"قازاق جەرى كىمگە تيەسىلى؟" دەگەن تاقىرىپتا وتكەن تىكەلەي ەفيردە مۇحامەدجانوۆ ورىس دەپۋتاتىنىڭ ءبىرقاتار ارگۋمەنتىن جوققا شىعارىپ، ونىڭ ارانداتۋى مەن ايىپتاۋىنا توتەپ بەردى.
ايتا كەتەلىك اتىشۋلى فەدوروۆ بۇعان دەيىن "رەسەي ۇلانعايىر تەرريتوريانى قازاقستانعا سىيعا تارتا سالدى" دەگەن پىكىر بىلدىرگەن. قازاقستاننىڭ اتالعان اۋماقتى رەسەيدەن جالعا الىپ وتىرعانىن، كۇندەردىڭ-كۇنى بۇل تەرريتوريانى كرەملگە قايتارۋى كەرەكتىگىن ايتقان.
سونىڭ الدىندا تاعى ءبىر دۋما دەپۋتاتى ۆياچەسلاۆا نيكونوۆ "قازاقستاننىڭ تەرىسكەي ءوڭىرى رەسەيگە تيەسىلى" دەپ مالىمدەگەن.
"قازاقستان دەگەن مەملەكەت جەر بەتىندە بولعان ەمەس. سولتۇستىك قازاقستان يەن جاتتى. قازاقتار ءارى كەتسە وڭتۇستىكتى مەكەندەدى. رەسەي ءوز تاراپىنان مۇنشاما كولەمدەگى تەرريتوريانى قازاقستانعا سىيعا بەرە سالدى"، – دەگەن ەدى ول.
رەسەي دەپۋتاتتارىنىڭ مالىمدەمەسى قازاقتاردىڭ اشۋ-ىزاسىنا ءتيىپ، ەلدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ماسكەۋگە نوتا جولداعان.
تىكەلەي ەفيردە وتكەن دەباتتا قازاق پودپولكوۆنيگى فەدوروۆقا قارىمتا قايتارىپ، رەسەيگە ءوتىپ كەتكەن قازاق جەرى تۋرالى ءسوز قوزعادى.
"سىزدەردە ورىنبور، ومبى، تۇمەن، استراحان، تومبى سەكىلدى قالالار بار. بۇعان التاي ايماعى، ورال اتىرابىن قوسىڭىز. وسى ارادا سىزگە ۇنامايتىن شىندىقتى ايتايىن. مۇنىڭ ءبارى ءبىر ۋاقىتتا قازاق حالقىنىڭ قاراماعىندا بولدى، قازاق حالقىنا تيەسىلى ەدى.
ءبىز بۇل ماسەلەنى اشىق كوتەرگىمىز جوق. پرەزيدەنتىمىز حالىققا باسۋ ايتىپ، اتالعان تاقىرىپتى تالقىلاماۋدى سۇراعاننان كەيىن جىلى جابا سالدىق.
قازاقcتاندا ورىستىڭ جەرى جوق! رەسەي بىزگە ەشتەڭەنى سىيعا تارتقان ەمەس، كەرىسىنشە كسرو قۇلاعاننان كەيىن تاريحي تۇرعىدان قازاقستانعا تيەسىلى ۇلانعايىر اۋماق رەسەيدىڭ قۇرامىنا ءوتىپ كەتتى.
كىم-كىمگە سىي جاساعانىن مىنا ءبىز جاقسى بىلەمىز..."، – دەدى مۇرات مۇحامەدجانوۆ.
بۇدان بولەك ول رەسەيدىڭ قۇلاعان يمپەريانىڭ جالعىز مۇراگەرى ەمەسىن، بۇعان كسرو قۇرامىندا بولعان باسقا دا مەملەكەتتەردىڭ زاڭدى قۇقىعى بارىن ايتتى.
فەدوروۆ بۇعان دەيىن: "ەگەر قازاقستان كسرو-دان شىعاتىنىن حابارلاعان بولسا جانە وسى وداققا ۇقساس ۇيىمعا كىرۋدەن ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتسا، ەندەشە كسرو مۇشەلىگىنىڭ شارتىنا ساي ولار بۇل تەرريتوريانى قايتارىپ بەرۋگە ءتيىس، مۇنداي زاڭعا قازاقستان دەپۋتاتتارى قول قويعان" – دەپ مالىمدەگەن-تۇعىن.
قازاق پودپولكوۆنيگى دۋما دەپۋتاتىنىڭ بۇل ارگۋمەنتىن دە ىسكە العىسىز ەتتى.
"كسرو قۇرامىنان العاشقى بولىپ شىققان وزدەرىڭىز ەمەس پە؟ مۇنى قالاي ۇمىتتىڭىزدار؟ كسرو-دان العاشقى بولىپ شىعىپ، وداقپەن ءبىرجولاتا ات-قۇيرىعىن ۇزىسكەن رەسەيدىڭ ءوزى ەدى.
ال ءبىز تاۋەلسىزدىك العانىمىزدى 1991 جىلدىڭ جەلتوقسانىنا دەيىن سوزىپ، ازەر جاريالادىق. دەمەك قازاقستان وداق اياسىنداعى بارلىق تالاپتار مەن كەلىسىمدەردى مۇلتۇكسىز ورىندادى. رەسەي مۇنىڭ بارىنەن اتتاپ ءوتتىپ 1990 جىلدىڭ 12 ماۋسىمىندا ەگەمەندىگىن جاريالاپ جىبەردى.
بۇدان كەيىن ءبىزدى قاي بەتىڭىزبەن سوگىپ وتىرسىز؟ وزدەرىڭىز كىنالى بولا تۇرا، كەمشىلىكتى بىزدەن ىزدەگەنىڭىز قالاي؟"، – دەدى قازاق پودپولكوۆنيگى.
ارتىنشا فەدوروۆتىڭ اۋعان جەرىندە سوعىسقان سارباز ەكەنىن ەسكە سالىپ، وتان ءۇشىن وتقا تۇسە الماعان دەپۋتاتتى تۇيرەپ ءوتتى.
"ءوزىڭىز بىلدەي پولكوۆنيك ەكەنسىز. اۋعانستانداعى سوعىسقا قاتىسىپ، كسرو-عا ادال قىزمەت ەتۋگە انت ەتىپسىز. ەگەر شىن باتىر بولساڭىز، سول سوعىستا كوزسىز ەرلىك جاساپ، جان تاپسىرۋىڭىز كەرەك ەدى. وتان ءۇشىن قان كەشىپ، سۇيەگىڭىز اۋعان جەرىندە قالۋعا ءتيىس ەدى. ءازىر الدىمدا وتىرسىز. سوعان قاراعاندا وتانىڭىزعا دەگەن ماحابباتىڭىز الدامشى سەكىلدى. قولىڭىزدان كەلەرى ارانداتۋ عانا، ادامداردى اداستىرىپ، ارازداستىرۋدى عانا بىلەسىز"، – دەدى قازاق اسكەريى.
ول قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىكتى وڭايشىلىقپەن بەرمەسىن، وسىناۋ قاستەرلى قۇندىلىقتى قاسىق قانى قالعانشا قورعايتىنىن ايتتى. ءسوي دەگەن مۇحامەدجانوۆ رەسەي دەپۋتاتىنىڭ نازارىن قازاقستاننىڭ تۋ سىرتىندا تۇرعان تۇركى الەمىنە اۋداردى.
"تۇركى الەمى تۇرعاندا قازاقستان جاۋعا الدىرمايدى. تۇرىك باۋىرلار ەلىمىزگە كەز-كەلگەن ۋاقىتتا قول ۇشىن سوزۋعا ءازىر. ەرتەڭ سوعىس تۇتانسا قازاقستان سوقا باسى سوپايىپ جالعىز قالادى دەپ ويلاماڭىز.
كسرو؟ قىزىل يمپەريا كەلمەسكە كەتتى. مۇنداي مەملەكەتتىڭ جۇرناعى دا جوق جانە بولمايدى دا. تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جان پيدا!
قازاقستان ەشكىمگە سوقتىقپاي، ءجاي جاتقان ەل. ءبىز ەلدى ەلگە ايداپ سالمايمىز، كەرىسىنشە مىنا الەمدە بەيبىتشىلىك ورناتۋعا اتسالىسامىز. بىرەۋدىڭ جەرىن يەمدەنىپ العىسى كەلەتىن ارام پيعىلىمىز جوق. دوسقا ادال، دۇشپانعا قاتالمىز.
وسى كۇنگە دەيىن رەسەيدى وداقتاسىمىز دەپ ويلاپ كەلدىك. ءسىز سەكىلدى ورتاعاسىرلاردىڭ ولشەمىمەن ويلايتىن ساياساتكەرلەر وداقتاسىمىزعا قاتىستى كوزقاراسىمىزدى تۇبەگەيلى وزگەرتتى"، – دەدى قازاق اسكەريى.
دەبات بارىسىندا مۇحامەدجانوۆ قازاقستانعا پانا بولار تۇركى ەلدەرىن بىرنەشە رەت مىسالعا كەلدىردى.
"قازاقستانداعى حالىق سانى 18 ملن-عا جەتەقابىل. ءيا، الاقانداي عانا ەلمىز. الايدا ارتىمىزدا تۇرىك الەمى بار. مۇسىلمان باۋىرلار بار. اۋزىنا كەلگەندى كوكيتىن كەيبىر رەسەيلىك شەنەۋنىكتەردىڭ استىرتىن جوسپارىن كۇل-تالقان ەتەتىن كۇشكە يەمىز"، – دەدى قازاق پودپولكوۆنيگى.
...
ارتىنشا رەسەي دەپۋتاتىمەن وتكەن دەباتقا قاتىستى ازاتتىق رۋحىنا سۇحبات بەرگەن مۇحامەدجانوۆ فەدوروۆتى وي-ورەسى تومەن، زاڭدى جەتە بىلمەيتىن ساۋاتسىز شەنەۋنىك دەپ اتادى.
"YouTube-تەگى ۆيدەونىڭ دىبىسى جەتىنشى مينۋتتان باستاپ جويىلىپ كەتىپتى. نە سەبەپتى جويىلعانى ءوز باسىما بەلگىسىز. ۆيدەو 40 مىڭنان اسا اۋديتورياعا تارالىپ ۇلگەرىپتى. دەباتتى كورگەندەر فەدوروۆتىڭ قانشالىقتى ساۋاتسىز، بىلىكسىز ەكەنىنە كوزى جەتتى.
ول كەڭەستىك يدەولوگيامەن ءالى كۇنگە دەيىن قوشتاسا الماي ءجۇر. ءالى كۇنگە دەيىن وتكەن كۇندى ەسكە الىپ، كوز جاسىن كولدەتىپ كەلەدى. ول كەز ەندى ورالمايدى. قىزىل يمپەريانىڭ وتى ءوشتى. وعان وسى جايىندا تۋرا ايتتىم. قازاقستان مۇلدە باسقا جولعا تۇسكەنىن، مۇلدە باسقا يدەولوگيانى تاڭداعانىن جىلىكتەپ جەتكىزدىم.
وي، ورتا وزگەردى. قازىرگى ۇرپاق كسرو كەزەڭىن قۇلدىق ءداۋىر رەتىندە قابىلدايدى. رەسەيدى وتارلاۋشى رەتىندە كورەدى. بۇل دۇرىس تا. كەڭەس وداعى قازاق ۇلتىنىڭ توبەسىندە اڭگىرتاياق ويناتتى. الاشتىڭ ارىستارىن سىبىرگە ايداپ سورلاتتى، قازاقتىڭ تەڭ جارتىسىن اشتاپ قىرىپ، ادام ەتىن جەگىزدى، سەمەيدى يادرولىق سىناق الاڭىنا اينالدىردى. بۇل كەڭەس وداعىنان كورگەن قۇقايىمىزدىڭ ءبىر پاراسى عانا. ءالى تالاي اقيقات ايتىلادى...
فەدوروۆقا قازاقستانداعى كوممۋنيستىك يدەولوگيانىڭ كەلمەسكە كەتكەنىن، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ اتى دا، زاتى دا وزگەرگەنىن ايتتىم. ەلىمىزدە تۇراتىن بارشا ۇلتتار قازاقستاندى قاسىق قانى قالعانشا قورعايتىنىن مالىمدەدىم"، – دەدى قازاق پودپولكوۆنيگى.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
https://youtu.be/9ivLy6kMoH0
