇرىپ تە ۇيىقتايتىن قۋىستارىمىز بولاتىن.
وسىلاي ەكى جىل ەسىل ۋاقىت ارەڭ ءوتتى. ايبىندى دەپ سانالاتىن كەڭەس ارمياسىنىڭ 1984-1986 جىلعى سيقى، مىنە، وسىنداي-تۇعىن.
ودان بەرىدە 90-شى جىلدار باستالدى. بۇل، ءسوز جوق، اسكەردىڭ جاعدايى ودان سايىن قۇلدىراعان كەز. سول قۇلدىراۋدان كەڭەس ارمياسىنىڭ مۇراگەرى رەسەي ارمياسىنىڭ قايتىپ اياققا تۇرماعانى انىق.
رەسەي قارۋلى كۇشتەرىندە قىزمەت ەتەتىن كىشى وفيسەردەن گەنەرالعا دەيىنگى كومانديرلەر تۇگەل جەمقورلىققا باتقان. ەڭ باستىسى اسكەري تەحنيكا باياعى موتورلار سوعىسى كەزىندەگى دەڭگەيدەن الىسقا ۇزاماعان.
رەسەي جاستارىنىڭ اسكەر قاتارىنا بارعىسى كەلمەيتىنى ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. باياعى گەرمانيا فاشيستەرىمەن بولعان سوعىستى بەينەلەيتىن كينولار مەن رومان، پوۆەستەر كەيىنگى جاستار ءۇشىن قىزىقسىز.
سويتكەن رەسەي اسكەرى ءقازىر مىڭ-مىڭداپ ۋكراينانىڭ دالاسى مەن ورماندارىندا شىبىنداي قىرىلىپ جاتىر.
نۇرلىبەك سامات ۇلى
