كييەۆتەگى ەكونوميكا مەكتەبىنىڭ ءتوراعاسى تيموپەي ميلوۆانوۆپەن تىلدەسكەن وتستاۆكاداعى اقش گەنەرالى ديەۆيد گوۆەلل پەترەۋس وسى توڭىرەكتەگى وزەكتى ساۋالدارعا جاۋاپ قاتتى دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
ساراپشىعا ءسوز كەزەگىن بەرمەس بۇرىن الدىمەن، ول تۋرالى از-كەم ماعلۇمات بەرە كەتسەك.
ديەۆيد پەترەۋس – وتستاۆكاداعى اقش گەنەرالى، 2008-2012 جىلدارى ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ ديرەكتورى بولدى. وعان دەيىنگى 35 جىلىن امەريكا ارمياسىنا ارنادى. اۋعانستانداعى ارنايى وپەراسيا كەزىندە اقش قارۋلى كۇشتەرى مەن حالىقارالىق كۇشتەردىڭ جاساعىنا قولباسشىلىق ەتتى.
...
– باتىس ەلدەرى كرەملدىڭ ۋكرايناعا باسىپ كىرەرىن كۇنى بۇرىن ءبىلدى. سوعىستىڭ الدىن الۋ مۇمكىن بە ەدى؟ ايتالىق، ديپلوماتيانىڭ كومەگىمەن نەمەسە سانكسيانى قاتاڭداتۋ ارقىلى ءپۋتيندى تەجەۋ جوسپارى نەگە جاسالمادى؟
– رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرمەي تۇرا، باتىس ەلدەرىنىڭ كرەملگە قاتىستى پوزيسياسى الا-قۇلا بولدى، ءبىرقاتارى رەسەيگە ءسىز ايتقان قاتاڭ سانكسيا سالۋدان تارتىندى. ولار ءبىرىنشى كەزەكتە ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىن ويلادى.
ماسەلەن، سوعىسقا دەيىن گەرمانيا Nordstream-2 (سولتۇستىك اعىن-2) جوباسىن توقتاتۋ تۋرالى تالاپقا قۇلاق اسپاي، ءتيىپ-قاشىپ ءجۇردى. سوعىس باستالا سالا بەرلين جوبانىڭ قۇرىلىسىن كىلت توقتاتتى.
سوعىستىڭ العاشقى اپتاسىندا گەرمانيا ەشكىم ويلاماعان اسا ماڭىزدى ساياسي شەشىمدەر قابىلدادى:
- قورعانىس سالاسىنا بولىنگەن بيۋدجەتتىڭ ۇستىنەن قوسىمشا 110 ملرد دوللار شىعىندادى.
- قورعانىس سالاسىنا باعىتتالاتىن قارجىنىڭ كولەمىن ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 2 پايىزىنا دەيىن ءوسىردى.
- ۋكرايناعا رەسەيدىڭ اسكەري تەحنيكاسىن قيراتۋعا قاجەتتى قارۋ-جاراق جونەلتتى.
– باتىستىڭ بارلاۋ قىزمەتى كييەۆكە ۇدايى جەدەل اقپارات جەتكىزىپ تۇردى. ۋكراين بيلىگى رەسەيدىڭ باسىپ كىرەرىنە سوڭعى ساتكە دەيىن سەنبەگەن سىڭايلى. الدە زەلەنسكييدىڭ جوسپارى بولدى ما؟ كييەۆ ءپۋتيننىڭ شابۋىلىن كۇتتى مە؟..
– باسقىنشىلار شەكارانى بۇزىپ، ەلدى-مەكەندەردى اتقىلاي باستاعاندا ۋكراين بيلىگى ابدىراپ قالعانى راس. ءبىراق، بۇل ءحال ۇزاققا سوزىلعان جوق. كييەۆ قورعانۋعا، قارىمتا قايتارۋعا كوشتى. ەل باسىنا كۇن تۋعان شاقتا، قولدا باردى ۇقساتۋعا، يمپروۆيزاسيا جاساۋعا تۋرا كەلدى.
ۋكراين كوشباسشىلارى مەن ۋكراين اسكەرىنىڭ تاباندىلىعىنا، توزىمدىلىگىنە، قايسارلىعىنا كۇللى الەم ءتانتى بولىپ وتىر. بۇل دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن اكسيوما.
ەلدى ەكى-ۇش كۇننىڭ ىشىندە جاۋلاپ الۋدى جوسپارلاعان "پۋتينشىلدەر" تىعىرىققا تىرەلدى. باسقىنشىلارعا توتەپ بەرگەن باستاپقى كۇندەرى ۋكراينانىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە قارۋ-جاراق، اسكەري ۇشاق، رەسەيدىڭ تانكىلەرىن تالقاندايتىن زاماناۋي قۇرىلعىلارى جەتىسپەيتىنى ايقىن ءبىلىندى.
باتىس بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋعا تىرىسىپ جاتىر. ۋكراين ارمياسىنا قاجەتتى اسكەري تەحنيكا مەن قارۋ-جاراقتى جەتكىزۋدە كەدەرگى بولماۋى ءتيىس. ناتو ەلدەرى بۇدان باس تارتپايدى.
دەسە دە، ءبىر جايتتىڭ باسى اشىق:
ەگەر جاۋىنگەردىڭ بويىندا جاۋعا قارسى شابار قايسارلىق، تاباندىلىق، كۇرەسكەرلىك قابىلەت بولماسا، قارۋ-جاراقتان قايىر جوق.
ۋكرايندار ەرجۇرەك ۇلت! قاھارمان حالىق! بۇعان وسى كۇندە كۇللى الەمنىڭ كوزى جەتتى.
باتىس ەلدەرى Javelin پەن Stingersء-تى مولىنان جەتكىزەر بولسا، ۋكراين اسكەرى كەز كەلگەن اگرەسسياعا قارسى تۇرا الار ادۋىندى، ايبارلى كۇشكە اينالادى.
سوعىس باستالعالى تالاي كوپىر جارىلدى. ۋكرايناداعى تەمىرجول بايلانىسى ءۇزىلدى. بۇل ۇتىمدى شەشىم بولدى، ويتكەنى رەسەي اۋىر اسكەري تەحنيكاسىن تەمىرجولدىڭ كومەگىمەن تاسىمالداۋدى جوسپارلاعان.
ۋكراين ارمياسىنىڭ كاسىبي دەڭگەيى باسقىنشىلاردان اسىپ ءتۇستى. ورىس اسكەرى كوبىنە-كوپ قارا كۇشكە سالادى، ءسويتىپ بار ەنەرگياسىن سارقىپ تاستايدى.
Javelins-تەر جەتپەي تۇرا ۋكراين ساربازدارى جاۋدىڭ جانارماي تاسيتىن كولىكتەرىنە شۇيلىكتى، ولاردى تۇگەلدەي جارىپ، جاعىپ جىبەردى. ىركەسىپ، تىركەسىپ كەلە جاتقان كولوننا جۇرىسىنەن جاڭىلدى.
سىزدەر تانكىنىڭ، بروندى تەحنيكانىڭ ىزىنە تۇسپەدىڭىزدەر، اۋەلگى كەزدە ولارمەن الىسۋ ءوزىڭدى ولىمگە تىگۋمەن تەڭ ەدى ءارى ءوزىن-وزى اقتامايتىن شەشىم-تۇعىن.
ۋكراين ارمياسىنىڭ ايلاعا سالىپ، اقىلمەن قابىلداعان ستراتەگياسى باسقىنشىلاردى سان سوقتىردى، ورىستار سىزدەردى اشىق شايقاسقا شىعادى دەپ كۇتتى.
ءيا، باستاپقى كەزدە ۋكراينانىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە كەرى شەگىنۋگە تۋرا كەلدى. بۇگىنگى تاڭدا سىزدەر قارىمتا قايتارۋعا كوشتىڭىزدەر.
– اقش ۋكراينانىڭ اسكەري الەۋەتىن تومەن ساناعانى راس پا؟ كييەۆتىڭ كرەملگە توتەپ بەرەرىنە كۇمانمەن قاراعان سىڭايلى...
– راس، بۇلاي ويلاعان ازاماتتاردىڭ قاراسى كوپ بولدى. امەريكانىڭ ءوز ىشىندە ۋكراينانىڭ ەكى-ۇش كۇندە قۇلارىنا سەنىمدى بولعان سكەپتيكتەردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلدى. كييەۆتىڭ مۇنشالىقتى قارسىلىق كورسەتەرىنە قايران قالىپ جاتقان ساراپشىلار جەتىپ ارتىلادى.
اتىس-شابىس قالالىق جەردە ءجۇرىپ جاتىر. مۇنداي شايقاسقا شىداس بەرۋ قيىن.
نەگىزگى سالماق اسكەريلەرگە تۇسەتىنى ايتپاسا دا بەلگىلى. بوگدە ەلدىڭ وي-شۇڭقىرىن بىلە بەرمەيتىن وككۋپانتتارعا ءتىپتى اۋىر.
بۇعان دەيىن دە ايتقانمىن، تاعى ءبىر مارتە قايتالايىن: رەسەي ۋكراينانى تۇتاس جاۋلاي المايدى!
ولاردىڭ ءتىپتى كييەۆتى قورشايتىن دارمەنى جوق، ابدەن السىرەگەن، قانسىراعان. ورىستاردىڭ قولىنان كەلەرى، تۇرعىن ۇيلەردى، ينفراقۇرىلىمدى بومبىلاۋ عانا. كييەۆكە كىرۋگە باسقىنشىلاردىڭ جۇرەگى داۋالامايدى.
ۋكرايندار ءوز جەرىندە سوعىسۋدا. بۇل بوستاندىق ءۇشىن كۇرەس. وتان ءۇشىن وتقا تۇسەتىن ءسات. ولار ايانىپ قالمايدى، ال وككۋپانتتاردىڭ اسكەري رۋحى ءمۇجىلىپ قالعان.
– ناتو-داعى شەشىم شىعارۋ پروسەسى كوپشىلىككە قۇپيا. ۋكرايناعا قاتىستى شەشىم قابىلداۋدا ساياسي ليدەرلەردىڭ ىقپالى باسىم با، الدە قوعامدىق پىكىرگە قۇلاق تۇرەسىزدەر مە؟
– ناتو-داعى شەشىم شىعاراتىن باستى قۇرىلىم سولتۇستىك اتلانتيكا كەڭەسى. كەڭەس ۇيىمعا كىرگەن 30 مەملەكەتتىڭ ۇكىمەت باسشىلارىنان قۇرالعان. ناتو-نىڭ اسكەري كوميتەتى بار، كوميتەت ساراپشىلارى ۇيىم مۇشەلەرىنە اسكەري سالاعا قاتىستى اقىل-كەڭەس بەرەدى. كوميتەت جۇردەك جۇمىس ىستەر بولسا، شەشىم دە شۇعىل تۇردە قابىلدانادى. كوپ جاعدايدا بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەرگە ۇشىراسىپ جاتاتىنىمىز راس.
پۋتين شەكتەن شىعۋدىڭ از الدىندا تۇر. ونىڭ يادرولى قارۋمەن قورقىتىپ-ۇركىتۋى ناتو-عا بەرىلگەن بەلگى. ايتسە دە، اقش بيلىگى رەسەيمەن اشىق ايقاسقا تۇسۋگە باتپاي وتىر.
امەريكا ناتو-نىڭ بەلدى وكىلى. ۇيىمعا بىرىككەن 30 ەلدىڭ ىشىندە ناتو-نى قارجىلاندىرۋعا قىرۋار قارجى (وزگەلەردەن ەكى ەسە كوپ) جۇمسايتىن جالعىز ەل. اقش-تىڭ ۇيىم جۇمىسىن جۇيەلەۋدەگى ورنى بولەك. ىقپالى باسىم، ىس-ارەكەتى ءوتىمدى. دەسە دە، ەشقاشان استامسىعان ەمەس. ناتو-نىڭ جيىندارىندا ءبىزدىڭ ەل «كەلىسىپ پىشكەن تون، كەلتە بولماس» دەگەن پوزيسيانى ۇستانادى.
– رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باعىتتالعان اگرەسسياسى قانشاعا سوزىلۋى مۇمكىن؟ ونىڭ ناقتى مەرزىمى بار دەۋگە نەگىز بار ما؟
– بۇعان "ءيا" نەمەسە "جوق" دەپ كەسىپ جاۋاپ بەرۋگە بولماس. اگرەسسيانىڭ اياقتالۋى بىرنەشە فاكتورعا بايلانىستى. رەسەي سانكسياعا قانشا ۋاقىت بويى شىداس بەرەدى، ماسەلە سوندا. ءۇندىستان، جۇڭگو سەكىلدى الپاۋىت ەلدەر اقىر سوڭى كىمنىڭ ءسوزىن سويلەدى؟ بۇل دا پۋتين اگرەسسياسىن تەجەۋگە تۇرتكى بولاتىن جايت.
ءبىر انىعى، كرەمل سانكسيادان باس كوتەرمەيدى.
بۇگىنگىدەن سويقان، سۇراپىل سانكسيالار قابىلدانادى. قازىرگى شەكتەۋلەر ءپۋتيننىڭ ماڭايى مەن وليگارحتاردى ءجىپسىز بايلاپ تاستادى، ەرتەڭگى كۇنى قاراپايىم حالىق سانكسيانىڭ اۋىرتپالىعىن سەزىنەتىن بولادى.
ورىستاردىڭ تۇرمىسى اۋىرلاپ، ىشەرگە اس، كيەرگە كيىم تاپپاي قينالادى. بۇل جازا! ۋكرايناعا باسىپ كىرگەن ءپۋتيندى ساباسىنا ءتۇسىرۋدىڭ جالعىز جولى.
– ناتو ۋكراينانىڭ اۋە كەڭىستىگىن قورعاۋدان نەلىكتەن باس تارتىپ وتىر؟ بەيبىت ەل قىرىلىپ جاتىر، باتىس قاشانعا دەيىن قول قۋسىرىپ وتىرادى؟
– ناتو-نىڭ شەڭبەرىنەن شىقپاۋعا ءتيىستى شەكتەۋلەر بار. اليانستىڭ بارلىق مۇشەلەرى وسى تالاپقا باعىنۋى ءتيىس. ۋكراينانىڭ اۋە كەڭىستىگىن اراشالار بولسا، ناتو اسكەرى رەسەي ارمياسىمەن شارپىسادى. اۋەدەگى شايقاس، جەردەگى ۇرىسقا ۇلاسادى. ونىڭ زارداپتارى قازىرگىدەن دە اۋىر بولۋى مۇمكىن.
ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالسا، پۋتين يادرولى قارۋدى قولدانۋدان تايىنبايدى. باتىس پەن رەسەي اشىق كەتىسەر بولسا، مۇنداي سۇمدىققا دا كۋا بولامىز.
ءپۋتيندى تەجەۋدىڭ بۇدان وزگە دە امالدارى بار. باتىس ۋكراينانىڭ قارۋلى كۇشتەرىن ەلدىڭ اۋە كەڭىستىگىن قورعاۋعا قاجەتتى قورعانىس جۇيەلەرىمەن قامتاماسىز ەتۋدە. الداعى ۋاقىتتا ناتو كييەۆكە ميگ-29 جويعىش ۇشاعىن جەتكىزۋى مۇمكىن. ولار پولشادا تۇر. Javelins پەن Stingersء-تىڭ تاسىمالى دا توقتامايدى.
– ۋكراينا جەڭىسكە جەتكەن جاعدايدا ءپۋتيندى نە كۇتىپ تۇر؟
– سوعىس ءتۇرلى جولمەن اياقتالۋى مۇمكىن. ءسىز بەن ءبىز كۇتكەن سەنارييدەن بولەك فينالدار بار. ءوز باسىم، رەسەيدە جۋىق ارادا توڭكەرىس بولادى، پۋتين تاقتان تايادى دەپ ويلامايمىن.
كرەمل كوسەمىنىڭ اسكەرگە جىبەرەتىن جاۋىنگەرلەرى تاۋسىلۋى مۇمكىن. ۋكراينا جەرىندە كومۋسىز قالعان ورىس سولداتتارى تۋرالى جانتۇرشىگەرلىك جاڭالىقتار رەسەيگە جەتپەي جاتقان جوق. ەل ۇلدارىن اسكەرگە جىبەرۋدەن جاپپاي باس تارتقان كەزدە كرەمل تىعىرىققا تىرەلەدى. سول كەزدە سوعىستى اياقتاۋدىڭ امالىن ىزدەپ جانتالاسادى. ماسكەۋدىڭ دە، كييەۆتىڭ دە كوڭىلىنەن شىعاتىن ارەكەتكە بارۋى مۇمكىن.
كييەۆ ولىسپەي، بەرىسپەيدى! ۋكرايندار اقىرىنا دەيىن كۇرەسۋگە ءازىر. بۇل كونفليكتىنىڭ ۇزاققا سوزىلاتىن ءتۇرى بار، ەڭ ءقاۋىپتىسى دە – وسى. ءدال ءقازىر قوس تاراپتىڭ كەلىسسوزىندە تۇيىسەر نۇكتەلەر تابىلماي تۇر.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
