قازاق ءتىلىن مەملەكەتتىك دارەجەگە شىعارۋعا، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن مەيلىنشە كەڭەيتۋگە از كۇش سالىنبادى. دەسەك تە، ءتىلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك دارەجەگە كوتەرىلۋى بىلاي تۇرسىن، قازاق تىلىندە سوزدەن سويلەم قۇراۋدىڭ سوراقى تۇرلەرىن كۇن سايىن كەزدەستىرەتىن بولدىق.
سول كورىنىستىڭ ءبىرى – كۇن سايىن اقپاراتتىق قۇرالدار مەن كوشە بويىندا كوزگە دە، قۇلاققا تۇرپىدەي جاعىمسىز اسەر ەتەتىن جارنامالا ءتىلى. مۇندايدى اناۋ-مىناۋ ەمەس، ەلىمىزدە ازۋىن ايعا بىلەگەن، الپاۋىت كومپانيالاردىڭ ءوز ونىمدەرىن ۇسىنۋ ادىسىمەن جارنامالاعان جازبالارىنان كوپتەپ كەزدەستىرەسىز.
سماعۇلوۆتىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن «قۇرمەتى»
وسىدان 3-4 جىل بۇرىن، ياعني 2014 جىلى قازاقستاندىق Mega ويىن-ساۋىق ساۋدا ورىندارىنا مەملەكەتتەن ارنايى سۋبسيديا بولىنەتىنى تۋرالى اقپار تارادى.
2012-13 جىلدارى ءىرى ويىن-ساۋىق ساۋدا ورنىنىڭ قارجىلىق مۇمكىندىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا مەملەكەتتەن 3،1 ملرد.تەڭگە سۋبسيديا بولىنگەنىن Mega-نىڭ باسشىسى نۇرلان سماعۇلوۆ تا راستادى.
كەيىنىرەك، 2016 جىلى «بايتەرەك-Development» اق-نان قازاقستان دامۋ بانكى ارقىلى جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنان 15 جىلعا 18،5 پايىزبەن 15 ملرد تەڭگە MEGA Silk Way ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىعىنىڭ قۇرىلىسىنا قارجى بولىنگەن-دى.
الايدا مەملەكەتتەن قارجىلاي كومەك الىپ وتىرعانىنا قاراماستان، وسى كومپانيانىڭ مەملەكەتتىك تىلگە ەنجار قاراۋى، قۇرمەت كورسەتپەۋى قىنجىلتادى. مەملەكەتتەن ميللياردتاپ سۋبسيديا العانى ءسوز بولعان mega.kz سايتىنىڭ قازاقشاسى جوق ەمەس، بار.
وكىنىشكە قاراي، تاعى دا سول، تىكەلەي اۋدارمانىڭ قۇربانىنا اينالعان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءتۇرىن كورەسىز. مىسالى، mega-نىڭ پايدا بولۋ تاريحىن «MEGA ءوزىنىڭ تاريحىن سوناۋ 2003 جىلدان باستاۋ الادى» دەپ باستاپتى. «MEGA تاريحى سوناۋ 2003 جىلدان باستاۋ الادى» دەسە، ءتىل زاڭدىلىعىنىڭ تالاپتارى ساقتالار ەدى.
وسىنداي «ارتىق قىلام دەپ تىرتىق قىلۋ» ادىستەرىن كوپتەپ كەزدەستىرۋگە بولادى. مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
وركەندەۋىنە قارجى ءبولىپ وتىرعان مەملەكەتتىڭ رەسمي تىلىندە ساۋاتتى اقپارات تاراتۋعا ارلانۋ ما، الدە ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋعا جانتالاسۋ ما؟
اتى دارداي MEGA-نىڭ باسشىسى نۇرلان سماعۇلوۆتىڭ ۇلتى قازاق بولا تۇرىپ، ءوز انا تىلىندە قىزمەت كورسەتۋگە كۇش سالۋدىڭ ورنىنا، نەلىكتەن ورىسشاعا بۇيرەگى بۇرادى؟ كەرىسىنشە، وزگەلەرگە باسقا ەمەس، نۇرلان سماعۇلوۆ ۇلگى بولۋعا ءتيىس ەمەس پە؟
سونىمەن قاتار MEGA ءىرى كومپانياسىنىڭ رەسمي سايتىنىڭ قازاقشا نۇسقاسىنداعى كوپتەگەن اقپاراتتار ورىس تىلىندە، ال كەيبىر رۋبريكالار مەملەكەتتىك تىلگە مۇلدە اۋدارىلماعان. MEGAzine دەگەن اتپەن شىعاتىن بۇل كومپانياعا تيەسىلى جۋرنالدىڭ تەك ورىسشاسى عانا تارالىمدا. وكىنىشكە قاراي، بۇل جۋرنالدىڭ قازاقشاسىن كورگەن ەشكىم جوق.
الەمدىك برەندتەرگە قازاقتىڭ اقشاسى كەرەك، ال ءتىلى قاجەت ەمەس
قوعامدىق ورىنداردا جەدەل اس ءمازىرىن ۇسىنۋ بويىنشا الەمدىك كوشباسشى قاتارىنداعى McDonald`s، KFC، Burger King، Hardee`s سىندى فرانچايزينگ ۇلگىسىندەگى كومپانيالار دا مەملەكەتيىك تىلدە قىزمەت كورسەتۋدى قۇپ كورمەسە كەرەك.
بۇل كومپانيالاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ رەسمي سايتتارىنداعى اقپاراتتار تەك ورىس تىلىندە بەرىلگەن.
ءسوز ەتىپ وتىرعان بۇل كومپانيالار دا وسال ەمەس، الەمدىك برەندتىڭ بەستىگىن قۇرايدى. قارجىلىق جاعدايى دا مىقتى، ءار سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەرى دە سىناقتان سۇرىنبەي وتكەندەر. سوعان قاراماستان كوتلەت، قىتىرلاق كارتوپپەن ميلليونداردى كۇرەپ تاۋىپ وتىرسا دا، بۇل كومپانيالاردىڭ قازاقشاسى كوڭىل كونشىتپەيدى. الدە مەملەكەتتىك تىلدە جارناما جاسايتىن، جارنامانى ساۋاتتى جاسايتىن ماماندارعا اقشا دۇرىس بولىنبەي مە؟
ماسەلەن، فاست-فۋد ونىمدەرىن ساتۋشى Mcdonalds’kz http://mcdonalds.kz كومپانياسى «فۋتبول جاڭالىعىن تاتىپ كور» دەپ اكسيا جاريالاپتى.
جۇرتقا فۋتبول جاڭالىعىن قالاي تاتىرىپ كورسەتپەك؟ بۇل ساۋاتسىزدىق پا، الدە مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەۋشىلىك پە؟ قازاق ءتىل بىلىمىندە بەلگىلى ءبىر ءدامدى تاتىپ كورۋگە بولاتىنى جازىلعان. ال فۋتبول جاڭالىعىن تاتىپ كورۋدى mc.donalds.kz جاڭالىق ەتىپ شىعارعان-اۋ شاماسى.
Mcdonalds’kz ء-تىڭ رەسمي سايتى دا سىن كوتەرمەيدى. ورىس تىلىندەگى بەتى كەز كەلگەن اقپاراتتى ساۋاتتى ءارى تۇسىنىكتى ەتىپ بەرگەن. ال بۇل كومپانيانىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى پاراقشاسى قارىن اشتىرادى.
جوعارىدا ءبىز مىسال ەتكەن «فۋتبول جاڭالىعىن تاتىپ كورۋ» دە، «سۋپەرباتىرلىقتى» دارىپتەۋ دە قازاقشا بەتتە ءورىپ ءجۇر. قازاق ءتىل بىلىمىندە «سۋپەرباتىر» دەگەن اتاۋ دا، ءسوز دە جوق. ولاي بولسا الپاۋىت كومپانيانىڭ ۆەب-رەداكتورلارى «جاڭالىعىن تاتىپ كورۋ» مەن «سۋپەرباتىرلىقتى» قايدان الدى؟
ارينە، تىكەلەي اۋدارما ادىسىمەن قازاق ءتىل بىلىمىندە جوق سوزدەردى «اۋادان جاساپ وتىر». «سۋپەرباتىر» ەمەس، «ناعىز باتىر» دەپ ەكى ءسوزدى ءبولىپ جازسا، تىلدىك زاڭدىلىق تا بۇزىلماس ەدى، ەستىگەن قۇلاققا دا تۇرپىدەي تيمەس ەدى.
وسى سايتتىڭ قازاقشا نۇسقاسىندا تاعامنىڭ قۇرامى مەن قۇنارلىعىنا قاتىستى اقپار ورىس تىلىندە بەرىلىپتى. قازاقشا جازۋعا ەرىنسە كەرەك…
فاست-فۋد ءونىمىن ساۋدالاۋ كەڭىنەن تارالعانى سونداي، ەكى اتتاساڭىز ءتۇرلى بۋرگەرلەر مەن پيسسالار ساتاتىن دۇڭگىرشىككە تاپ بولاسىز.
«بالالىق شاقتىڭ ءدامى سانالاتىن تاۋىق سيراقتارىن» تالماي، جالىقپاي جارنامالايتىن KFC كومپانياسى تاۋىق قاناتتارىنىڭ پەرىشتەنىكى بولمايتىنىن ەستەن شىعارمايدى. وسى رەتتە ريتوريكالىق سۇراق ەرىكسىز تۋىندايدى، وسى كومپانيالار الەمنىڭ باسقا ەلدەرىندە، مىسالى، رەسەيدە، تۇركيادا، وزبەكستاندا دا مەملەكەتتىك تىلدە ساۋاتسىز جارناما جاساي ما، رەسمي سايتتارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسىن قاتەمەن، قالاي بولسا، سولاي جاساي ما؟
KFC http://www.kfc-kazakhstan.kz/menu/1019: سايتىندا « تاۋىقتىڭ سيراعى — بالالىق شاقتان ۇناتاتىن تاۋىقتىڭ ەڭ ءدامدى بولىگى. ەندى سىزدە KFC-گە كىرۋدىڭ تاعى ءبىر ءدامدى سىلتاۋى: پولكوۆنيك ساندەرستىڭ «11 ءشوپ جانە دامدەۋىشتەر» قۇپيالى رەسەپتى بويىنشا بىرەگەي ءدامدى تاۋىق اياقتارى. ەڭ ءدامدى تاۋىق ەتى كFC-دا!» دەگەن جارناما كوزگە بىردەن تۇسەدى.
«تاۋىق اياقتارىن» «سيراقتارمەن» اسىرەلەۋ كىمگە كەرەك بولدى؟
قولدانىستاعى «تاۋىق اياقتارى» ءسوزىن قولدانۋعا KFC قىزمەتكەرلەرى قورسىندى ما ەكەن؟ قازاق ءتىلىنىڭ ءسوز قولدانىسى بويىنشا جان-جانۋاردىڭ جۇرۋگە ارنالعان مۇشەسىن سيراق دەپ، ال ادامنىڭ ءجۇرۋ مۇشەسىن اياق دەپ اتايدى. ولاي بولسا KFC جارناما قىزمەتكەرلەرى ادامنىڭ اياعىن تاۋىقتىڭ سيراعىمەن نەگە قويىرتپاقتايدى؟
ساۋاتسىزدىق پا، مازاق ەتۋ مە؟ ەڭ سوراقىسى، بۇل جارنامالار كوشەلەردە بادىرايتىپ جازىلىپ، تەلەارنالاردا تىنباي قايتالانىپ ايتىلادى.
وسىنداي جارناماشىل كومپانيانىڭ ءبىرى رەتىندە Burger King مەيرامحانالار جەلىسىنىڭ ونىمدەرىن ايتۋعا بولادى. تەز ءارى تويىمدى تاماق ونىمدەرىن ۇسىناتىن بۇل كومپانيانىڭ دا رەسمي سايتىنا شولۋ جاساپ كوردىك.
وكىنىشكە قاراي، بۇل كومپانيا سايتتارىنىڭ ورىسشا بەتىن عانا سايراتىپ قويىپتى. ال رەسمي سايتىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى نۇسقاسى مۇلدە جوق. Burgerking.kz سايتى تەك ورىستىلدىلەرگە ارنالعان با، الدە قازاقتىلدىلەر بۋرگەر جەمەس دەدى مە ەكەن، قازاق تىلىندە اقپارات تاراتۋدى ءجون ساناماعان.
Hardee’s رەسمي سايتىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدەگى پاراقشاسى مۇلدە جوق. الەمدىك ساۋدا نارىعىندا ميلليونداعان ادامعا قىزمەت كورسەتەتىن ءارى ساۋدا اينالىمى دا وسال ەمەس وسىنداي ءىرى كومپانيالاردىڭ قازاق ءتىلىن شەتكە ىسىرۋىن قالاي تۇسىنبەك كەرەك؟ قازاقستاندا ساۋداسىن دوڭگەلەتكەن بۇل كومپانيالار سوندا بۇل مەملەكەتتىڭ ءتىلىن مەنسىنبەي مە، الدە ونىمدەرىن قازاق تىلىندە جارنامالاۋعا قارجىسى جەتپەي قالدى ما؟
ءتىلدى قورلاۋ ناۋقانىنا زاڭمەن تىيىم سالاتىن ۋاقىت جەتتى
ساۋدا اينالىمى ميلليونداردى يگەرگەن ءىرى كومپانيالاردىڭ ءوز رەسمي سايتتارىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانباۋى، ال قولدانعان جاعدايدا مەملەكەتتىك ءتىلدى ساۋاتسىز جازىپ قورلاۋىن قالاي تۇسىنبەك كەرەك؟
تىكەلەي اۋدارما مەن ساۋاتسىز سوزدەردىڭ سالدارىنان مەملەكەتتىك ءتىلىمىز، انا ءتىلىمىز قورلانۋدا. ءتىلدى قورلاۋ ناۋقانىنا زاڭمەن تىيىم سالاتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتكەن. قازاق جەرىندە كاسىبىن يگەرىپ، پايدا تاۋىپ وتىرعان وسىنداي كومپانيالاردىڭ مەملەكەتتىك تىلدە اقپارات تاراتۋعا ەنجارلىق تانىتۋىنا نە سەبەپ؟
مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن قاداعالاۋشى قۇزىرلى ورگاندار قايدا قاراپ وتىر؟ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەيتىن كومپانيالاردى جاۋاپقا تارتاتىن ۋاقىت جەتتى ەمەس پە؟ ەلىمىزدەگى كەز كەلگەن كاسىپ يەسى حالىقتىڭ ارقاسىندا قىرۋار قارجىنى يەلەنىپ وتىر. ولاي بولسا سول حالىقتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن دە مويىنداۋعا، قولدانۋعا ءتيىس. ويتكەنى قاراپايىم حالىقتىڭ ارقاسىندا ميلليونداپ پايدا تاۋىپ وتىرعانىن ۇمىتپاۋى كەرەك جانە سول حالىقتىڭ ءوزىن دە، ءتىلىن دە قۇرمەتتەۋى قاجەت.
اسىل راحمەتوۆا
