ۇكىمەت ەلدەگى بانكتەردىڭ ەكونوميكانى تولىققاندى قارجىلاندىرۋداعى قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بانك سەكتورىن ودان ءارى ساۋىقتىرۋ ءۇشىن بىرنەشە جىل قاتارىنان جۇمىس ىستەپ كەلەدى. ماسەلەن، بيلىك بانكتەرگە سالىق جاعىنان سان الۋان جەڭىلدىكتەر بەرە وتىرىپ، الگىندەي ءۇمىتسىز نەسيەلەردىڭ ءبىرازىن سىزىپ تاستاۋعا ىڭعاي تانىتقان بولاتىن. ەكونوميكا ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، زاەم رەتىندە بەرىلگەن قايتارىلۋى ءۇمىتسىز قارجىنىڭ ءبىرشاما بولىگى «ۇمىت بولادى». بۇل قانداي ءھام كىمدەردىڭ قارىزى؟ ەڭ اقىرى سوناۋ جىلدارى الىنە قاراماي نەسيە الىپ، كەيىن بارماق تىستەگەن قاراپايىم حالىق بۇدان ۇتا ما؟
ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، بۇگىندە بانكتىك قاراجاتتى بەي-بەرەكەت يەلەنىپ، نەسيەگە بەلشەسىنەن باتقان، سوسىن ءقازىر بار تاپقان تايانعانىن قارىزدان قۇتىلۋعا سارپ ەتىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتار از ەمەس. بىرەۋى باسپانالى بولامىن دەپ كرەديتكە كىرسە، ەكىنشىسى تۇرمىستىق تەحنيكانىڭ ءتۇر-تۇرىن قارىزعا الۋدى ادەتكە اينىلدىرعان. اۆتوكولىك ءۇشىن، بيزنەس ءۇشىن دەگەندەردى بىلاي قويىڭىز، توي-تومالاققا نەسيە العانداردىڭ قاتارى قانشاما؟ مىنە، وسىنداي تۇتىنۋ نەسيەلەرىنىڭ كولەمى 2 تريلليون 200 ميلليارد تەڭگە بولعان. قازاقستاندا تۇتىنۋشى نەسيەلەرىنىڭ بەرۋ كورسەتكىشى 700 ميللياردقا وسكەن. وسىلايشا، ەل ازاماتتارىنىڭ بانكتەر الدىنداعى قارىزى 2 تريلليون تەڭگەدەن اسىپتى. مۇنىڭ بارلىعى بانككە قايتا ورالاتىنىنا دا سەنىم از. كۇنى كەشە عانا ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ ءمينيسترى ەربولات دوسايەۆ ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ ەسەبىندەگى «جۇمىس ىستەمەيتىن» زاەمداردىڭ، ياعني قايتارۋدان ءۇمىتسىز نەسيەلەردى سىزىپ تاستاۋعا جاعداي جاسايتىنىن مالىمدەدى. ارينە، ۇكىمەتتىڭ ءوزى بانكتەن سۇراپ وتىرىپ، بارلىق قارىزداردى ەسەپتەن شىعارتا المايدى. بۇل ءۇشىن بانكتەرگە سالىق جاعىنان ءبىرشاما جەڭىلدىك بەرۋ ارقىلى ءبىراز شىعىنداردى جاپتىرىپ تاستاۋعا مۇمكىندىك بەرىلگەن.
ارينە، زاەمدار تۋرالى ايتقان كەزدە قاراپايىم تۇتىنۋشىنىڭ توي-تومالاق ءۇشىن العان نەسيەلەرىنەن بولەك سان الۋان ءىرى جوبالارعا بولىنگەن قاراجاتتى دا ۇمىتپاۋ قاجەت. ەندەشە، ءدال وسىنداي «قۇمعا سىڭگەن» قارىزدىڭ قاراپايىم حالىققا بەرىلگەن نەسيەلەردەن (2 ترلن. 200 ملرد. تەڭگە) بىرنەشە ەسەگە ارتىق بولعانى قاتتى قىنجىلتادى. وسىنشاما قارجىنى سىزىپ تاستاپ وتىرعاندا، اۋپىرىمدەپ ءجۇرىپ نەسيەگە باسپانا العان، كەيىننەن جولى بولماي بانكتەگى كەپىلدە تۇرعان جالعىز باسپاناسىنان ايىرىلۋعا دەيىن بارعان قاتارداعى قاراپايىم جۇرتشىلىقتىڭ ماسەلەسى ءبىرىنشى كەزەكتە قارالماي ما؟ جۇمىسىنان ايىرىلىپ، كۇنكورىسىنىڭ ناشارلاۋىنان نەسيە تولەمەگەندەردى دالادا قالدىرىپ، ميللياردتاردى تۇگىمەن جۇتقانداردىڭ قارىزىن سىزىپ تاستاۋ ادىلەتسىز كورىنەدى، بىزگە. ەندەشە وسىنىڭ ءوزى بانكتەردەگى ءۇمىتسىز سانالاتىن قىرۋار قارىزداردى سىزىپ تاستاۋ ناۋقاننىڭ قاراپايىم حالىق ءۇشىن ەمەس، نەسيەنى ميللياردتاپ ماتاپ وتىرعان قالتالىلار ءۇشىن جاسالاتىنداي. ۇكىمەت بانككە جاعداي جاسادى. ال بانك كىمدى كەشىرىپ، كىمدى كەشىرمەۋدى ءوزى شەشەدى.
انۋار ايتۋلەپ
