"Qazaq jeri kimge tıesili?" degen taqyrypta ótken tikeleı efırde Muhamedjanov orys depýtatynyń birqatar argýmentin joqqa shyǵaryp, onyń arandatýy men aıyptaýyna tótep berdi.
Aıta ketelik atyshýly Fedorov buǵan deıin "Reseı ulanǵaıyr terıtorıany Qazaqstanǵa syıǵa tarta saldy" degen pikir bildirgen. Qazaqstannyń atalǵan aýmaqty Reseıden jalǵa alyp otyrǵanyn, kúnderdiń-kúni bul terıtorıany Kremlge qaıtarýy kerektigin aıtqan.
Sonyń aldynda taǵy bir Dýma depýtaty Vácheslava Nıkonov "Qazaqstannyń teriskeı óńiri Reseıge tıesili" dep málimdegen.
"Qazaqstan degen memleket jer betinde bolǵan emes. Soltústik Qazaqstan ıen jatty. Qazaqtar ári ketse ońtústikti mekendedi. Reseı óz tarapynan munshama kólemdegi terıtorıany Qazaqstanǵa syıǵa bere saldy", – degen edi ol.
Reseı depýtattarynyń málimdemesi qazaqtardyń ashý-yzasyna tıip, eldiń Syrtqy ister mınıstrligi Máskeýge nota joldaǵan.
Tikeleı efırde ótken debatta qazaq podpolkovnıgi Fedorovqa qarymta qaıtaryp, Reseıge ótip ketken qazaq jeri týraly sóz qozǵady.
"Sizderde Orynbor, Omby, Túmen, Astrahan, Tomby sekildi qalalar bar. Buǵan Altaı aımaǵy, Oral atyrabyn qosyńyz. Osy arada sizge unamaıtyn shyndyqty aıtaıyn. Munyń bári bir ýaqytta qazaq halqynyń qaramaǵynda boldy, qazaq halqyna tıesili edi.
Biz bul máseleni ashyq kótergimiz joq. Prezıdentimiz halyqqa basý aıtyp, atalǵan taqyrypty talqylamaýdy suraǵannan keıin jyly jaba saldyq.
Qazaqctanda orystyń jeri joq! Reseı bizge eshteńeni syıǵa tartqan emes, kerisinshe KSRO qulaǵannan keıin tarıhı turǵydan Qazaqstanǵa tıesili ulanǵaıyr aýmaq Reseıdiń quramyna ótip ketti.
Kim-kimge syı jasaǵanyn myna biz jaqsy bilemiz...", – dedi Murat Muhamedjanov.
Budan bólek ol Reseıdiń qulaǵan ımperıanyń jalǵyz murageri emesin, buǵan KSRO quramynda bolǵan basqa da memleketterdiń zańdy quqyǵy baryn aıtty.
Fedorov buǵan deıin: "Eger Qazaqstan KSRO-dan shyǵatynyn habarlaǵan bolsa jáne osy odaqqa uqsas uıymǵa kirýden úzildi-kesildi bas tartsa, endeshe KSRO músheliginiń shartyna saı olar bul terıtorıany qaıtaryp berýge tıis, mundaı zańǵa Qazaqstan depýtattary qol qoıǵan" – dep málimdegen-tuǵyn.
Qazaq podpolkovnıgi Dýma depýtatynyń bul argýmentin de iske alǵysyz etti.
"KSRO quramynan alǵashqy bolyp shyqqan ózderińiz emes pe? Muny qalaı umyttyńyzdar? KSRO-dan alǵashqy bolyp shyǵyp, odaqpen birjolata at-quıryǵyn úzisken Reseıdiń ózi edi.
Al biz táýelsizdik alǵanymyzdy 1991 jyldyń jeltoqsanyna deıin sozyp, ázer jarıaladyq. Demek Qazaqstan odaq aıasyndaǵy barlyq talaptar men kelisimderdi múltúksiz oryndady. Reseı munyń bárinen attap óttip 1990 jyldyń 12 maýsymynda egemendigin jarıalap jiberdi.
Budan keıin bizdi qaı betińizben sógip otyrsyz? Ózderińiz kináli bola tura, kemshilikti bizden izdegenińiz qalaı?", – dedi qazaq podpolkovnıgi.
Artynsha Fedorovtyń aýǵan jerinde soǵysqan sarbaz ekenin eske salyp, otan úshin otqa túse almaǵan depýtatty túırep ótti.
"Ózińiz bildeı polkovnık ekensiz. Aýǵanstandaǵy soǵysqa qatysyp, KSRO-ǵa adal qyzmet etýge ant etipsiz. Eger shyn batyr bolsańyz, sol soǵysta kózsiz erlik jasap, jan tapsyrýyńyz kerek edi. Otan úshin qan keship, súıegińiz aýǵan jerinde qalýǵa tıis edi. Ázir aldymda otyrsyz. Soǵan qaraǵanda otanyńyzǵa degen mahabbatyńyz aldamshy sekildi. Qolyńyzdan keleri arandatý ǵana, adamdardy adastyryp, arazdastyrýdy ǵana bilesiz", – dedi qazaq áskerıi.
Ol Qazaqstannyń táýelsizdikti ońaıshylyqpen bermesin, osynaý qasterli qundylyqty qasyq qany qalǵansha qorǵaıtynyn aıtty. Sóı degen Muhamedjanov Reseı depýtatynyń nazaryn Qazaqstannyń tý syrtynda turǵan túrki álemine aýdardy.
"Túrki álemi turǵanda Qazaqstan jaýǵa aldyrmaıdy. Túrik baýyrlar elimizge kez-kelgen ýaqytta qol ushyn sozýǵa ázir. Erteń soǵys tutansa Qazaqstan soqa basy sopaıyp jalǵyz qalady dep oılamańyz.
KSRO? Qyzyl ımperıa kelmeske ketti. Mundaı memlekettiń jurnaǵy da joq jáne bolmaıdy da. Táýelsizdik úshin jan pıda!
Qazaqstan eshkimge soqtyqpaı, jáı jatqan el. Biz eldi elge aıdap salmaımyz, kerisinshe myna álemde beıbitshilik ornatýǵa atsalysamyz. Bireýdiń jerin ıemdenip alǵysy keletin aram pıǵylymyz joq. Dosqa adal, dushpanǵa qatalmyz.
Osy kúnge deıin Reseıdi odaqtasymyz dep oılap keldik. Siz sekildi ortaǵasyrlardyń ólshemimen oılaıtyn saıasatkerler odaqtasymyzǵa qatysty kózqarasymyzdy túbegeıli ózgertti", – dedi qazaq áskerıi.
Debat barysynda Muhamedjanov Qazaqstanǵa pana bolar túrki elderin birneshe ret mysalǵa keldirdi.
"Qazaqstandaǵy halyq sany 18 mln-ǵa jeteqabyl. Iá, alaqandaı ǵana elmiz. Alaıda artymyzda túrik álemi bar. Musylman baýyrlar bar. Aýzyna kelgendi kókıtin keıbir reseılik sheneýnikterdiń astyrtyn josparyn kúl-talqan etetin kúshke ıemiz", – dedi qazaq podpolkovnıgi.
...
Artynsha Reseı depýtatymen ótken debatqa qatysty Azattyq rýhyna suhbat bergen Muhamedjanov Fedorovti oı-óresi tómen, zańdy jete bilmeıtin saýatsyz sheneýnik dep atady.
"YouTube-tegi vıdeonyń dybysy jetinshi mınýttan bastap joıylyp ketipti. Ne sebepti joıylǵany óz basyma belgisiz. Vıdeo 40 myńnan asa aýdıtorıaǵa taralyp úlgeripti. Debatty kórgender Fedorovtyń qanshalyqty saýatsyz, biliksiz ekenine kózi jetti.
Ol keńestik ıdeologıamen áli kúnge deıin qoshtasa almaı júr. Áli kúnge deıin ótken kúndi eske alyp, kóz jasyn kóldetip keledi. Ol kez endi oralmaıdy. Qyzyl ımperıanyń oty óshti. Oǵan osy jaıynda týra aıttym. Qazaqstan múlde basqa jolǵa túskenin, múlde basqa ıdeologıany tańdaǵanyn jiliktep jetkizdim.
Oı, orta ózgerdi. Qazirgi urpaq KSRO kezeńin quldyq dáýir retinde qabyldaıdy. Reseıdi otarlaýshy retinde kóredi. Bul durys ta. Keńes odaǵy qazaq ultynyń tóbesinde áńgirtaıaq oınatty. Alashtyń arystaryn Sibirge aıdap sorlatty, qazaqtyń teń jartysyn ashtap qyryp, adam etin jegizdi, Semeıdi ıadrolyq synaq alańyna aınaldyrdy. Bul Keńes odaǵynan kórgen quqaıymyzdyń bir parasy ǵana. Áli talaı aqıqat aıtylady...
Fedorovqa Qazaqstandaǵy komýnıstik ıdeologıanyń kelmeske ketkenin, Komýnıstik partıanyń aty da, zaty da ózgergenin aıttym. Elimizde turatyn barsha ulttar Qazaqstandy qasyq qany qalǵansha qorǵaıtynyn málimdedim", – dedi qazaq podpolkovnıgi.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
https://youtu.be/9ivLy6kMoH0
