تمد كەڭىستىگىنە ۇدايى شولۋ جاسايتىن The Diplomat باسىلىمىندا جاريالانعان ماقالا Dalanews.kzء-تىڭ نازارىنان تىس قالمادى.
اقش-تەگى اسكەري-تەڭىز ورتالىعى ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە اسەر ەتەتىن فاكتورلاردى جىپكە ءتىزىپ، اق ۇيگە الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن اكتۋالدى اقپارات جەتكىزۋمەن اينىلىسادى.
وسىناۋ ورتالىقتىڭ ساراپشىسى ۋميدا حاشيموۆا:
«تاشكەنت ەۋرازيالىق وداققا كىرۋگە كەت ءارى ەمەس. وداقتىڭ وڭ-تەرىس تۇستارىن تارازىلاي كەلە، اقىر سوڭى ماسكەۋدىڭ ىعىنا جىعىلعان ءتۇرى بار. ءبىراق قازىرگى قالپىندا قوسىلا سالمايدى، ءوزىنىڭ تالاپ-شارتىن العا تارتىپ، ەسەسى كەتپەيتىن دارەجەدە ەنۋى ءتيىس»، – دەيدى.
وزبەكتىڭ اينىپ قالارىنان قورقاتىن ماسكەۋ ءالىپتىڭ ارتىن باعۋدا. كرەمل تاشكەنتتى تىم اسىقتىرعاندى قالامايدى. بۇل ماسەلە ابدەن پىسىپ-جەتىلىپ، قورىتىلىپ، وداققا قوسىلۋ تۋرالى ۇسىنىس وزبەك بيلىگىنىڭ ءوز اۋزىنان ايتىلۋىن كۇتىپ وتىر.
لاۆروۆتىڭ ورىنباسارى اندرەي رۋدەنكونىڭ پىكىرى وسى ويىمىزدى راستايدى. ورىس ديپلوماتىنىڭ پايىمداۋىنشا، رەسەي مەن وزبەكستان جاڭا تاريحي كەزەڭنىڭ تابالدىرىعىندا تۇر.
«تاشكەنت ەۋرازيالىق وداقتان ويىپ تۇرىپ الۋعا لايىقتى. ايتسە دە مۇنداي شەشىمگە بايىپپەن كەلگەن ءجون. ميرزيايەۆتىڭ ماڭايى وداقتىڭ تۇپكى ماقساتى مەن مۇراتىنا تولىق تالداۋ جاساۋعا قۇقىلى»، –دەيدى ول.
...
ايتۋى ايتقانمەن كرەمل وسى باعىتتاعى پروپاگانداعا قىزۋ كىرىسىپ كەتتى. وزبەك بيلىگىنىڭ توبە باسىنداعى ازاماتتاردى سوڭعى كۇندەرى رەسەيلىك اقپارات قۇرالدارى تورۋىلداپ ءجۇر.
«ەۋرازيالىق وداققا قوسىلۋ ماسەلەسى كەيىنگە قالدى ما؟ بۇل شارۋا نەگە كەشەۋىلدەدى؟» دەپ وزبەك شەنەۋنىكتەرىن سۇراقتىڭ استىنا العان رەسەيلىك ب ا ق ماسكەۋدەن جەتكەن بۇيرىقتى بۇلجىتپاي ورىنداۋدا.
ۋميدا حاشيموۆانىڭ ايتۋىنشا رەسەي وسى ارقىلى «قوعامدا ۇيىمعا قوسىلۋعا تالپىنىس بار» دەگەن الدامشى اسەر تۋعىزىپ، وداققا قاتىستى سىني پىكىرلەردى تۇمشالاۋعا تىرىسۋدا. ال وزبەك بيلىگى قازاقستاننىڭ قاتەلىگىن قايتالىعىسى جوق. وداقتاس ەلدەردىڭ ءجيى-جيى جىك-جاپار بولىپ، الىس-بەرىسكە كەلگەندە ءجۇز شايىسىپ قالاتىنىن كورىپ-بىلىپ وتىر.
«وزبەكستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ءابدۋلازيز كاميلوۆ وسى تۋرالى استارلاپ ايتىپ ءوتتى تۇنەۋكۇنى. تاشكەنتتىڭ وداققا قوسىلۋى كەشەۋىلدەپ جاتسا، ۇيىمنىڭ ولقى تۇستارىن اڭعارعانىنان. ۇيىمعا ءوتۋى ءوتىپ الىپ، ەرتەڭگى كۇنى وكىنىپ جۇرسە، ءبىرىنشى كەزەكتە ميرزيايەۆقا ءسوز كەلەدى. وداققا قوسىلعان وزگە ەلدەرگە قاراعاندا وزبەك شەنەۋنىكتەرى ۇيىمنىڭ كەمشىن تۇستارىن دا كورە بىلۋدە. ەۋرازيالىق وداقتى كوپە-كورنەۋ ماداقتاۋ ساياساتى جوق، ارتىق-كەم تۇستارىن تەڭ الىپ وتىر»، – دەيدى ساراپشى.
«كوممەرسانت» گازەتىنە ۇيىمعا قوسىلىپ-قوسىلماۋ تۋرالى پىكىر بىلدىرگەن كاميلوۆ رەسەيدىڭ قىسپاعىنا ۇشىراعان وداقتاس ەلدەردىڭ ارىز-شاعىمىن نازارعا الاتىنىن ايتقان.
- ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر نەگە نارازى؟
- ولار رەسەيدىڭ نارىعىنا كىرەردە نەندەي كەدەرگىگە تاپ بولادى؟
- نارازى مەملەكەتتەردىڭ شاعىمى تەك ەكونوميكالىق سيپاتقا يە مە، الدە ساياسي سالدارى دا بار ما؟
ءسوي دەگەن كاميلوۆ:
«وداققا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ قاتەلىگىن قايتالاماۋعا تىرىسامىز. وزبەكستان ۇيىمعا كىرگەن كۇننىڭ وزىندە ەشكىمگە ەسەسىن جىبەرمەيتىن، ەلدىڭ ەكونوميكالىق مۇددەسىن تابانعا تاپتايتىن ەرەكشە تالاپتىڭ نەگىزىندە وتەدى. كەيبىر سالالار بويىنشا كەلىسسوز جۇرگىزەتىن بولامىز، وداقتىڭ شارتىنا باعىنبايتىن، ءوز ەرەجەمىز بار»، – دەگەن-تۇعىن.
ۋميدا حاشيموۆا سونى مەڭزەپ وتىرسا كەرەك.
...
سولاي بولا تۇرا وزبەكستان ەۋرازيالىق وداققا مۇحتاج. ساراپشىنىڭ پىكىرىنشە، وزبەك ەكونوميكاسىنىڭ ساۋدا-ساتتىققا ەبى بار، سوندىقتان مۇنداي مۇمكىندىكتى جىبەرىپ العىسى جوق.
ميرزيايەۆ بيلىككە كەلگەلى مەرزىمدە تاشكەنتتىڭ ەۋرازيالىق وداقتىڭ ءىس-شاراسىنا ۇزبەي قاتىسۋى سونىڭ بەلگىسى.
ايتا كەتەلىك ميرزيايەۆ بىلتىرعى جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ەكى بىردەي كەڭەسىنە قاتىسىپ، باقىلاۋشى ستاتۋسىن الىپ قايتقان.
تۇتاستاي العاندا وزبەك پرەزيدەنتىنىڭ كومانداسى ەلدىڭ ۇيىمعا قوسىلۋىن قۇپتايدى. ميرزيايەۆ «يەلىك» ەتەتىن ليبەرال-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ ءبىرقاتار بەلسەندىلەرى وداقتىڭ پايدالى تۇستارى تۋرالى بيلىككە تيەسىلى باق-تا كولدەي-كولدەي ماقالا جازۋعا كوشكەن.
ۋميدا حاشيموۆا وزبەك بيلىگىنىڭ وداق اياسىنداعى ورتاق نارىقتا ەسەسىن جىبەرمەسىنە سەنىمدى ەكەنىن ايتادى.
«ودان بۇرىن وزبەك ميگرانتتارىنىڭ كوزى اشىلادى. ءقازىر وزبەكتىڭ قارا جۇمىسشىلارىنا شەكتەۋ كوپ. ال قولىنان ءىس كەلەتىن، بىلىكتى مەدكادرلار رەسەيدىڭ فارماسيەۆتيكا نارىعىندا جۇمىس ىستەگىسى كەلەدى. رەسەيدىڭ ساۋدا، ويىن-ساۋىق نىساندارىندا دۇكەن اشقىسى كەلەتىن ساۋداگەرلەر جۇزدەپ، مىڭداپ سانالادى. باسقا دا سەكتورعا تۇمسىق تىققىسى كەلەتىن وزبەك كاسىپكەرلەرى كوپ. بۇعان ەۋرازيالىق وداققا وتكەندە عانا جول اشىلادى. وداقتى ماقتاۋعا كەلگەندە وزبەك شەنەۋنىكتەرى وسى ارگۋمەنتتى العا تارتادى»، – دەيدى ساراپشى.
ليبەرال-دەموكراتيالىق پارتيانىڭ بەلسەندىسى اكتام حايتوۆ وزبەكستان وداققا وتكەن جاعدايدا ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ تابىسى قوسىمشا 3 ملرد دوللارعا ارتاتىنىن ايتادى.
ميرزيايەۆ بيلىككە كەلگەلى وزبەكستاننىڭ ەۋرازيالىق وداق ەلدەرىمەن بايلانىسى جاقسارا تۇسكەن. سونىڭ ىشىندە ساۋدا-ساتتىق سالاسىنىڭ كورسەتكىشى وسكەن. 2016-2019 جىلدىڭ ارالىعىندا تاشكەنتتىڭ وداقتاس ەلدەرمەن الىس-بەرىسى 4،5 ملرد-تان 9،1 ملرد دوللارعا دەيىن ارتىپتى.
«ميرزيايەۆ وداققا ءوتۋ ارقىلى جۇمىسىزدىق ماسەلەسىن شەشپەكشى. ەكسپورتتى ۇلعايتۋدى كوزدەپ وتىر. وزبەك ەكونوميكاسىنىڭ وداق نارىعىندا ەمىن-ەركىن ويقاستاپ، ءوز ۇلەسىن الارىنا سەنىمدى. ەندى تەك ويىن ەرەجەسىن انىقتاۋ قاجەت. بۇل تاراپتا تاشكەنت ءوز دەگەنىندە تۇرىپ، پوزيسياسىن بەرمەۋگە تىرىسۋى ءتيىس»، – دەيدى ساراپشى.
...
بۇعان دەيىن وزبەكستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا 30 جىل تولۋىنا وراي وتكەن سالتاناتتى جيىندا شاۆكات ميرزيايەۆ ورتا ازيانى بىرىگۋگە شاقىرعان.
“وزبەكستاننىڭ ايماقتىق دارەجەدەگى، الەمدىك دەڭگەيدەگى بەدەلى ارتىپ كەلەدى. اشىق ساياسات جۇرگىزگەننىڭ جەمىسىن جەپ وتىرمىز. ديالوگقا دايىنبىز.
ءبىر كەزدەرى شەكارامىزدان شەگىرتكە دە وتپەيتىن. ءقازىر ەل ازاماتتارى الىس-جاقىن شەتەلگە ساپارلاپ، سونداعى تۋىس-تۋعاندارىمەن قاۋىشىپ جاتىر. كورشىلەرمەن كىرجىڭدەسكەن كەزەڭ كەلمەسكە كەتتى. جاراتقان ورتا ازيانى اۋىزبىرشىلىكتەن ايىرماسىن.
سوڭعى جىلدارى ايماق ەلدەرىنىڭ ىنتىماقتاستىعى جاڭا دارەجەگە كوتەرىلدى. ساياساتتا “ورتاازيالىق رۋح” دەگەن ۇعىم پايدا بولادى. ءيا، ورتا ازيانىڭ رۋحىن وياتتىق. ايماقتىڭ اتىنان حالىقارالىق ساياساتقا ىقپال ەتەرلىك، باعدار بەرەرلىك باتىل ۇسىنىستار ايتىلۋدا.
ارامىزدى سۋىتپاي، ءجيى-جيى جۇزدەسىپ تۇراتىن جاقسى ءداستۇر قالىپتاستىردىق. تۇنەۋكۇنى تۇركمەنستاندا وتكەن جۇزدەسۋدە دامۋدىڭ جاڭا باعىتتارىن ايقىندادىق”، – دەگەن-تۇعىن وزبەك باسشىسى.
بۇدان بولەك ەلدىڭ كارىموۆ داۋىرىندەگى توماعا تۇيىق باعىتتان ءبىراتالا باس تارتقانىن، تاشكەنتتىڭ ساياسي ورنەگى وزگەرگەنىن ەسكە سالعان. ەلدىڭ ەندى قايتىپ بۇل سۇرلەۋگە تۇسپەسىنە سەنىم بىلدىرگەن.
شيراي كەلە ورتا ازيانىڭ رەسەي ىقپالىنان ارىلىپ، “ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارارىن” استارلاپ جەتكىزگەن ەدى.
مىنەكەي، ءسوي دەگەن ميرزيايەۆ وسى اپتادا رەسمي ساپارمەن ماسكەۋگە بارادى.
“رەسەيگە پۋتينمەن كەزدەسۋ ءۇشىن وزبەكستان پرەزيدەنتى كەلە جاتىر. بۇل شاۆكات ميرزيايەۆتىڭ تاياۋدا عانا پرەزيدەنت سايلاۋىنداعى جەڭىسىنەن كەيىنگى العاشقى ساپارى”، – دەپ حابارلاۋدا رەسەيلىك ب ا ق.
كەزدەسۋ بارىسىندا ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتى 30-عا جۋىق قۇجاتقا قول قويادى دەپ كۇتىلۋدە.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
