امانگەلدى ايتالى اعانىڭ ءار ماقالاسى، ءار سۇحباتى ەكسكليۋزيۆ نەگىزىندە. بىرىنشىدەن، كەيبىرەۋلەر سياقتى ءار باسىلىمعا ءبىر جىلتىڭداپ شىعا بەرمەيدى. ورنىمەن شىعادى، ورنىمەن جازادى. سوسىن ويى اركەز تۇنىق، تازا. وقىپ وتىرعان ادامدى شارشاتپايدى. وقىرمان "بۇل دۇنيەنى بۇدان بۇرىندا ءبىر جەردەن وقىدىم-اۋ" دەگەن ويعا قالمايدى. امانگەلدى اعانىڭ Abai.kz سايتىندا جارىق كورگەن ماقالاسىن وسى سەبەپتى جاريالاپ وتىرمىز. مەملەكەتتى باسقارۋ ۇلگىلەرى تۋرالى وي قوزعاپتى...
بەدەلىمىز بار
"تاۋەلسىزدىك الدىق. جاعىمدى دا، كولەڭكەلى جاقتارى دا بار پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىن تاڭدادىق.
بىرىنشىدەن، ءبىزدىڭ ەل باسقارۋدىڭ ەلباسىن تاڭدايتىن تاريحي ءداستۇرىمىز بار. ول حاندىق بيلىك، سونىمەن بىرگە ونى تەجەيتىن بيلەر ينستيتۋتى.
ەكىنشىدەن، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ەلدەگى ۇلتارالىق قاتىناستاردىڭ كۇردەلىلىگى، ساياسي مادەنيەتتىڭ دە تومەندىگى، كورشى ەلدەردەگى ساياسي احۋال جانە ەكونوميكالىق داعدارىس بيلىكتى ءبىر قولدا شوعىرلاندىرۋدى، داۋ-دامايسىز ءتيىمدى شەشىم قابىلداۋدى قاجەت ەتتى.
پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسى ەلىمىزدى ۇلكەن تابىستارعا جەتكىزدى، الەمدە بەدەلىمىز بار مەملەكەت بولدىق".
ءبىراق...
"25 جىلدا ادام دا وزگەرەدى، ەل دە وزگەرەدى، زامان دا وزگەرەدى. ەڭ باستىسى قازاق ۇلتىنىڭ سانا-سەزىمى، ەلىنە، تىلىنە، اسىرەسە جەرىنە دەگەن قۇرمەتى ءوستى.
سونىمەن بىرگە، پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ سوڭعى جىلدارى كولەڭكەلى تۇستارى دا كورىنە باستادى. جوعارعى بيلىككە تابىنۋ پسيحولوگياسى كەيبىر جاعدايلاردا حالىقپەن ساناسپاۋعا اپارىپ، قارسىلىقتار تۋعىزدى، وكتەمدىك ۇستەم بولىپ، قايشىلىقتاردى كۇشپەن شەشۋ دە ورىن الدى.
جۇيەلى مەملەكەتتىك ساياسات مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىنا اينالدى.
ءتىپتى سوڭعى جولداۋىندا ەلباسى «مەن»، تاپسىرامىن دەگەن سوزدەردى 22 رەت قايتالادى. ۇكىمەت، اكىمدىكتەر ءوز قىزمەتىن تاپسىرمالارمەن عانا شەكتەيتىن بولدى.
ءماجىلىس پەن پرەزيدەنت سايلاۋلارىن توتەنشە جاعدايلار بولماسا دا، كونستيتۋسيالىق زاڭدى مەرزىمىنەن بۇرىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالدى.
حالىق جالىقتى
ەلدەگى ساياسي، الەۋمەتتىك احۋال حالىقتى جالىقتىردى، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا دا سەنىم ازايدى. كۇندەلىكتى ءومىر مەن ب ا ق اراسىنداعى كورىنىستەردە قايشىلىقتار كوبەيدى. شىندىعىن ايتساق، پرەزيدەنتتىك بيلىكتىڭ اقپاراتتىق رەسۋرستارى دا سارقىلىپ كەلەدى.
ءيا، تۇراقتىلىق (ستابيلنوست) ءار ۋاقىتتا دا ساتتىلىك ەمەس، كەيدە ونىڭ استارىندا توقىراۋ، (ستاگناسيا - لات. stagno — دەلايۋ نەپودۆيجنىم، وستاناۆليۆايۋ؛ لات. stagnum — ستوياچايا ۆودا) داعدارىستىڭ دا بەلگىلەرى جاتادى.
ەندى بار ءۇمىت نازاربايەۆتا
مەملەكەتتىڭ باسقارۋ جۇيەسىنىڭ جاڭعىرۋىنا نازاربايەۆتىڭ باتىل قادام جاساۋى ۇلكەن ءۇمىت تۋعىزىپ وتىر. مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ تارماقتارى اراسىندا وكىلەتتىكتەردى قايتا ءبولۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان ۇسىنىستار، بىرىنشىدەن پارلامەنتتىڭ وكىلەتتىلىگىن ەداۋىر ارتىرادى. پرەزيدەنت زاڭ كۇشى بار جارلىقتار شىعارمايدى. زاڭ شىعارۋ پارلامەنتتىڭ قۇزىرىندا...
ەكىنشىدەن، ۇكىمەت ەندى پرەزيدەنتكە عانا ەمەس، پارلامەنت الدىندا جاۋاپتى. ۇكىمەت ماجىلىسپەن كونسۋلتاسيادان كەيىن جاساقتالادى. سونىمەن، مەملەكەت بيلىك تەجەمەلى جانە تەپە-تەڭدىك جۇيەنى شىنايى قالىپتاستىرۋعا بەت الدى. ءسوز جوق بۇل ماڭىزدى قادام.
الايدا...
قازاقستان دەموكراتيا مەن اۆتوريتاريزم بۋدانداسقان ەل. ساياسي عىلىمدا ورىسشا «گيبريدنىي» دەپ اتايدى.
1. ءبىر جاعىنان، دەموكراتيالىق سايلاۋلار ءوتىپ جاتىرعانداي، ەكىنشى جاعىنان، بارلىعى بيلىكتىڭ باقىلاۋىندا. سىرت كوزگە زاڭ ورىندالعانداي بولىپ كورىنگەنمەن، كىمنىڭ، قاي پارتيانىڭ جەڭەتىنى الدىن الا بەلگىلى.
2. ءبىر جاعىنان، ءسوز ەركىندىگى بار، ەكىنشى جاعىنان ول بەلگىلى ءبىر شەككە دەيىن.
3. ءبىر جاعىنان، ساياسي مادەنيەت دامىعانداي كورىنەدى، ەكىنشى جاعىنان حالىق ەل مەن ەلباسىن ايىرا المايدى.
4. ءبىر جاعىنان، زاڭ جۇزىندە ازاماتتىق ەركىندىك بار، ەكىنشى جاعىنان، ول دا جارىم-جارتىلاي.
"نۇر وتاندى" قايتەمىز؟
"ەگەر جوعارىدان تومەنگە دەيىن بيلىك پارتياسى سايلاۋلاردى قاداعالاپ، بيلەپ-توستەپ وتىرسا، ءادىل، تازا سايلاۋ بولادى دەۋ مۇمكىن ەمەس. سىرتتاي باقىلاۋشىلار بولعانىمەن، سايلاۋ تاعدىرىن داۋىس ساناۋ شەشەدى، ال ول بيلىك پارتياسىنىڭ قولىندا.
پارلامەنتتىك سايلاۋعا تۇسكەن كەزدەرىمدە، ءبىر وبلىس اكىمىنىڭ «ءارى كەتكەندە ءسىزدىڭ پارتياعا جەتى-سەگىز ورىن بەرەرمىز» دەپ شىرەنگەنى ەسىمدە. سوندا رەسەيدىڭ ءبىر ساياساتكەرىنىڭ ايتقانى ويعا ورالادى: «كاكۋيۋ بى پارتيۋ ني سوزداۆاي، ۆسە راۆنو پولۋچاەتسيا كپسس». بىزدە سول توركىنىمىزدەن وزىپ كەتپەدىك".
بيلەپ-توستەپ قالعان «نۇر وتان» پرەزيدەنتكە ارقا سۇيەپ، پارلامەنتتە دە، ۇكىمەتتە دە ۇيرەنگەن اكىمشىلدىك، اۆتوريتارلىق امالدارىنا بارىپ، مەملەكەتتەگى بيلىكتىڭ تارماقتارى اراسىنداعى وكىلەتتىكتى قايتا ءبولۋ جونىندەگى كونستيتۋسيالىق باستامالاردى جوققا شىعارماي ما دەگەن ءقاۋىپ جوق ەمەس.
پارتياعا تاۋەلدى پارلامەنت پەن ۇكىمەت تەجەمەلىك ءارى تەپە-تەڭدىك جۇيەنىڭ ءتۇرىن دەموكراتيالىق، مازمۇنىن اۆتوريتارلىق ەتىپ جىبەرۋگە يكەمدى.
ەكىنشىدەن، وسى كەزگە دەيىن جوعارى بيلىككە الاڭداپ، ساقتىق تانىتقان ابايلاعىش دەپۋتاتتار مەن ۇكىمەت مۇشەلەرى باتىل ىسكەرلىك كورسەتىپ، ەلگە، ۇلتقا جاناشىرلىق تانىتار ما ەكەن؟
سوندىقتان، جاڭا تالاپتارعا، جاڭا جاس تۇلعالار قاجەت بولادى دەگەن پىكىرلەر نەگىزسىز ەمەس.
دەگەنمەن، العاشقى قادام جاسالدى
ەندى سايلاۋ جۇيەسىن جاڭارتۋ، اكىمدەردى سايلاۋ، ءادىل سايلاۋلار، ساياسي باسەكەلەستىك بولعان جاعدايدا ساياسي مونوسەنتريزمنەن پوليسەنتريستىك فورماتقا اۋىسامىز. جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ ماسەلەلەرى ءوز الدىنا ۇلكەن پروبلەما. اسىعۋعا دا، اسىقپايىق دەپ، ساياسي پروسەستى تەجەۋگە دە بولمايدى. دەموكراتيالىق رەفورمالار جەمقورلىقپەن كۇرەسكە، ەكونوميكانى دامىتۋعا دا جول اشادى.
امانگەلدى ايتالى
دەرەككوز: Abai.kz
