– جازۋ – جاننىڭ قالاۋى. جازعىڭ كەلەتىن تاقىرىپ، يدەيا، جوسپار قۇرىلىمىنا قاراي جازىلعان سوڭ، جانرى بەلگىلى بولادى عوي. وسى جانر وڭ جامباسىما كەلەدى-اۋ دەپ كەسىپ ايتا المايمىن. جانرعا باس قاتىرىپ كورمەپپىن. مەنىڭشە، ول ادەبيەتتانۋشى، سىنشى، زەرتتەۋشىلەرگە كوبىرەك قاجەت سىقىلدى. جازاتىن ادام ءۇشىن ەڭ باستىسى، ويىندا پىسكەن دۇنيەسىن قاعازعا ءتۇسىرۋ، وقىرمانىنا ۇسىنۋ بولسا كەرەك.
«رومان، حيكايات، پوۆەست، كەڭ تىنىستى شىعارما جازعىم كەلەدى» دەپ تە جار سالعىم كەلمەيدى. ءوز ەسەبىمدە، كولەم مەن جانردا ەمەس، جازعىڭ كەلەتىن دۇنيەدەن شىعارمانىڭ ىشكى قۋاتى، يدەيالىق تۇعىرى نىق، قامتىلاتىن ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەگى شىنايىلىق پەن ءومىر اعىسى كوركەمدىكپەن كومكەرىلىپ، پسيحولوگيالىق نازىك يىرىمدەرىمەن ءار كەيىپكەر وزىنشە سومدانىپ تۇرسا، جازۋشىنىڭ قالام مەن قاعاز الدىندا ءجۇزى جارىق بولادى-اۋ.
– «قۇداي» اتتى اڭگىمەڭىزدى وقىرمان قاۋىم جىلى قابىلدادى. بۇنى ءوزىڭىز ەكسپەريمەنتكە بالاعان شىعارسىز. پروزاعا تۇبەگەيلى بەتبۇرىس جاسادىڭىز با؟
– پروزا ماعان ەندى-ەندى عانا اشىلىپ كەلە جاتقانداي كورىنەدى. ونىڭ سەبەپتەرى كوپ. ءبارىن جىپكە ءتىزىپ ايتا بەرۋ دە ءمانسىز بولار.
«قۇدايدى» ەكسپەريمەنت دەپ قابىلداساڭىز، وندا ەكسپەريمەنت. بالكىم، ءسىز ايتقانداي، وقىرمان جىلى قابىلداعان دا شىعار، ءبىراق ونداي حابار ماعان جەتپەدى. ءبىرلى-جارىم ادەبيەتتى تەرەڭ تۇسىنەتىن كىسىلەر ءوز پىكىرلەرىن ايتتى. جازۋشى ديدار امانتاي ارنايى جازدى. ول كىسىنىڭ ايتقان سىنىن قابىلدادىم. شىنىندا دا، «قۇدايدىڭ» كەمشىلىگى دە، ارتىقشىلىعى دا بار، دەگەنمەن دە بىرەر قايناۋى ىشىندە. «قۇدايعا» قايتا ورالامىن. ورالاتىنىم – «قۇدايدى» ءومىر بويى جازۋعا بولادى. وسى جوسپارلى ەسەپتەن العاندا، بۇل – باستاماسى. جازۋ «قۇدايمەن» اياقتالسا... ارمان عوي...
– شىعارماشىلىق ادامىن وقۋ وسىرە مە، الدە جازۋ ما؟
– اسىلى، جازۋ دا، وقۋ دا جاقسى عوي. كەي جاعدايدا كوپ وقۋ دا، ۇزدىكسىز جازىپ، ءجيى جاريالانۋ دا جازۋشىنى تۇك وسىرمەي جاتقانىن بايقايسىڭ. سىرت قاراساڭ، ءونىمدى جازادى، وقىپ، ىزدەنەتىن دە سياقتانادى. ءبىراق، شىعارمانى وقىساڭ، ءوسۋ جوق. الدىڭعى ءبىر شىعارمالارداعى قاتەلىكتەر مۇندا دا جۇرەدى، ءبىر كىتاپتان ەكىنشى كىتاپ كوشكەندە جاڭا تىنىس، ىزدەنىستىڭ ءىزىن، وقۋدىڭ توقۋىنان شىققان سينتەزدى كورە المايسىڭ. «باياعى جارتاس – سول جارتاس».
شىعارماشىلىق ادام ءۇشىن وقۋ جاي عانا وقۋ ەمەس، ول – ساراپتاما، ءوز جازۋىڭدى، كوركەمدىك ويلاۋ جۇيەنى جەتىلدىرۋ، وي قورىتۋ، سينتەزدەۋ جانە ونى پايدالانا ءبىلۋ. ال تەك سيتاتا كەلتىرۋ مەن جەتكىزۋ مانەرىن ءىشىنارا كوشىرىپ الۋ جانە وقۋ قورى ءۇشىن عانا وقۋ – ول جازاتىن ادامنىڭ لابوراتورياسى ءۇشىن سونشالىقتى ماڭىزدى رول اتقارمايدى دەپ بىلەمىن.
– شىعارماشىلىق ەنەرگياڭىزدى الەۋمەتتىك جەلى مەن كۇنكورىستىڭ قامى ءۇشىن جازىلعان ماتەريالدار ۇرلاپ جاتىر دەپ ويلامايسىز با؟
– ۋاقىت ۇرلاپ جاتقان دۇنيە كوپ قوي. ول تەك جەلى مەن كۇنكورىس قانا ەمەس. باستىسى، ىشتەگى شىعارماشىلىق پروسەسس توقتاۋسىز. ول كۇندەلىكتى تولىعىپ، سونىڭ ارقاسىندا جاڭا دۇنيەلەر سۇلبالانىپ، ءپىسىپ جاتىر. ءقازىر كىتاپ تاۋار دەپ تە جاتادى. سولايى سولاي. ءاي، ءبىراق، كوركەم شىعارما جازىپ، قاراجات تابۋ بۇگىن وتە قيىن. مۇمكىن ەرتەڭ، مۇمكىندىكتەر اياسى كەڭەيگەن سايىن ءوزىن اقتايتىن ءارى ءوزىڭدى جازۋعا ارنايتىنداي جاعداي كەلتىرەتىن كۇيگە جەتەر.
– قوعامدا بولىپ جاتقان بۇگىنگى ساياسي-مادەني كەمشىلىكتەردى جىمداستىرىپ، كوركەم شىعارمامەن جازىپ شىعۋعا بولا ما؟ بولسا، نە كەدەرگى؟
– بولادى عوي. ەشنارسە كەدەرگى ەمەس.
– ءبىزدىڭ ادەبيەت توڭىرەگىندەگى تۇسىنىگىمىز تار سياقتى. سوڭعى كەزدەرى ايتىلىپ جۇرگەن اڭگىمەلەردىڭ بارلىعى وقىرماندى مەزى قىلدى. ادەبيەت تۋرالى ءسوز قوزعاساڭ، ەشكىم ەشقانداي رەاكسيا بىلدىرمەيدى. ادەبي شىعارمالاردى ۇگىت-ناسيحات، مورال ايتۋعا اينالدىرىپ المادىق پا؟
– قاساڭ تۇسىنىكتەر، تار شەڭبەردى شيىرلاۋ بار. ۇيرەنشىكتى جولمەن كەتە بەرۋگە دە بەيىل. كوپتەگەن شىعارمالاردا ۇلتقا ۇلگى كورسەتىپ، ونىڭ جوعىن جوقتاپ، مۇڭىن مۇڭداپ، وشكەنىن جاندىرىپ، ولگەنىن تىرىلتكىسى كەلىپ، ۇلتتىق بوياۋدى وڭدى-سولدى، كەلسىن-كەلمەسىن باتتاستىرا ايعىزداي جاعىپ، سوسىن ونى قازاقتىڭ ۇلتتىق بولمىسىن ايشىقتاعان دۇنيە ىسپەتتى كورسەتۋگە تىرىسۋشىلىق بايقالادى. ياعني، ۇلتقا جاعىنۋ، قالامىن قايقاڭداتىپ ۇلتتىڭ ەتەگىنە ورالۋ سىقىلدى ادەبي مىنەزدەر شىعارمالاردان كورىنىپ تۇرادى. ءتىپتى، كەي جاستاردىڭ ءوزى تىم ەرتە اقساقالدىققا ۇمتىلىپ جاتقانداي. بۇل ارينە، جەكە ادامنىڭ ىشكى پسيحولوگيالىق، تۇلعالانۋعا تالپىنىس تۇرلەرىنىڭ ۇساق ەلەمەنتتەرى شىعار. الايدا، سونداي دۇنيەنىڭ كوركەم شىعارما اتالىپ، شىعارمادا ءورىپ ءجۇرۋى – ادام ايارلىق نارسە.
جازۋ جانىنىڭ شىن قالاۋى بولعان ادامعا مۇنىڭ ءبارىنىڭ كوك تيىنعا كەرەگى جوق. ول وزىنە جانە قالامىنا سەنەدى.
– ادەبيەتتە قالامگەردىڭ ىشتەي قىزعانىشى دەگەن بولادى. ول اسا ءقاۋىپتى دە ەمەس. قاتارلاستارىڭىز كىتاپ شىعارىپ، ءونىمدى جازىپ جاتقاندا، ىشتەي قىنجىلاسىز با؟
– جوق، بىرەۋدى بىرەۋ قايتالامايدى عوي. جازۋ دەگەنىڭىز الاشاپقىن بولىپ جارىسا جازىپ جاتقان دۇرمەككە قوسىلا كەتۋ ەمەس دەپ ويلايمىن. اركىم ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق ەسەبىن، سالماعىن، بارار جەرىن، قايتار توبەسىن بىلەتىن شىعار... سوندىقتان، زامانداس جازۋشىلار كىتاپ شىعارىپ جاتسا، ءوندىرىپ جازىپ جاتسا، ونىڭ ءبارى اركىمنىڭ ءوز شىعارماشىلىعى ءۇشىن.
– كالامگەر كوپ بىلگەن سايىن، كوركەم شىعارما جازۋعا دەگەن قۇلشىنىس باسەڭدەيتىن سياقتى. قالاي ويلايسىز؟
– كەرىسىنشە، بىلگەن سايىن جازۋ جازيراسى بىرتىندەپ اشىلا تۇسەتىندەي.
– مەنىڭشە، ءسىز دراما سالاسىندا ساپالى ەڭبەك ەتۋگە قابىلەتتى سياقتىسىز...
– ول جاعىن تاپ باسىپ ايتا المايمىن. مەنەن گورى سىزگە كوبىرەك مالىمدەۋ سىقىلدى... بىرنەشە پەسانىڭ سۇلباسى بار. الدا جازىلادى دەپ تە جوسپارلاپ ءجۇرمىن.
باعلان ورازالى، «ادەبيەت پورتالى»
