«…جايلى باسپانا، جۇمىس جانە لايىقتى ەڭبەكاقى ادامعا
وتباسىنىڭ بەرىكتىگى مەن بەرەكەلى تىرشىلىك ءۇشىن قاجەت…»
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ
بۇگىندە قازاقستاننىڭ تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن جاڭعىرتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسى ەلىمىزدىڭ ءار وبلىسىندا تابىستى تۇردە جۇزەگە اسىپ كەلەدى. كەيبىر ساراپشى ماماندار ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرەتىن ماسەلە رەتىندە تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنىڭ توزۋىن دا اتاعان بولاتىن. قازىرگى تاڭدا تاۋەلسىز قازاقستان تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسىن بارىنشا دامىتىپ، قاراپايىم حالىقتىڭ جايلى ءومىر سۇرۋىنە بارىنشا جاعداي جاساپ كەلە جاتقانىن بايقاۋعا بولادى. ەلىمىزدىڭ وندىرىستىك ايماعى سانالاتىن شىعىس قازاقستان وبلىسىندا تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن ارتتىرۋ باعىتىندا قولعا الىنعان جۇمىستار كوڭىل قۋانتادى. سوڭعى ۋاقىتتارى وبلىس ورتالىعى وسكەمەندى ايتپاعان كۇندە ايماقتاعى ءىرى قالالار مەن اۋدان ورتالىقتارىندا جاڭا تۇرعىن ۇيلەر بوي كوتەرىپ، تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنىڭ وزەگى سانالاتىن كارىز جۇيەسى، سۋ جانە جىلۋ قۇبىرلارى جاڭارتىلعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى.
بۇگىندە شىعىس قازاقستان وبلىسى اكىمدىگى ايماقتاعى تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى دامىتۋدا ماڭىزدى جۇمىستار اتقارىپ كەلەدى. ەلىمىزدە سالىنعان تۇرعىن ۇيلەردىڭ كوپشىلىگى سوناۋ كەڭەس زامانىندا سالىنعانى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان مۇنداي تۇرعىن جايلار كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىن قاجەتسىنەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. وسى رەتتە رەسپۋبليكا كولىمىندە ءتۇرعىن-ۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى قولعا الىنىپ، ماڭىزدى جۇمىستار ءجۇرىپ جاتىر. سوڭعى ۋاقىتتاردا بۇل باعىتتا شىعىس قازاقستان وبلىسىندا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي جۇمىستار ىسكە اسقانىن اتاپ ايتۋعا بولادى. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن ناقتى ستاتيستيكالىق دەرەك كوزدەرىنە كەزەك بەرسەك. جوعارىدا اتاپ وتكەن 2011-2014 جىلدار ارالىعىندا ءتۇرعىن-ۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى اياسىندا وڭىردە 2،3 ملرد. تەڭگەگە 267 تۇرعىن ءۇي جوندەلگەن. ال 2015 جىلى ايماقتاردى دامىتۋ باعدارلاماسى اياسىندا 291،4 ملن. تەڭگەگە 21 كوپپاتەرلى تۇرعىن ۇيگە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ كوڭىلىنەن شىققانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. ونىڭ ىشىندە 190،7 ملن. تەڭگەنى قۇرايتىن 8 ءۇي ترانسفەرتتەر قارجىسىنا جانە 100،7 ملن. تەڭگەنىڭ 13 ءۇيى قايتارمالى قارجى بويىنشا سالىندى.
قازىرگى تاڭدا كۇردەلى جوندەۋ مەن كوندومينيۋم نىساندارىن ءتيىستى دەڭگەيدە ۇستاۋعا پاتەر يەلەرىنىڭ مۇمكىنشىلىگى جەتكىلىكتى ەمەس. وسىنى ەسكەرگەن شىعىس قازاقستان وبلىسى ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسى بۇل باعىتتاعى جۇمىستاردى مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا سۇيەنىپ، شەشىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ايتۋعا بولادى. تۇرعىن جاي يەلەرىنىڭ كوپشىلىگى تاراپىنان تۇرعىن ءۇيدى باسقارۋداعى ارەكەتسىزدىگى، ونىڭ سانيتارلىق جانە تەحنيكالىق جاي-كۇيىنە قوعامدىق باقىلاۋدىڭ جوقتىعى قالىپتاسقان جاعدايدى كۇردەلەندىرە تۇسكەنى جاسىرىن ەمەس. تۇتىنۋشى قىلىعى مەنشىك يەسىنىڭ مۇلىكتىڭ ساقتالۋى مەن قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ تومەندەۋىنە الىپ كەلەدى. سوندىقتان قازىرگى تاڭدا پاتەر يەلەرىنىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزى زور بولىپ تۇر. ولار جالپى جينالىستا جوندەۋدىڭ شىعىن سمەتالارىن، ءاربىر پاتەردىڭ شىعىن كولەمىن، اي سايىنعى جيناقتالعان قاراجات كولەمىن، مەردىگەرلىك مەكەمەنى تاڭداۋدى مىندەتتى تۇردە بەكىتەدى. بۇرىنعى كەزدە مۇنداي شەشىمدەردى تەك قانا پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆىنىڭ ءتوراعاسى ءوزى قابىلدايتىن. مۇلىكتىڭ ساقتالۋى مەن قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى مەنشىك يەسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا زاڭنامالىق تۇرعىدا پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆىنىڭ جيناق ەسەپ شوتى مىندەتتى تۇردە بولۋ كەرەكتىگى جانە ازاماتتاردىڭ كەلەشەكتەگى جوندەۋگە ارنالعان اي سايىنعى اۋدارىمدار بولۋى قاراستىرىلعان.
وبلىس تۇرعىندارىنىڭ ايتۋىنشا، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا جۇرگىزىلگەن تەرمومودەرنيزاسيالاۋ جۇمىسى وبلىس ورتالىعى مەن ايماقتاعى ءىرى قالالارداعى ءىرى جىلۋ قۇبىرلارىنداعى اپاتتى جاعدايلاردىڭ الدىن الىپ، جىلۋ ءتيىمدى پايدالانۋعا كەڭىنەن جول اشقان. تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى جاڭعىرتۋ جۇمىستارى «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020»، «شاعىن قالالاردى دامۋتى» مەملەكەتتىك باعدارلامالارىنىڭ تابىستى جۇزەگە اسۋىنا تۇرتكى بولعانىن شىعىس قازاقستان وبلىسى ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسى باسشىسى ايتقازى شەرۋبايەۆ تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىن. وسىلايشا بىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىسقان باعدارلامالار حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتۋ، جۇرتتىڭ جايلى تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋگە ايتارلىقتاي سەپتەسكەن.
بيىل شىعىس قازاقستان وبلىسى جىلىتۋ ماۋسىمىنا تىڭعىلىقتى دايىندالعانى بەلگىلى. وڭىردەگى كومىردىڭ قورىن كوبەيتۋ ماقساتىندا ۇكىمەتتەن قوسىمشا 1 ميلليارد 300 ملن تەڭگە قاراجات بولىنگەنىن اتاپ ايتۋعا بولادى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ قولداۋىمەن جىلۋ جۇيەسىنىڭ قۇبىرلارىن اۋىستىرۋعا باعىتتالعان 12 جوبا ىسكە اسقانىن دا ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
جالپى وبلىستا ءىرى جىلۋ ورتالىقتارىندا كومىر قورى جەتكىلىكتى بولعانمەن، كىشىگىرىم قازاندىقتاردا ازداۋ. سوندىقتان بۇل ماقساتقا ۇكىمەت تاراپىنان بولىنگەن 1 ميلليارد 200 مىڭ تەڭگە قاراجات ءبولىنىپ، ونىڭ 129 ميلليون تەڭگەسى كۋرچاتوۆ قالاسىنا بەرىلسە، قالعانى سەمەي شاھارىنا باعىتتالعان. ءوز كەزەگىندە ايتقازى شەرۋبايەۆ:
بيىل 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان «اقبۇلاق» باعدارلاماسى بويىنشا 2،7 ملرد. تەڭگەنى قۇرايتىن 12 جوبا ىسكە قوسىلدى. ونىڭ ىشىندە سۋمەن قامتۋ (1 844،3 ملن. تەڭگەنى قۇرايتىن 9 جوبا) جانە سۋ تارتۋ (916،7 ملن. تەڭگەنى قۇرايتىن 3 جوبا) نىساندارى بار. اعىمداعى جىلى 8 نىسان ىسكە قوسىلىپ، 4 نىسان 2016 جىلى ءوز جالعاسىن تابادى.
ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىندا 4 ملرد. تەڭگە سوماعا جىلۋمەن جابدىقتاۋ نىساندارىن جاڭعىرتۋدىڭ 12 جوباسى ىسكە اسىرىلۋدا.
15 شاقىرىم جىلۋ جۇيەلەرىن قايتا قۇرۋ جانە 4 جىلۋ كوزدەرىنە جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاراستىرىلعان. سونىڭ ارقاسىندا وسكەمەن قالاسى بويىنشا ينجەنەرلىك جۇيەلەردىڭ توزۋىن 1،4 پايىزعا، سەمەي قالاسىندا 2،3 پايىزعا تومەندەگەن. ال جىلۋ جۇيەسىندەگى جۇيەلەردەگى ءنورماتيۆتى جوعالۋدىڭ كولەمى 17،2 پايىزعا جەتكەنىن اتاپ ايتۋعا بولادى.
وسكەمەن جانە سەمەي قالالارىندا سۋمەن جابدىقتاۋ جانە سۋ تارتۋ جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋ جوبالارى اياسىندا ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامىتۋ بانكىمەن كەلىسىمگە قول قويىلدى. بولىنگەن 3،2 ملرد. تەڭگە سوما قاراجاتقا وسكەمەن قالاسىندا №30، №31 كارىزدىك سورعى ستانسيالارىن قايتا قۇرۋ جانە جاڭا وسكەمەندىك سۋ بوگەت سالۋ جوسپارلانعان.
ال سەمەي قالاسىندا 2،4 ملرد. تەڭگەگە 10 سورعى ستانسياسىن، 17 شاقىرىم سۋمەن جابدىقتاۋ جانە 4،5 شاقىرىم سۋ تارتۋ جۇيەلەرىنە (سونىڭ ىشىندە ەرتىس وزەنى ارقىلى وتەتىن كارىستىك ديۋكەر) كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، 580 جالپىۇيلىك جانە دەربەس ەسەپ قۇرىلعىلارىن ورناتۋ، تەحنولوگيالىق ۇردىستەردى باسقارۋدىڭ اۆتوماتتاندىرىلعان اقپاراتتىق جۇيەسىن ەنگىزۋ جوسپارلاندى.
2016 جىلى 8،2 ملرد. تەڭگە سوماعا سەمەي قالاسىنىڭ جىلۋ جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋدى باستاۋ جوسپارلاندى، ونىڭ ىشىندە 4،7 ملرد. تەڭگە قارىز قاراجاتى. سونىمەن قاتار سەمەي قالاسىندا جىلۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرىن جاڭعىرتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ جالعاسۋدا. اعىمداعى جىلى رك-1 ۇلعايتۋ جانە قايتا قۇرۋ ىسكە اسىرىلۋدا. ە-35 ماركالى 3 قازاندىق جانە «Simens» فيرماسىنىڭ 12 مۆت تۋربيناسى ورناتىلدى.
بۇدان باسقا، حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتىنىڭ قاراجات ەسەبىنەن وسكەمەن جانە سەمەي قالالارى كوشەلەرىندەگى جارىقتاندىرۋدى ەنەرگيا ۇنەمدەۋشى جارىق نۇكتەلەرىنە اۋىستىرۋ ارقىلى جاڭعىرتۋ جوسپاردا.
شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى جوعارى ۆولتتى جەلىلەرمەن الماتى جانە پاۆلودار وبلىستارىن بايلانىستىرا وتىرىپ، ەنەرگيا قۋاتىنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى. شقو تۇرعىن ۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ايتقازى شەرۋبايەۆ جۋرناليستەرمەن جۇزدەسۋىندە:
– ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ توڭىرەگىندە ەلباسىنىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا «ەكىباستۇز – سەمەي – وسكەمەن» جانە «سەمەي – اقتوعاي – تالدىقورعان – الماتى» باعىتتارىندا جوعارى ۆولتتى جەلىلەر سالۋ قاجەتتىگىن ايتتى. مەنىڭشە، بۇل ءىرى جوبا وڭىرلەر ءۇشىن باعدارلى ءارى ءتيىمدى. پاۆلوداردا ءىرى ەلەكتر قۋات كوزى سانالاتىن گەس-1 جانە گەس-2 شىعىس قازاقستاننىڭ سەمەي، زىريان قالالارىنداعى گەس-تەرمەن ەلەكتر جەلىلەرى ارقىلى بايلانىستىرىلادى. ال بۇل وڭىرلەردىڭ ەنەرگيا قۋاتىنىڭ ءوزارا كەپىلدىگىن قامتاماسىز ەتەدى، – دەگەنى ەدى.
باسشىنىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى كۇنى زەرتتەۋ، ىزدەستىرۋ جۇمىستارى تولىق اياقتالعان. قۇرىلىسقا قازاقستانداعى ءىرى KEGOC كومپانياسى جۇمىلدىرىلادى. «ەلەكتر جەلىلەرىنىڭ جۇمىسى بويىنشا شقو بولىنگەن 6 ملرد. تەڭگە يگەرىلدى. ايماق بويىنشا تۇرعىسىن گەس قۇرىلىسىن تەزىرەك اياقتاپ، ەلەكتر جەلىلەرىنە قوسۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز»، – دەپ ءتۇيدى ا. شەرۋبايەۆ.
قىسى قىتىمىر شىعىس قازاقستان وبلىسىندا جىلۋ جۇيەسىن زامان تالابىنا ساي دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل باعىتتا وبلىس اكىمى دانيال احمەتوۆ باستاعان اتقامىنەرلەر سىرت ەلدەن ينۆەستيسيا تارتىپ، ءىرى ەنەرگوكەشەندەر تۇرعىزۋ ىسىنە دە باسا كوڭىل ءبولىپ وتىرعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى. وسى رەتتە اكىمدىك گەرمانيانىڭ «Global Invest Ltd» كومپانياسى «North Trade Energy» ەنەرگيا قۇرىلىس كومپانياسىمەن جانە چەحيالىق «E3P Group» كومپانيالارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، وسكەمەن قالاسىندا جەو-2 قۇرىلىسى جوباسىن ينۆەستيسيا سالۋعا ۋاعدالاستى. جاڭا جىلۋ ورتالىعىندا ەۋروپالىق زاماناۋي قۋات قۇرىلعىلارى ورناتىلىپ، ورتالىق بارلىق ەكولوگيالىق ستاندارتقا ساي بولادى. بۇل جايلى شقو اكىمى دانيال احمەتوۆتىڭ گەرمانيا جانە چەحيا كومپانيالارىنىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسۋى بارىسىندا كەڭىنەن اڭگىمەلەگەن بولاتىن. اتالعان جىلۋ ستانساسى وسكەمەن قالاسىن جانە ماڭىنداعى اۋدانداردى تولىققاندى جىلۋمەن قامتۋعا قاۋقارلى. ونىڭ ۇستىنە، قالادا جەو قۇرىلىسى 2020-2030 ارالىعىنداعى جىلۋمەن قامتۋ جوسپارىندا كورسەتىلگەن.
«E3P Group» كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى وندرجەي شتەرباكانىڭ ايتۋىنشا، كومپانيا وسى ۋاقىتقا دەيىن رەسەيدە، پاكىستاندا، گەرمانيادا جانە چەحيادا وسىنداي جوبالاردى جۇزەگە اسىرعان. اتالمىش كومپانيا جەو-نىڭ تەحنيكالىق ەكونوميكالىق قۇجاتتارىن ءوز قاراجاتىنا ازىرلەيدى. «E3P Group» وسكەمەندە ەكولوگيالىق ستاندارتقا ساي كەلەتىن مۇرجاسىز جەو-2 قۇرىلىسىن 3،5 جىلدا سالىپ بىتىرەمىز دەپ سەندىرىپ وتىر.
الىبەك قاڭتارباي، شىعىس قازاقستان وبلىسى
