داۋدىڭ باسى قازاقتىڭ باتىر قىزى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا جەڭىسكە نە ءبارى 12 كۇن قالعاندا ەرلىكپەن قازا تاپقان، بايان بايعوجيناعا قالامىزداعى كراسنوزنامەننايا كوشەسىن بەرۋگە ءبىر توپ جاندار قارسى شىققان كەزدە باستالدى.
سەبەپ؟
قوعامدىق كەڭەستىڭ مۇشەسى نيكولاي يسايەۆ: يزناچالنو ۋكازىۆالي، چتو گود ەە روجدەنيا 1926-ي. نو توگدا نا ناچالو ۆوينى ەي بىلو ۆسەگو 15 لەت، ي پريزىۆات ەە موگلي نە رانەە چەم ۆ 1944 گودۋ. پوتوم داتا ەە روجدەنيا يسپراۆلياەتسيا نا 1923 گود!
دوحوديت دو سمەشنوگو- ۆ ودنوي گازەتە ۆىشلا ستاتيا و سنايپەرە بايان بايگوجينوي س وتليچنوي فوتوگرافيەي سو سنايپەرسكوي ۆينتوۆكوي ي س ناگرادامي نا گيمناستەركە.
يا زادايۋس ۆوپروسوم: موجەت، ۋليسى لۋچشە نازىۆات چەست رەالنىح گەرويەۆ ۆوينى؟ – دەپ ەلىن، جەرىن جاۋدان قورعاۋعا ءوز ەركىمەن جاۋعا قارسى اتتانعان قارشاداي قىزدىڭ ەرلىگىنە كۇمانمەن قارادى.
ىلە-شالا سول سارىندا 20 ءساۋىر كۇنى «ەكسپرەسس ك» باسىلىمىندا «تۆويۋ ديۆيزيۋ» دەگەن بايانعا قاتىستى يليا ميللەردىڭ ماقالاسى جارىق كورسە (https://express-k.kz/news/na_mestakh/tvoyu_diviziyu_-120437) ، ال «ۆرەميا» گازەتىندە «بىلا لي ديەۆوچكا؟» دەگەن ميلانا گۋزەيەۆانىڭ ەڭبەگى جاريالاندى (http://www.time.kz/articles/zloba/2018/04/18/bila-li-devochka) .
ءبىراق...
ءبىر ءوزى ەر ادامعا بەرگىسىز ەرلىك تانىتىپ، 24 جاۋدىڭ كوزىن جويعان قازاقتىڭ باتىر قىزى بايان بايعوجينا جايلى اڭىز ەمەس، اقيقات ەكەنىن دالەلدەيتىن كەز كەلدى.
عالامتورداعى اقپاراتتاردى، ەسكى قۇجاتتاردى، سوعىس كەزىندە جارىق كورگەن گازەت-جۋرنالداردى قاراي كەلە (بارلىق جەردە اسكەري ءتىلشى پ.كۋزنەسوۆ 1945 ج. 23 ناۋرىزىنداعى نومەرىندە "كومسومولسكايا پراۆدا" گازەتىندە "شىڭعىستاۋدىڭ بايانى" دەگەن ماقالاسىن جاريالادى دەپ جازادى. ءبىراق ول گازەتتە ونداي ماقالا جوق بولىپ شىقتى.) قالىڭ كوپشىلىككە بەلگىلى ماعلۇماتتاردى عانا كەزدەستىردىم.
ىزدەي، ىزدەي، الماتىداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىنا سۇراۋ سالدىم. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن بايان بايعوجينا جايلى تاريحي دەرەك تابىلعانىن ۇلتتىق كىتاپحانا باسشىسىنىڭ ورىنباسارى ماعان سۇيىنشىلەپ جەتكىزدى.
ءبىز ءۇشىن قۇندى دۇنيە 1945ج. 8 ناۋرىزىنداعى «پراۆدا» گازەتىنىڭ №57 نومەرىندە بەلگىلى جۋرناليست، اسكەري ءتىلشى پاۆەل كۋزنەسوۆتىڭ «ديەۆۋشكا يز چينگيستاۋ» اتتى ماقالاسى كوزگە وتتاي باسىلدى.
مىندا باسىڭىز: پراۆدا، 1945 ، № 57
بايانمەن گيندەنبۋرگ قالاسىندا كەزدەسىپ، باتىر قىزدىڭ ەرلىگىن، سوعىسقا قالاي كەلگەنىن، جاۋمەن قالاي ارپالىسقانىن جازادى.
قارشاداي سۇرمەرگەن قىزدى بىلايشا سۋرەتتەيدى: «ديەۆۋشكا ۋمەلو ۆىبيرالا زاسادى، تەرپەليۆو، كاك ستەپنوي وحوتنيك، ۆىجيدالا ي ۆىسماتريۆالا ۆراگا، چۋتكيم ۋحوم لوۆيلا كاجدىي زۆۋك ي شوروح ۆوكرۋگ، ي ۆىسترەلى ەە نە زنالي پروماحا».
بۇل ەشقانداي اناۋ ايتقانداي فەيك ەمەس، ناعىز تاريحي شىندىق. بۇل ناعىز باتىردىڭ ەرلىگىن، قاھارماندىعىن ايقىنداپ تۇرعان دالەل ەمەي نەمەنە. الدە تاعى كۇمانىڭىز بار ما؟
1945ج. 8 ناۋرىزىنداعى «پراۆدا» گازەتىنىڭ №57 نومەرىنە تولىقتاي كوز سالاتىن بولساق، حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى شىققان مەرەكەلىك ساندا بارلىعى دەرلىك وتان ءۇشىن وت كەشكەن ەرجۇرەك قىزدار جايلى جازىلىپ، اراسىندا بايان بايعوجيناعا كەڭ كولەمدە ماقالا ارناۋ، باتىرلىعىن مويىنداۋمەن پارا-پار ەمەس پە؟
قوعام بەلسەندىسى نيكولاي يسايەۆ: «يزناچالنو ۋكازىۆالي، چتو گود ەە روجدەنيا 1926-ي. نو توگدا نا ناچالو ۆوينى ەي بىلو ۆسەگو 15 لەت، ي پريزىۆات ەە موگلي نە رانەە چەم ۆ 1944 گودۋ. پوتوم داتا ەە روجدەنيا يسپراۆلياەتسيا نا 1923 گود!» دەپ جاسى جەتپەي سوعىسقا بارۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن دۇنيەنى ايتتى.
وندا مىناداي جاۋاپ سىزگە:
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ءارتۇرلى دەرەككوزدەر بويىنشا بىرنەشە ونداعان مىڭ كامەلەتكە تولماعان جاستار، ەرەسەكتەرمەن قاتار شايقاستى، قازا تاپتى. ولاردى «سىنوۆيا پولكا»، «پيونەرى-گەروي» دەپ اتادى. بارلاۋشىلار، جاياۋ اسكەرلەر، ءتىپتى اراسىندا ۇشقىشتا بولدى.
نە ءبارى 15 جاسىندا ۇشاقتى مەڭگەرىپ سوعىس بىتكەنشە 650 رەت اسكەري شابۋىلعا شىعىپ، كوك جۇزىندە 283 ساعات بولعان اركاديي كامانين جاس ۇشقىش اتانسا، ال كوزسىز ەرلىك كورسەتكەن لەونيديا گوليكوۆ 16 جاسىندا، مارات كازەي 14 جاسىندا، ۆالەنتين كوتيك 14 جاسىندا، زينايدا پورتنوۆا 17 جاسىندا، الەكساندر چەكالين 16 جاسىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلگەن بولاتىن.
بەيرەسمي دەرەك كوزدەرى بويىنشا 75 مىڭعا جۋىق قارشاداي ۇل مەن قىز پارتيزان وتريادتارىندا جاۋعا قارسى تۇردى.
ەل الدىندا قاسيەتتى بورىشىن وتەۋگە اسىققان بايان دا مەن جاسپىن، بالامىن دەمەي مايدانعا ءوز ەركىمەن اتتانىپ، جوعارىدا اتاپ وتكەن مىڭداعان ورىمدەي جاستار سياقتى ەرلىكپەن شايقاستى. كامەلەت جاسىنا تولماعانداردى سوعىسقا جىبەرمەدى دەۋ قيسىنسىز بولار.
بايان بايعوجينانىڭ تۋىلعان جىلىندا ەمەس، ونىڭ ەل باسىنا كۇن تۋعاندا، ەتىگىمەن قان كەشىپ، جاۋدى جەڭۋگە ءوز ۇلەسىن قوسقاندىعى، جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى دەپ، ءوز ءومىرىن، بۇگىنگى بەيبىت كۇنگە ايىرباستاپ، سىزبەن بىزگە سىيعا تارتىپ كەتكەندىگى ماڭىزدى بولار.
بايان بايعوجينا جەڭىسكە 12 كۇن قالعاندا گيندەنبۋرگ جەرىندە شەيت بولدى
ءبىراق وعان دا كۇمانمەن قاراعاندار بار ەكەن.
ءسوزىمنىڭ دالەلى: ەكسپرەسس ك» باسىلىمىندا «تۆويۋ ديۆيزيۋ» دەگەن يليا ميللەردىڭ بايانعا قاتىستى ماقالاسى جارىق كورەدى. وندا ول: «بايان پالا سمەرتيۋ حرابرىح زا 12 دنەي دو پوبەدى نەدالەكو وت بەرلينا، ۆوزلە نەمەسكوگو گورودا گيندەنبۋرگا. تەم ۆرەمەنەم ەتوت گورود ناحوديتسيا ۆ پولشە» دەپ جازادى.
ءبىراق اۆتور مىنا جايتتى ەسىنەن شىعارىپ السا كەرەك. گيندەنبۋرگ قالاسى مەن بەرليننىڭ اراسى 500 شاقىرىم. بۇل قالا 1945 ج 24 قاڭتار كۇنى قىزىل ارميا قاراماعىنا وتەدى.
الايدا 1945 جىلدىڭ 29 مامىرىنا دەيىن، گەرمانيانىڭ قالاسى رەتىندە سانالىپ، نەمىس اسكەرى تولىقتاي جەڭىلىسكە ۇشىراعاننان كەيىن عانا قالانىڭ بۇرىڭعى اتاۋى قايتارىلىپ، زابجە پولشا مەملەكەتىنىڭ قايتادان قۇرامىنا ەندى. سەنبەسەڭىزدەر https://en.wikipedia.org/wiki/Zabrze شاھار تاريحىن مىنا سىلتەمەدەن كورۋگە بولادى
P/S: ۋا ، اعايىن! قازاقتا ءبىر قاناتتى ءسوز بار «قۇراستىرىپ ايتسا – قۇلدىكى ءجون، بىرىكتىرىپ ايتسا – بيدىكى ءجون» دەگەن، بۇل دەرەك پەن دايەككە سۇيەنىپ، باسى بىرىكتىرىلىپ جازىلعاندىقتان ەندى قازاقتىڭ باتىر قىزى بايان بايعوجينانىڭ اتىنا ەشكىم كىر كەلتىرمەي، لايىقتى باعاسىن بەرەيىك. ەگەر اكي تاعى دا قارسى پىكىرلەر تۋىنداپ جاتسا، وندا ول ادامداردىڭ قانداي پيعىلدا ەكەنىن وزدەرىڭىز تارازىلاي بەرىڭىزدەر.
قۋانىش راحمەتوللا ۇلى
https://dalanews.kz/35705
