مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ پروسەسىن تولىق اۆتوماتتاندىرۋدى جانە بارلىق قاتىسۋشىلار ءۇشىن اشىقتىقتى قامتاماسىز ەتەتىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى جاڭا زاڭ «ەكونوميكا الىشەر قوجاسبايەۆپەن» باعدارلاماسىنىڭ تاقىرىبىنا اينالدى.
قارجى ۆيسە-مينيسترى داۋرەن كەڭبەيىل قۇجاتتاعى قوسىمشا وزگەرىستەردى ءتۇسىندىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، ەلەكتروندى ساتىپ الۋ پورتالى كەز كەلگەن پايدالانۋشىعا ادامي فاكتوردى قوسپاعاندا، ساتىپ الۋدىڭ بارلىق كەزەڭدەرىن قاداعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قوعامدىق بىرلەستىكتەر مەن سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەتتەر مونيتورينگتە بەلسەندى ءرول اتقارادى، ال جاڭا قوعامدىق مونيتورينگ ينستيتۋتى، اسىرەسە رەسۋرستارى شەكتەۋلى وڭىرلەردە شارتتاردىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋدى كۇشەيتۋگە ارنالعان.
الىشەر قوجاسبايەۆ:
بۇگىنگى تاقىرىپ – مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى جاڭا زاڭ توڭىرەگىندە وربىمەك. رەتتەلەتىن مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ ەكونوميكا ىشىندەگى بارلىق قاراجاتتى قايتا ءبولۋدىڭ ۇلكەن فاكتورى بولىپ سانالادى. بۇل – بيزنەستىڭ، اسىرەسە وتاندىق وڭدەۋشى ونەركاسىپ وندىرۋشىلەرىنىڭ وسۋىنە قاجەتتى ماڭىزدى فاكتور.
— داۋرەن مارات ۇلى، ايتىڭىزشى، زاڭنىڭ قانداي جاڭالىقتارى بار؟ مەملەكەت باسشىسى EPC-كەلىسىمشارتتار، وفتەيك-كەلىسىمشارتتار بويىنشا ناقتى تاپسىرمالار بەردى. بۇل قالاي جۇمىس ىستەيدى؟ بيزنەستى الدا نە كۇتىپ تۇر؟
— ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسى ەكىنشى وقىلىمدا «مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى» جاڭا زاڭ جوباسىن ماقۇلدادى. ساتىپ الۋ سالاسى جالپى ەكونوميكاعا اسەر ەتەدى. ءبىراق سونىمەن بىرگە بۇل – كۇردەلى رەتتەلەتىن سالالاردىڭ ءبىرى. مەملەكەت پەن بيزنەس مۇددەلەرى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىكتى تابۋ وتە قيىن. بۇل زاڭ شىنىمەن دە ۇلكەن ءۇمىت تۋدىرادى. ول بارلىق سالالارعا اسەر ەتەدى. پارلامەنتتەگى جۇمىس توپتارىندا وتە قىزۋ پىكىرتالاستار بولدى. مەن ءوزىم قاتىسىپ، كۋا بولدىم. بۇل كۇردەلى زاڭ دەپ ايتۋعا بولادى، بەيسەنبى كۇنى ءماجىلىس ەكىنشى وقىلىمدا قابىلدادى. بۇگىنگى تاڭدا ساتىپ الۋ جۇيەسىندە قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەردى جاڭا زاڭدا ساقتاۋعا تىرىستىق. الايدا، سونىمەن بىرگە ۇزاق مەرزىمدەر، شاعىمدار، كەيدە ساپانىڭ بولماۋى، باسقا دا كۇندەلىكتى ماسەلەلەردى وسى زاڭدا شەشۋگە تىرىستىق. اڭگىمە ساتىپ الۋ راسىمدەرىن تولىعىمەن جەڭىلدەتۋ، مەرزىمدەردى بارىنشا قىسقارتۋ، ناتيجەلەرگە شاعىمدانۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋ، جاڭا ينستيتۋتتاردى (قوعامدىق مونيتورينگ ينستيتۋتى، EPC-كەلىسىمشارتتار جانە وففتەيك-كەلىسىمشارتتار ينستيتۋتتارى) ىسكە قوسۋ تۋرالى بولىپ وتىر.
مىسالى، EPC ينستيتۋتى – ءبىر مەردىگەر جوبالايتىن، سالاتىن جانە پايدالانۋعا بەرەتىن، جۇمىستى تولىق اياقتاپ، تاپسىراتىن قۇرىلىس جۇيەسى ەنگىزىلۋدە. بۇل جەردە مەرزىمدەر قىسقارتىلادى، ساپا جاقسارادى، جاۋاپكەرشىلىك ءبىر مەردىگەرگە جۇكتەلەدى، بۇعان دەيىن مۇنى ىستەۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ال ءقازىر تاپسىرىس بەرۋشىلەردىڭ مۇنداي مۇمكىندىگى بار. ەكىنشىسى – وففتەيك كەلىسىمشارتتارى. جالپى العاندا ءبىز ونى وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قولداۋدىڭ ءتيىمدى تەتىگى رەتىندە قاراستىرامىز. سونىمەن قاتار جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ، اۋديتورلاردىڭ ءرولىن قايتا قاراۋ جانە ت. ب. تۋرالى پرەزيدەنت تاپسىرماسى بار.
– زاڭداعى توپ 5 وزگەرىس تۋرالى قىسقاشا ايتىپ وتسەڭىز.
— مەرزىمدەردى قىسقارتۋ، راسىمدەردى جەڭىلدەتۋ، ياعني بەلگىلى ءبىر كەزەڭدەردى، الدىن الا تالقىلاۋ كەزەڭدەرىن الىپ تاستايمىز. ءۇشىنشىسى – ناتيجەلەردى قايتا قاراۋ. ەندى كونكۋرس شەشىمى شىققاننان كەيىن مەملەكەتتىك اۋديت ورگاندارىنا شاعىمدار قابىلدانادى. ەندى جۇيە وزگەرەدى: شاعىمداردى تاپسىرىس بەرۋشىلەردىڭ وزدەرى (ۇيىمداستىرۋشىلار) 3 كۇن ىشىندە قارايدى، بۇل جاۋاپكەرشىلىك پەن تيىمدىلىكتى ارتتىرادى. ءتورتىنشىسى – جەتكىزۋشىلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ. مەردىگەر جەتكىزۋشىلەر قۇرىلىستى باستاپ، قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن اياقتامايتىن كەزدەر بولادى. بەلگىلى ءبىر ايىپپۇلدار قولدانىلادى، ءبىراق جالپى العاندا ولار ءۇشىن ايتارلىقتاي جاۋاپكەرشىلىك بولعان جوق. سوندىقتان، ءبىز مۇندا تەك ادال ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن جەتكىزۋشىلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرامىز. بەسىنشى – وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قولداۋ. بۇل – زاڭدى ازىرلەۋدەگى ءبىزدىڭ باستى ماقساتتارىمىزدىڭ ءبىرى.
— جاڭا ۇكىمەتتىڭ باستى ساياساتىنىڭ ءبىرى – ەل ونەركاسىبىنىڭ ءوسۋى. جىلدار بويى تاپسىرىسسىز تۇرعان نەمەسە ءونىم شىعارعان، ونى ەكسپورتتاعان جانە ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن، سونىڭ ىشىندە ساتىپ الۋ ءتارتىبىنىڭ جەتىلدىرىلمەگەندىگىنەن ەل ىشىندە ساتا الماعان كاسىپورىندار بار. ايتىڭىزشى، جاڭا زاڭ وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە كومەكتەسە مە؟
— ءوتو-نى قولداۋ – ءبىزدىڭ الدىمىزدا تۇرعان باستى مىندەت، بۇگىنگى ۇكىمەت جۇمىسىنىڭ باستى باسىمدىعى. جاقىندا عانا ءبىز تاۋار وندىرۋشىلەرىمىزدى قولداۋ ءۇشىن جەدەل شارالار قابىلدادىق. ءوتو-نى قولداۋ تۋرالى ايتاتىن بولساق، ءبىز حالىقارالىق مىندەتتەمەلەردى بۇزباۋىمىز كەرەك ەكەنىن جانە ءبىزدىڭ مىندەتتەمەلەرىمىزدى بۇزبايتىن ءتيىمدى تەتىك – ۇلتتىق رەجيمنەن الىپ تاستاۋ ەكەنىن ەسكەرۋىمىز كەرەك. ەگەر 1 ساۋىرگە دەيىن بىزدە 4 قاۋلى بويىنشا الىپ تاستاۋلار بولسا، بۇگىندە بىزدە 910 جانە 4 مىڭنان استام تاۋار اتاۋى بار. بۇل - ءبىزدىڭ تاۋار وندىرۋشىلەر ءۇشىن ۇلكەن قولداۋ.
— ۇلتتىق رەجيمنەن الۋ دەگەندى تولىعىراق تارقاتىپ ايتىڭىزشى…
— ءبىز ەاەو شارتىنا كىرگەنبىز. شارتتا بىزدە ورتاق نارىق، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلار بار ەكەندىگى جانە بەلگىلى ءبىر ساناتتارعا، ونىڭ ىشىندە ءوزىمىزدىڭ وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرىمىزگە ارتىقشىلىق بەرە المايتىنىمىز، ءبىراق ۇلتتىق رەجيم شەڭبەرىندە 2 جىلعا الىپ قويا الاتىنىمىز بەكىتىلگەن. ءبىز 2 جىل ىشىندە كەيبىر تاۋارلاردى وسى رەجيمنەن الىپ تاستايمىز جانە شارتتى تۇردە جيھاز، ترانسفورماتورلار نەمەسە قيىرشىق تاس تەك قازاقستاندىق وندىرۋشىلەردەن ساتىپ الىنادى دەپ ايتامىز. ءقازىر وسىنداي شارالاردى قابىلدادىق جانە ەڭ العاشقى شارا – ءبىز ۇلتتىق رەجيمنەن شىعارۋدى كەڭىنەن قولدانۋىمىز كەرەك. ءبىز مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ ەرەجەلەرى اياسىندا وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرگە 30% كولەمىندە اۆانس بەرەمىز دەگەن نورمانى دا قابىلدادىق. قولدانىستاعى زاڭناما بويىنشا ءبىز تەك قۇرىلىس-مونتاج جۇمىستارى بويىنشا بەرە الدىق. سونداي-اق ولار ءۇشىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ بارلىق تۇرلەرىن الىپ تاستادىق. بىزدە قامتاماسىز ەتۋدىڭ بىرنەشە ءتۇرى بار – بۇل شارتتىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋ، دەمپينگكە قارسى قامتاماسىز ەتۋ، اۆانستى قامتاماسىز ەتۋ. ەندى ولار شارتتىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتۋدى ەنگىزۋگە ءتيىس ەمەس جانە ت.ب. سونداي-اق ءبىز ايىپپۇلدى ازايتتىق. ءقازىر بىزدە شارتتى تيىسىنشە ورىنداماعانى ءۇشىن 10% توڭىرەگىندە تۇراقسىزدىق ايىبى بار. ءبىز وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەر ءۇشىن بۇل تۇراقسىزدىقتى 3%-عا دەيىن تومەندەتتىك. بۇل - زاڭنىڭ قازىرگى جاڭا جوباسىندا قابىلدانعان شارالار.
سونىمەن قاتار ءبىز تاپسىرىس بەرۋشىلەرگە كونكۋرستىق قۇجاتتامادا مەردىگەردىڭ جۇمىس ورنىندا ماتەريالدىق جانە ەڭبەك رەسۋرستارىنىڭ بولۋىنا تالاپتاردى بەلگىلەۋ قۇقىعىن بەردىك. بۇل دا جەرگىلىكتى كومپانيالاردى قولداۋدىڭ ۇلكەن شاراسى.
جاڭا زاڭ جوباسىندا قارجى مينيسترلىگى بەكىتەتىن بەلگىلى ءبىر ءتىزىم بويىنشا تاۋارلار، جۇمىستار مەن قىزمەتتەر تەك شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىسىنەن ساتىپ الىنۋى ءتيىس ەكەنىن قاراستىردىق. بىزدە ءتىزىم بەكىتىلەدى، وندا ءبىزدىڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەس وندىرەتىن تاۋارلار، جۇمىستار مەن قىزمەتتەر كورسەتىلەدى جانە ءبىزدىڭ تاپسىرىس بەرۋشىلەر تەك وسى ءتىزىم بويىنشا ساتىپ الۋعا ءتيىس.
ءبىز شاعىن جانە ورتا بيزنەس وندىرەتىن تاۋارلاردى، جۇمىستار مەن قىزمەتتەردى كورسەتەتىن ءتىزىمدى بەكىتەمىز جانە ءبىزدىڭ تۇتىنۋشىلار تەك وسى تىزىمنەن ساتىپ الۋى كەرەك.
ال وفتەيك-كەلىسىمشارتتارى – بۇل وتە جاقسى جۇمىس ىستەيتىن مەحانيزم. «سامۇرىق-قازىنا» ءۇاق» اق ونى ءوز ساتىپ الۋلارىندا قولدانادى. ونەركاسىپتىك ساياسات تۋرالى زاڭدا بۇل مەحانيزم قاراستىرىلعان جانە ءبىز ونى «مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى» زاڭعا ەنگىزدىك.
ايتا كەتۋ كەرەك، ءبىز بيزنەسپەن بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز جانە مۇنىمەن توقتاپ قالمايمىز. ءالى دە مەحانيزمدەردى، قولداۋ قۇرالدارىن ىزدەۋدى جالعاستىرا بەرەمىز.
— وڭىرلەردە جەكە بيزنەس ءۇشىن وندىرۋگە داعدىلانعان جانە دامىپ كەتە الماي وتىرعان جاقسى كاسىپورىندار بار. اكىمدىك نارىققا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرمەسە، بيزنەس كىمگە جۇگىنە الادى؟
— قارجى مينيسترلىگىنىڭ جۇيەسىندە ىشكى مەملەكەتتىك اۋديت كوميتەتى بار. ول ساتىپ الۋدى باقىلاۋ وكىلەتتىكتەرىنە يە. كاسىپكەرلەر وسى كوميتەتكە، اۋماقتىق دەپارتامەنتكە جۇگىنە الادى. وعان قوسا ساتىپ الۋ قورىتىندىلارىمەن كەلىسپەيتىندەرىن نەمەسە ءوتىنىمدى زاڭسىز قابىلداماعانىنا، زاڭسىز جىبەرمەگەنىنە قاتىستى جانە باسقا دا بۇزۋشىلىقتارمەن كەلىسپەيتىندىكتەرىن جەتكىزەدى. ادال جەتكىزۋشى/ مەردىگەر/ كاسىپكەر ءوزى كورگەن بارلىق بۇزۋشىلىقتاردى مەملەكەتتىك اۋديت ورگاندارىنا جىبەرەدى.
— بارلىق ساتىپ الۋ راسىمدەرىن تەجەيتىن نەگىزسىز شاعىمدارعا نەمەسە جالپى شاعىمدارعا قاتىستى نە ىستەۋ كەرەك؟
— ءقازىر ءبىز ارنايى جۇيەنى ەنگىزدىك. ءقازىر ونى جاڭا زاڭ اياسىندا كەڭەيتىپ جاتىرمىز. بۇل -مەردىگەردى كونكۋرستىق كوميسسياسىز، ادامدارسىز، جۇيەنىڭ ءوزى انىقتايتىن رەيتينگتىك-بالدىق جۇيە. ءبىز ول جۇيەنى قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارىن ساتىپ الۋعا، جوبالاۋ جانە تەحنيكالىق قاداعالاۋ بويىنشا قىزمەتتەردى ساتىپ الۋعا ەنگىزدىك، ءارى قاراي كەڭەيتەتىن بولامىز. مۇندا بىزدە شاعىمدار جوق، ويتكەنى اقپارات مكك (مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتى) اقپاراتتىق جۇيەلەرىنەن جانە جۇمىس تاجىريبەسىنىڭ ەلەكتروندىق دەپوزيتارييىنەن الىنادى. 29 كۇننەن كەيىن ءبىزدىڭ كليەنتتەرىمىزدىڭ ىشىنەن وسى ءۇش ءتۇر بويىنشا جەڭىمپاز انىقتالدى. مۇنداي رەيتينگتىك-بالدىق جۇيەسى جوق باسقا كونكۋرستاردا شاعىمدار ءتۇسىپ جاتادى. ءبىز شاعىمدانۋ تاسىلدەرىن وزگەرتەمىز. ەگەر ءقازىر ساتىپ الۋ قورىتىندىسىنا ءونىم بەرۋشىلەر مەملەكەتتىك اۋديت ورگاندارىنا شاعىمدانسا، قىزمەتكەردىڭ بۇل كونكۋرستىڭ كۇشىن جويۋعا قۇقىعى بار. سودان كەيىن بۇل شەشىم استاناعا ىشكى مەملەكەتتىك اۋديت كوميتەتىنە جىبەرىلەدى. ەگەر ماسەلە شەشىلمەسە، وندا ولار اپەللياسيالىق بولىمگە بارادى، سودان كەيىن ولار سوتقا بارادى – مۇنىڭ ءبارى التى ايعا، كەيدە ءتىپتى جىلدارعا سوزىلادى. ءقازىر ءبىز بۇل جۇيەنى وزگەرتىپ جاتىرمىز. ۇيىمداستىرۋشىنىڭ ءوزى شاعىمدى 3 كۇن ىشىندە قارايدى. ەگەر جەتكىزۋشىلەر اكىمدىكتىڭ شەشىمىمەن كەلىسپەسە، ولار سوتقا جۇگىنەدى. بۇل رەتتە، ەگەر جەتكىزۋشىلەر سوتقا جۇگىنسە دە، ساتىپ الۋ ءراسىمى توقتامايتىنىن، ياعني سۋديا مۇنداي شەشىم قابىلداماسا، ول جۇرە بەرەتىنىن اتاپ ءوتۋ ماڭىزدى. شارتتىڭ ورىندالۋى جالعاسا بەرەدى. مىسالى، ءقازىر بىزدە سوت ءجۇرىپ جاتسا، شارتتىڭ ورىندالۋى توقتاتىلادى. سوندىقتان دا مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىستارى توقتاپ تۇر. ياعني جەتكىزۋشى جەڭىپ السا دا سوت شەشىمى ءبىر جىلدان كەيىن عانا شىعارىلادى، ول ءىس بارلىق كەزەڭدەردەن ءوتىپ بولعانشا قۇرىلىس توقتاپ تۇرادى.
— اۆتوماتتاندىرۋ جانە سيفرلاندىرۋ تۇرعىسىنان بۇل زاڭدا قانداي دا ءبىر قوسىمشا وزگەرىستەر بار ما؟
— بىزدە ەلەكتروندىق ساتىپ الۋ پورتالى بار، ياعني بارلىق ساتىپ الۋلار قۇپيا جانە قىزمەتتىك پايدالانۋ ءۇشىن ەلەكتروندىق فورماتتا وتكىزىلەدى. حابارلاندىرۋ شىققان ساتىنەن باستاپ شارت جاساسۋ ساتىنە دەيىن – بىزدە ءبارى اۆتوماتتاندىرىلعان، ادام قاتىستىرىلمايدى. بارلىعى اشىق، ءبارى كورىنىپ تۇرادى — كەز كەلگەن ادام پورتالعا كىرىپ، ءاربىر ساتىپ الۋدى، تەحنيكالىق سيپاتتاماسىن، شارتتىڭ ورىندالۋىن كورە الادى. «ادالدىق الاڭى» قوعامدىق بىرلەستىگى بار، ءبىزدىڭ كومەكشىلەرىمىز بار بارلىعى دا پورتالعا مونيتورينگ جۇرگىزەدى. ەگەر بۇزۋشىلىقتار انىقتالسا، سول سيپاتتامالارداعى شامادان تىس تالاپتار، ادەتتەن تىس جوعارى باعالار دەرەۋ حابارلانادى. پروكۋراتۋرا، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى قىزمەت، باسقا دا قوعامدىق بىرلەستىكتەر وسى پورتالعا ەركىن كىرىپ، وزدەرىنە قاجەتتى كەز كەلگەن اقپاراتتى كورە الادى.
سيفرلاندىرۋ جانە اۆتوماتتاندىرۋ بويىنشا ءبىزدىڭ جەتىستىگىمىزدى رەيتينگتىك-بالدىق جۇيە دەپ ساناۋعا بولادى. ءبىز مەردىگەردى ىرىكتەۋ پروسەسىنە ادامنىڭ قاتىسپاۋىن قامتاماسىز ەتە الدىق. جەتكىزۋشىلەر مەن مەردىگەرلەرگە پورتالدىڭ ىڭعايلى بولعانىن، وندا اقپارات تا ساراپتاما دا بولۋىن ەسكەردىك.
بىزدە كەلىسىمشارتتى ورىنداۋ بارىسىندا تاپسىرىس بەرۋشىلەر اۆتورلىق جانە تەحنيكالىق قاداعالاۋعا ۇمىتتەنەدى جانە كەيبىر تاپسىرىس بەرۋشىلەردە رەسۋرستار جەتىسپەيتىنى سەكىلدى ولقىلىقتار بار. مىسالى، بالقاش قالاسىنىڭ اكىمدىگىن الساق، قۇرىلىس بولىمىندە 2-3 ادام، ارى كەتسە 5 ادام جۇمىس ىستەيتىن شىعار. دەمەك، قۇرىلىس بارىسىن باقىلاۋ كەزىندە ولاردا رەسۋرستار نەمەسە ۋاقىت جەتىسپەيدى. وسىعان بايلانىستى ءبىز اكىمدىكتەرگە، بىزگە، تۇتاستاي العاندا بۇكىل مەملەكەتكە بەلگىلى ءبىر وبەكتىنىڭ قۇرىلىسىن باقىلاۋعا كومەكتەسەتىن قوعامدىق مونيتورينگ ينستيتۋتىن ەنگىزدىك. بۇل - وسى زاڭنىڭ جاڭالىعىنىڭ ءبىرى.
سۇحباتتىڭ تولىق نۇسقاسى - primeminister.kz. سايتىندا.
