بۇل نە؟ اشىنۋ ما، اقتالۋ ما تۇسىنە المادىق. اشىنۋ دا، اقتالۋ دا جاتقانداي استارىندا. اسقار ءابدۋمامينوۆ ەسىمدى قازاقتىڭ جەلىدەگى جازباسى ءتۇرلى ويعا جەتەلەدى. ءتاپ-تاۋىر باستاپتى، اداسىپ اياقتاعانداي كورىندى بىزگە. اداسۋ دا ەمەس، ىشتەگى اشۋ-ىزاسىن شىعارعان سياقتى اسقار مىرزا وسى ارقىلى. كىم، قالاي قابىلدارىن قايدان بىلەيىك ەندى. DalaNews.kz اۆتوردىڭ جازباسىن اۋدارعاندى قۇپ كوردى.
مەن سياقتىلاردى شالاقازاق دەيدى. بۇلاي دەسەم جەڭىل قۇتىلارمىن. ءبىز سياقتىلاردى ماڭگۇرت دەيدى، انىعىندا.
اكەمنىڭ اشۋىنا تيگەندە سولاي دەيتىن ماعان: "سەن ماڭگۇرتسىڭ دەپ...".
قانىم باسىما شاباتىن سول كەزدە. ايتماتوۆتى وقىعانىم بار-تىن. كىتابىنداعى ماڭگۇرت – ىشىپ-جەۋگە، ءقارادۇرسىن جۇمىستاردى اتقارۋعا عانا قابىلەتتى، الىس پەن جاقىندى اجىراتا المايتىن، ءتىپتى تۋعان اناسىن اتىپ تاستايتىن اقىل-ەسسىز قۇل-تۇعىن.
ول كەزدە بالا ەدىك ءبىز. اكەمنىڭ ءسوزىن اۋىر قابىلدايتىنمىن. تۋرا ماعىناسىنا تۇسىنەتىن ەدىم. استارلاپ ايتقانى ەكەن. تەگىنەن اجىراعان مەنى تۇقىرتقان ءتۇرى ەكەن بۇل.
كەيىن ءتۇسىندىم. اكەم ماعان ەمەس، وزىنە اشۋلانىپتى. مەنى سولاي تاربيلەگەنى، سولاي وسىرگەنى ءۇشىن وكىنىپتى ول. سول كەزدەگى جۇيەنىڭ جەتەگىندە كەتكەنى ءۇشىن ءوز جانىن جەگىدەي جەپتى. ءقايتسىن...
جوق، ول ماعان جاقسىلىق ويلادى. ومىردە جولىڭنىڭ اشىلعانىن قالاساڭ ورىس ءتىلىن ءمىنسىز دەڭگەيدە بىلۋگە مىندەتتى ەدىڭ ول تۇستارى. ورىس ءتىلىن مەڭگەرگەندە عانا الەمدىك مادەنيەتتىڭ، عىلىمنىڭ، ءبىلىمنىڭ كىلتى تابىستالار ەدى قولىڭا. ءومىر بويى ورىسشا وقىدىم وسىلايشا. اكەم بە؟ اكە-شەشەم قازاقشا بىلمەيدى ەمەس بىلەتىن، ۇيدە دە، تۇزدە دە مەنىمەن ورىسشا سويلەسەتىن ءبىراق. وقىپ-توقىعاننىڭ تۇگەلدەيىن ورىس تىلىندە تانىپ ءبىلدىم.
جوق، بۇل اقتالۋ ەمەس. "كسرو قۇلاعالى قاشان، وسى ۋاقىتتا قازاق ءتىلىن ۇيرەنەتىن ۋاقىتىڭ بولدى عوي؟" دەرسىزدەر.
تۇسىنەسىزدەر مە، مەن وسكەن ورتادا ورىس تىلىنەن وزگە ءتىل جوق ەدى. ورىس ءتىلى مەنىمەن بىتە قايناستى، تۋعان تىلىمە اينالىپ كەتتى تۋراسىن ايتقاندا.
ءيا، قازاقپىن. قازاق ەكەنىمدى بىلەم، تۇسىنەمىن دە. سەزىنبەيمىن ءبىراق. ويتكەنى ىشكى الەمىم بوس. قازاقتىقتان، قازاقىلىقتان ادا.
نەگە سولاي؟ سەبەبى مەن ونداعان ۇلتتى ۋىسىندا ۇستاعان ۇلى مەملەكەتتىڭ قول استىندا ءوستىم. وسى مەملەكەتتىڭ ۇلانى بولعانىمدى ماقتان تۇتتىم. تال بەسىكتەن ورىس تىلىندە تاربيە الدىم. ءتىپتى ايتماتوۆ تا ءوزىنىڭ ۇلى شىعارماسىن ورىس تىلىندە جازعان...
ءتۇرىم مەن ءتولقۇجاتىمداعى ءاتى-جونىم عانا قازاق ەكەنىمدى ەمىس-ەمىس ەسكە سالاتىنى بولماسا،
مەنىڭ بويىمدا قازاقىلىق اتىمەن جوق. ىشكى جان - دۇنيەم تەگىن تانۋعا، تۋعان ءتىلىن ۇيرەنۋگە تالپىنبايدى.
ماڭگۇرت دەيدى ءبىزدى. ۇلتىنان، تەگىنەن اجىراعاندار، اداسقاندار دەيدى بىزدەيلەردى.
راس..
ءبارى دە راس. كەڭەستىك ءداۋىردىڭ ادامىمىن مەن. سول جۇيەنىڭ جەمىسىمىن مەن. تۇك تە بىلگەم جوق. الاڭسىز ءوستىم. مەنى تاربيەلەپ وسىرگەن جۇيە ءبىر كەزدەرى مەنىڭ اتا-بابامدى اشارشىلىققا ۇشىراتقانىن بىلمەدىم مەن.
مەنى تاربيەلەپ وسىرگەن جۇيە قازاقتاردى تەگىنەن، تىلىنەن اجىراتىپ جاتقانىن دا سەزىنگەم جوق. ەسەسىنە ورىس ءتىلى ارقىلى الەمدىك مادەنيەتكە قول سوزدىم. وقىدىم. تانىدىم. ۇيرەندىم.
بىلەسىز بە، مەن ۇيالمايمىن بۇل ءۇشىن. ءبىر كەزدەرى قازاق ءتىلىن بىلمەگەنىم ءۇشىن قىسىلاتىن ەدىم. ءوز تىلىندە سويلەيتىن قازاقتى كورگەندە وعان تۇك قاتىسى جوعىمدى ءتۇسىنىپ قارا تەرگە تۇسەتىن ەدىم مەن. ۇلت پاتريوتتارىنىڭ ءسوزى سويىل بوپ تيەتىن. اقتالاتىنمىن. جالتاراتىنمىن. جاۋاپ قاتاتىنمىن. ولاردىڭ ءوزىن ايىپتاۋشى ەدىم: "مامبەتسىڭ"، "ۇلتشىلسىڭ" دەپ...
بۇدان دا ءوتتىم.
ۇلت پاتريوتتتارىنا مىنانى ۇعىندىرعىم كەلەدى:
مەن كسرو-نى كوكسەمەيمىن. قۇداي ساقتاسىن. وزىمەن كەتسىن. الەم وزگەرگەن ءازىر. دەموكراتيانىڭ توبە باسىندا امەريكالىقتار نەمەسە سىزدەردىڭ تىلمەن ايتقاندا شالا-ەۋروپالىقتار وتىر.
شالا ەۋروپالىقتاردىڭ قۇندىلىقتارى قازاقستاندى دا شارپىعان. اقش — ماڭگۇرتتەر ەلى. بۇل ەلدىڭ قۇندىلىقتارىن قولدايمىن مەن.
ۇلتتىق يدەيا دەگەن تۇسىنىكتىڭ وزەكتىلىگى ولگەن. كونەرگەن، ەسكىرگەن. قازاق ۇلتشىلاردى، وسىنى ۇعىناتىن ۋاقىتقا كەلدىڭىزدەر عوي؟ ۇلتتى ۇلى قىلاتىن ونىڭ ءتىلى ەمەس، ءىسى!
سىزدەر
ۇلت ءۇشىن نە ىستەدىڭىزدەر، ايتىڭىزدارشى؟ قازاقشا سويلەيسىزدەر مە؟ سول ما قوسقان ۇلەستەرىڭىز؟ سول ما شىققان شىڭدارىڭىز؟
ورىستاردىڭ قازاقتاردى بارىنان ايىرعانىن، وسى سەبەپتى كەدەيشىلىكتە ءومىر كەشەتىنىڭىزدى قازاقشا ءسوز ەتەسىزدەر مە؟ بابالارىڭىزدىڭ ەرلىكتەرىن قازاقشا جىرلاپ ماقتان ەتەسىزدەر مە الدە؟ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنلداعى بىلىقتاردى قازاقشا ءسوز ەتكەنمەن، دارىگەر سالاقتىعىنان ولگەن نارەستەلەر قايتا تىرىلە مە؟
شىڭعىس حان نايمانداردى قىناداي قىرعان، ال سىزدەر ونى بابامىز دەيسىزدەر.
حالىق ءۇشىن قانداي قارەكەت قىلدىڭىزدار؟ عىلىمدا، بىلىمدە بارسىزدار ما؟ ۇلتتان بولەك، جالپى ادامزات ءۇشىن نە ىستەدىڭىزدەر؟ تويدان وزگە تىندىرعان ىستەرىڭىز بار ما ءوزى؟
سىزدەرگە بىلاي ايتايىن:
قازاقستاننىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ، اتىن شىعارىپ جاتقان سىزدەر سىنايتىن ماڭگۇرتتەر مەن شالاقازاقتار، شىندىعىندا.
قازاق ءتىلىن دامىتقىلارىڭ كەلە مە؟ تىقپالاي بەرگەندى دوعارىڭدار ەندەشە. ءقادىرىن كەتىرمەڭدەر ءتىلدىڭ. قازاق تىلىندەگى تابىستى، تارتىمدى ءونىم جاساڭدار ودان دا.
بىزگە، ماڭگۇرتتەرگە قاراتا، قازاقتار تۋعان ءتىلىن ءبىلۋى ءتيىس دەپ قاقساي بەرگەندى قويىڭدار. ىلگەرىدە ايتتىم، مەن تەك ءتولقۇجات بويىنشا قازاقپىن. بولدى. ءبىتتى.
الدارىڭدا اقتالىپ وتىرار جايىم جوق. مەن ءۇشىن وت پەن سۋعا تۇسكەندەي كۇيىنبەڭدەرشى! سوزدەرىڭە قۇلاق تۇرەر قۇلقىم دا، ۋاقىتىم دا جوق. ۋاقىتىم جوق، تۇسىنەسىزدەر مە؟ ءتىل ۇيرەنەتىن ۋاقىتىم جوق. جۇمىستامىن. جۇمىسباستىمىن.
سىزدەرگە دە ادامزاتتىڭ قاجەتىنە جارايتىن ىسپەن اينالىسۋعا كەڭەس بەرەمىن، ۇلتشىلدار.
"ماڭگۇرتسىڭ" دەيسىزدەر مە! ال، ماڭگۇرتپىن ال... بۇعان ەندىگى جەردە رەنجىمەيمىن. ماقتان تۇتامىن مۇنىمدى. بولاشاق ماڭگۇرتتەردە! بولاشاق ماڭگۇرتتەردىڭ قولىندا!
ايتايىن دەگەنىم وسى.
اۋدارعان، دۋمان بىقاي
