دەنساۋلىق ساقتاۋعا قۇيىلاتىن ينۆەستيسيا نەگە ناتيجەسىز؟
ەڭ باستى سەبەپ – قارجىنى ءتيىمسىز جۇمساۋ. باسقارۋ، جوسپارلاۋ جانە قارجىلاندىرۋداعى كەمشىلىكتەر:
- دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ قازىرگى اكىمشىلىك جۇيەسى كۇردەلى، قىمبات جانە اۋقىمدى. مەديسينالىق مەكەمەلەرگە قاراجات ءتۇرلى مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ ەلەگىنەن ارەڭ ءوتىپ، قاتتى «قىسقارىپ» جەتەدى. بولىنگەن اقشانىڭ 15-30% (!) عانا ناۋقاستى ەمدەۋگە قالادى.
- ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەمىز دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بويىنشا كاسىبي باسقارۋشىلاردى دايىنداعان ەمەس. جاقسى دارىگەر – مەكەمەنىڭ جاقسى باسقارۋشىسى بولا المايدى. وسىدان مەديسينالىق مەكەمە دە، پاسيەنت تە ۇتىلىپ جاتىر.
- مەديسينا كادرلەرىن دايىنداۋدى ءالى دە جەتىلدىرۋ كەرەك. وقۋ ورىندارىنىڭ كوممەرسيالانۋى جاعدايدى قيىنداتتى. ديپلوم ساتۋ – ۇلتتىڭ دەنساۋلىعى مەن مەملەكەت مۇددەسىنە شاش-ەتەكتەن زيان كەلتىرۋدە.
- مەملەكەت «كەرەۋەت-ورىن» ەسەبىن جاقسى تولەيدى. وسىدان كەلىپ گيپەردياگنوستيكا، حيرۋرگيالىق وپەراسيالاردى قاجەت ەتپەيتىندەرگە دە وتا جاساي بەرۋ كوبەيدى. سوزىلمالى اۋرۋمەن اۋىراتىن ادامدار سانى ارتتى.
- ءبىرىنشى ورىندا دارىگەردىڭ نەمەسە مەدبيكەنىڭ بىلىكتىلىگى ەمەس، تىكەلەي تانىستىق، تەلەفون قۇقىعى، باسقا دا جايتتار تۇرادى. ناتيجەسىندە ءبىز شتاتتىق كەستەنىڭ وتىرىك كوبەيتىلگەنىن، شىعىنداردى ارتىعىمەن ەسەپتەگەندەرىن كورىپ وتىرمىز.
- ەمدەۋ جۇمىستارىنىڭ تيىمدىلىگىن بىلدىرەتىن «ينديكاتورلار» دارىگەرلەردىڭ دياگونوزدى اۋىستىرۋىنا، جاعدايدىڭ ناقتى بەينەسىن جاسىرۋعا يتەرمەلەپ وتىر. اۋرۋدى شىن مانىندە انىقتاۋ جانە بەرىلگەن كورسەتكىش سانىنان ارتىق كەتۋدىڭ ارتى ايىپپۇل تولەۋگە سوقتىرادى. بۇل جۇيە ءوزىن-وزى الداپ وتىر.
- مينيسترلىك قاعاز جۇزىندەگى ەسەپ الۋدى ءالى توقتاتقان جوق، وزىندەگى اقپاراتتىق جۇيەگە سەنبەيدى. ءبىراق اقپاراتتىق جۇيەگە ەداۋىر قارجى بولۋدە. ەسەپ بەرۋ جۇيەسىن قولايلى ءارى وڭاي ەتۋ قاجەت.
- كەپىلدەندىرىلگەن بيۋدجەتتىك قارجىلاندىرۋ ازعىندىق پەن سالاقتىققا سوقتىرادى – ويتكەنى ۇنەمدەۋگە، ۇزدىك بولۋعا، جاقسى جۇمىس ىستەيتىندەرمەن باسەكەسۋگە تىرىسۋدى قاجەتسىنبەيدى. بولىنگەن قارجىنى دەر كەزىندە “يگەرمەسەڭ”، تاياق جەيسىڭ. ال ۇنەمدەپ جۇمساعانداردى قارجىلاندىرۋ كەزىندە از اقشا ءبولىنىپ «جازالايدى»…
- وتاندىق مەديسينا سالالىق ستاندارتتار قۇرساۋىنان شىعا الماي كەلەدى. بۇل قىزمەت كورسەتۋ قۇنىنىڭ قىمباتتاۋىنا، ەمدەۋ شارالارىن وتىرىك سانمەن كوبەيتۋگە سوقتىرادى.
اقشانى قايدان الۋ كەرەك؟
ءبىز – مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جولىن تاڭدادىق. مەديسينالىق ساقتاندىرۋدى ەنگىزۋ – سالىقتى شامالى ءوسىرۋدى بىلدىرەدى. جۇكتەمە مەملەكەت، جۇمىس بەرۋشى جانە جۇمىسشى اراسىندا ءارتۇرلى پروپورسيادا بولىنەدى.
رەفورمادان قانداي ناتيجە كۇتەمىز؟
- مەملەكەتتىڭ، جۇمىس بەرۋشىنىڭ جانە جۇمىسشىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ءپرينسيپىن ەنگىزۋ. جاقىن ارادا مىندەتتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە كوشۋ باستالادى. رەفورمانىڭ ءمانى مىناۋ: جۇمىس جاسىنداعى ازاماتتاردى مەديسينالىق قامتاماسىز ەتۋ مەملەكەتتىڭ، جۇمىس بەرۋشىنىڭ جانە شامالى دەڭگەيدە – جۇمىسشىنىڭ ءوز ەسەبىنەن ىسكە اسىرىلادى.
مەملەكەت بۇرىنعىداي كەپىلدەندىرىلگەن تەگىن مەديسينالىق كومەكتىڭ بارلىق كولەمىن تولەيتىن بولادى – جەدەل جاردەم جانە سانيتارلىق اۆياسيا، شۇعىل مەديسينالىق كومەك، تۋبەركۋلەز، ديابەت، ونكولوگيا، گەپاتيت، جۇيكە اۋرۋلارى سەكىلدى الەۋمەتتىك ماڭىزدى اۋرۋلاردى ەگۋ جانە ەمدەۋ جانە ت.ب. سونىمەن قاتار مەملەكەت تەگىن مەديسينالىق كومەكتىڭ كەپىلدەندىرىلگەن كولەمىنە كىرمەيتىن ماڭىزدى مەديسينالىق قىزمەتتى (العاشقى مەديسينالىق سانيتارلىق كومەك، جوسپارلى وپەراسيالار…) قارجىلاندىرۋدى ءوز موينىنا الادى. بۇل قىزمەتتەر حالىقتىڭ الەۋمەتتىك از قامتىلعان بولىگىن مەديسينالىق ساقتاندىرۋ پاكەتىنە كىرەدى، ال بۇل 9،8 ميلليون ادام. ولاردىڭ ىشىندە زەينەتكەرلەر، مۇگەدەكتەر، بارلىق جاستاعى بالالار، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى – بارلىعى ازاماتتاردىڭ 15 ساناتى بار. ولاردىڭ ءارقايسىسىنا اي سايىن بيۋدجەتتەن ورتاشا ايلىق جالاقىنىڭ 7 پايىزىنا تەڭ قاراجات ءبولىنىپ وتىرادى.
جۇمىس بەرۋشىلەر 2017 جىلدان باستاپ جۇمىسشىنىڭ ورتاشا تابىسىنىڭ 2 پايىزىنان باستاپ، 2020 جىلعا قاراي 5 پايىزىنا دەيىن اۋدارادى.
جۇمىسشىلار مەديسينالىق ساقتاندىرۋ ءۇشىن تەك 2019 جىلدان باستاپ قانا جالاقىسىنىڭ 1 پايىزىن، ال 2020 جىلدان باستاپ 2 پايىزىن تولەي باستايدى.
ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا ينۆەستيسيالارعا جۇمىسشىلار مەن جۇمىس بەرۋشىلەر تاراپىنان قاتىسۋ — جالپىالەمدىك تاجىريبە، دامىعان ەلدەردە ونداعان جىلداردان بەرگى ەڭبەك شارتىنىڭ مىندەتتى بولىگى.
- بۇل جۇيەگە ساقتاندىرۋ ءپوليسىن جەڭىل باعامەن ساتىپ الۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ ارقىلى «ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتۋشى» حالىقتى تارتۋ. «ءوزىن-وزى جۇمىسپەن قامتۋشىلار» قاتارىنا 2،1 ميلليون ازاماتتى جاتقىزۋ قابىلدانعان. ولار جۇمىسسىزدار رەتىندە تىركەلمەگەن، جۇمىسقا رەسمي قابىلدانعاندار بولىپ سانالمايدى، سالىق تولەمەيدى، الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورى مەن زەينەتاقى قورىنا تولەمدەر جاسامايدى، ءبىراق الەۋمەتتىك سفەرا قىزمەتىن بەلسەندى پايدالانادى: جاردەماقىلار الادى، مەديسينالىق قىزمەتتەردى پايدالانادى، بالالاردى مەكتەپتە وقىتادى جانە ت.ب. بۇل قىزمەتتەردىڭ اقىسىن سالىق تولەۋشىلەر تولەيدى.
- جەكە مەنشىك ەرىكتى مەديسينالىق ساقتاندىرۋدى دامىتۋ، ولار جوعارى دەڭگەيدەگى قىزمەت تۇرلەرىن بەرە الادى، مىندەتتى ساقتاندىرۋدى دامىتۋ سەكىلدى ول دا ماڭىزدى. الەمدەگى ءبىر دە ءبىر مەملەكەتتىڭ بيۋدجەت قارجىسى ەسەبىنەن حالىقتى مەديسينالىق قىزمەتپەن 100 پايىز قامتاماسىز ەتۋگە شاماسى كەلمەيدى. بۇل تاقىرىپتاعى بارلىق اڭگىمەلەر ۋتوپيا نەمەسە جاۋاپسىز پوپۋليزم بولىپ تابىلادى. مەملەكەت ەرىكتى ساقتاندىرۋدى دامىتۋ ساياساتىن قولداۋ ساياساتىن جەتىلدىرۋى كەرەك.
- اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ بويىنشا جۇمىستاردى كۇشەيتۋ:
— ەمحانالىق كومەكتى دامىتۋعا باسىمدىق بەرۋ،
— جالپى تاجىريبە جانە وتباسى دارىگەرلەرى ءرولىن نىعايتۋ،
— سالاماتتى ءومىر سالتىن جاپپاي ناسيحاتتاۋ، دەنساۋلىق پەن ادەمىلىك كۋلتىن ەنگىزۋ،
— بالالىق كەزدەن سپورت پەن جاقسى تاعامدارعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە تاربيەلەۋ، مەكتەپ دارىگەرلەرى مەن مەديسينالىق كابينەتتەر ءرولىن ارتتىرۋ.
بۇل ماڭىزدى ىسكە دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم، مادەنيەت، سپورت، الەۋمەتتىك جەلىلەر جانە كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمداردىڭ، جالپى العاندا قوعامنىڭ بارلىق جۇيەسىن تارتۋ قاجەت.
ۇسىنىلىپ وتىرعان الدىن الۋ شارالارى مەن امبۋلاتورلىق-ەمحانالىق قىزمەتتەر حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتادى، سوزىلمالى اۋرۋ ادامداردىڭ سانىن قىسقارتادى، قىمبات تۇراتىن اۋرۋحانالىق كەرەۋەت سانىن ازايتادى، ال جالپى العاندا دەنساۋلىق سالاسىنا كەتەتىن شىعىستاردى وڭتايلاندىرادى. دامىعان ەلدەر بۇل جولمەن تابىستى ءجۇرىپ كەلەدى، ال بىزگە ولاردىڭ تاجىريبەسىنەن ۇيرەنۋ كەرەك.
مەديسينالىق ساقتاندىرۋ – دەنساۋلىقتى قورعاۋ سالاسىنداعى مەملەكەت پەن جەكە مەنشىك بيزنەستىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ ىڭعايلى قۇرالى. ول ءار ادامدى جەكە قارجىلاندىرۋدى بىلدىرەدى، اتاپ ايتقاندا، ءار ازامات، ءوز ساقتاندىرۋ ءپوليسىنىڭ قوجايىنى، «جاعدايدىڭ يەسى» بولىپ، دارىگەر مەن مەديسينالىق مەكەمەنى ءوزى تاڭداي الاتىن مۇمكىندىككە يە بولادى. كلينيكالار مەن اۋرۋحانالار ءار پاسيەنت ءۇشىن جاقسى دارىگەرلەردى تارتۋ، ساپالى ەمدەۋ، شىعىستاردى ازايتۋ، سونىڭ ارقاسىندا جاقسى اقشا تابا ءبىلۋ ارقىلى كۇرەسەتىن بولادى.
مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋى – بۇل كۇردەلى جانە ۇزاق ۋاقىتتى قاجەت ەتەتىن پروسەسس. دەنساۋلىق جۇيەسىنىڭ بارلىق قاتىسۋشىلارىنا جاڭا جاعدايلاردا وقىپ، ەڭبەك ەتۋگە تۋرا كەلەدى. بۇل كەزەڭ جەڭىل بولمايدى. تاجىريبە ىلعي ءوزىنىڭ تۇزەتۋلەرىن ەنگىزىپ وتىرادى.
ءمىنسىز ءادىس ازىرشە ەشكىمدە دە جوق. ءبىراق سالاداعى قازىرگى جاعدايعا ەندى توزۋگە بولمايدى!
