رەسەي ەكونوميكاسىنا ينۆەستيسيالاردى تولىق مولشەردە قۇيا الماۋ — مۇناي باعالارىنىڭ قۇلدىراۋى مەن باتىس سانكسيالارى زاڭدى سالدارلارى سىڭايلى.
الايدا ينۆەستيسيالىق بەلسەندىلىكتىڭ ناشارلاۋى ەڭ الدىمەن رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ قۇرىلىمدىق داعدارىسىنا بايلانىستى، ال مۇناي جانە سانكسيا فاكتورلارى تەك ورىن العان قيىندىقتاردى ۋشىقتىرا ءتۇستى.
ماسەلەن، ەگەر 2013 جىلدىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا رەسستات 0،2 پايىزدىق ينۆەستيسيالىق قۇلدىراۋدى تىركەسە، 2014 جىلى ينۆەستيسيالار 2،7 پايىزعا، ال 2015 جىلى 8،4 پايىزعا قىسقارعان. ينۆەستيسيالىق جۇدەۋ ەل ەكونوميكاسىنىڭ اعىمداعى ديناميكاسىن ناشارلاتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار، بيۋدجەتتى قۇرايتىن مۇناي سالاسىنىڭ بولاشاعىن دا بۇلىڭعىر ەتەدى.
2015 جىلدىڭ قورىتىندىلارى بويىنشا، تەك گەولوگيالىق بارلاۋدى مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋ 20 پايىزعا ( 28 ملرد رۋبلگە دەيىن) قىسقارعان، ال ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ وسى ماقساتتاعى شىعىندارى 12 پايىزعا (325 ملرد رۋبلگە دەيىن) قىسقارعان. اتاپ ايتقاندا، ءوزىنىڭ ينۆەستيسيالىق باعدارلاماسىن لۋكويل قىسقارتقان. ەگەر وتكەن جىلى ول 12،5 ملرد دوللاردى قۇراسا، اعىمداعى جىلى ول 8،5 ملرد دوللار كولەمىندە بەكىتىلگەن. اتاپ ايتارلىعى، مۇناي بارەلىنىڭ ورتاشا جىلدىق باعاسى 30 دوللار بولعان جاعدايدا ينۆەستيسيا كولەمى تاعى 1،5 ملرد دوللارعا قىسقاراتىن بولادى. لۋكويل-دىڭ حالىقارالىق جوبالارداعى قارجىلىق مىندەتەمەلەرىن ەسكەرسەك، رەسەيلىك كەنىشتەردەگى قارجىلاندىرۋ قىسقاراتىن بولادى.
تاعى ءبىر ءىرى كومپانيا – «روسنەفت» – 2015 جىلى ءوزىنىڭ ينۆەستيسيالارىن 750-800 ملرد رۋبلگە دەيىن جەتكىزۋدى جوسپارلاعان ەدى. الايدا الدىن الا الىنعان مالىمەتتەر بويىنشا، ينۆەستيسيالىق باعدارلاما بەلگىلەنگەن مەجەگە جەتپەي، 650 ملرد رۋبل دەڭگەيىندە بەكىتىلگەن. ءقازىردىڭ وزىندە اعىمداعى جىلدىڭ جازىنا بەلگىلەنگەن كارسك تەڭىزىندەگى ەكىنشى سكۆاجينانى، ياعني ۇڭعىمانى بۇرعىلاۋدىڭ كەم دەگەندە 2018 جىلعا اۋىستىرىلعانى بەلگىلى بولسا، رۋسسكيي كەنىشىنىڭ ىسكە قوسىلۋى 2017 جىلدان 2019 جىلعا ىسىرىلدى.
قارجىلاي قيىندىقتارعا تاپ بولعان «گازپرومنەفت» كومپانياسى دا ءبىرقاتار جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋدى كەيىنگە قالدىردى. ولاردىڭ ىشىندە، چون توبىنىڭ كەنىشتەرى ىسكە قوسۋ، دولگينسك قايراڭدى كەنىشىن ىسكە قوسۋعا دايىنداۋ بار. ناتيجەسىندە، وتكەن جىلداردا قۇيىلعان ينۆەستيسيالار جاعدايدى ءبىرشاما جۇمسارتسا دا، 2017 جىلدىڭ وزىندە رەسەيدەگى مۇناي ءوندىرۋ 10 ملن توننادان كەم ەمەس مولشەرگە دەيىن قىسقارۋى مۇمكىن
سولاي دەسەك تە، بيىل «ترانسنەفت» جۇيەسى بويىنشا 2016 جىلعا مۇناي تاسىمالداۋ بويىنشا جاسالعان تاپسىرىسقا سايكەس، رەسەيلىك كومپانيالار ەكسپورتقا تەك 215،8 ملن توننا مۇناي شىعارماق، بۇل 2015 جىلداعىعا قاراعاندا، 6،4 پايىزعا كەم، ول كەزدە ەكسپورت 7 پايىزعا وسكەن بولاتىن. ەنەرگەتيكا ءمينيسترى الەكساندر نوۆاكتىڭ رەسەيدىڭ مۇناي ءوندىرۋدى قىسقارتۋعا نيەتتى ەمەس ەكەندىگىن بىرنەشە دۇركىن مالىمدەگەنىنە قاراماستان، ەكسپورتقا شىعارۋعا جوسپارلانعان مۇناي كولەمىنىڭ تومەندەۋى، كومپانيالاردىڭ قارا التىندى ءوندىرۋدى قالايدا قىسقارتاتىنىن مەڭزەپ وتىر. ونى تۇسىنۋگە بولادى.
ويتكەنى ەلدە مۇناي ءوندىرۋدى، ەڭ بولماسا، نەعۇرلىم جوعارى دەڭگەيدە تۇراقتاندىراتىن يگەرۋگە جەڭىل جانە ارزان قورلار قالماعان.
كوپتەگەن جىلدار بويى يگەرىلىپ جاتقان نەگىزگى كەنىشتەر ەلەۋلى تۇردە تۇگەسىلگەن.
قازىرگى تاڭدا رەسەي بيلىگى تاڭداۋ الدىندا تۇر. نە فەدەرالدىق بيۋدجەتتى تولىقتىرۋ ماقساتىندا مۇنايشىلاردان قوسىمشا سالىقتاردى سىپىرادى، نە مۇناي ءوندىرۋ كولەمىنىڭ قۇلدىراۋىنا اكەلىپ سوعاتىن سالاعا تولىق ينۆەستيسيا قۇيا الماۋ ءقاۋىپىن مويىنداپ، اتالمىش سالاعا كاپيتال تارتۋدى ىنتالاندىراتىن جاڭا تەتىكتەردى قۇرۋدى ويلاستىرادى.
شاماسى، تاڭداۋ جاسالىپ قويعان سىڭايلى، اتاپ ايتارلىعى، ول ءبىرىنشى نۇسقانىڭ پايداسىنا شەشىلگەن. دەسەك تە، سالىق قۇرساۋىن بوساڭسىتىپ، مۇناي-گاز بيزنەسىنىڭ شامادان تىس سالىق اۋىرتپالىعى تۇسكەن سەكتورلارعا (قايراڭدار، يگەرىلۋى قيىن كەنىشتەر جانە ت.ب.) قارايلاسۋ قاراستىلىپتى. الايدا وسىنداي جەڭىلدىكتەردىڭ ءوزى تەك سالا ىشىندەگى قازىنالىق اۋىرتپالىقتاردى «مۇناي-گاز تابىستارىنىڭ سوماسى ازايماۋعا ءتيىس» دەگەن ۇستانىمعا سايكەس قايتا ءبولۋ عانا.
كونيۋكتۋرالىق ماقساتتاردى شەشۋ ءۇشىن ويىن ءتارتىبىن وزگەرتە وتىرىپ، بيلىك ءبىر كەزدە مۇناي قامتاماسىز ەتكەن ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ شيكىزاتقا تاۋەلدى ەمەس، باسقا جولىن ۇسىنا الماي وتىر.
ءبىراق ءقازىر مۇناي سالاسى دا ءوزىنىڭ دامۋى ءۇشىن ناقتى باعدارلارعا يە بولا الماۋدا.
سەرگەي سميرنوۆ
دەرەككوزى: 365info.kz
