ماقالانىڭ گازەتتەگى نۇسقاسى[/caption]
شىنى كەرەك، بولاشاقتى بولجايتىن، باقىتتى بولاشاققا سەنەتىن مەملەكەتتىڭ ءبىرى مىنا ءبىز ەدىك. بۇل دا ءجون شىعار ءبىر جاعىنان. ءبىراق، بۇگىنگى كۇنمەن دە ءومىر ءسۇرۋ كەرەكتىگىن ۇمىتىپ كەتىپپىز. بۇگىنىمىز ەمەس، بولاشاعىمىز ماڭىزدى بولعاندىقتان بۇگىن-ەرتەڭ الدىمىزدان كەسە-كولدەنەڭ كەزدەسۋى مۇمكىن ماسەلەلەردى كورمەگەن ەكەنبىز. ايتپەسە، كەلىمبەتوۆتە نە كىنا بار؟
دۋمان بىقاي
ول دا ءبىز سياقتى ادام بالاسى. باقىتتى بولاشاققا سەنىپ ءجۇردى. «قازاقستان ورتا ازيانىڭ سينگاپۋرى» دەگەن دە وسى قايرات بولاتىن. ءيا، ءدال سولاي ايتقان. «ورتا ازيانىڭ سينگاپۋرى اتانۋعا تىرىسىپ، تىرمىسىپ ءجۇرمىز» دەسە، باسقاشا ەستىلەر مە ەدى، تۇسىنەر مە ەدىك، بالكىم.
ماسەلە سينگاپۋردا ەمەس.
تەڭگەدەن قۇن كەتكەلى ەكونوميكانىڭ ءتىلىن تۇسىنەتىندەر دە، تۇسىنبەيتىندەر دە كەلىمبەتوۆتى سوگەتىندى شىعاردى. كەلىمبەتوۆتىڭ نە ءۇشىن كەتۋى كەرەكتىگىن ءبىلىپ ايتقاندار دا، بىلمەي ايتقاندار دا ءبىر جاعدايدا قاتەلەسكەن جوق: ول جۇرتتىڭ سەنىمىنەن شىقتى. سوزىمەن، ىسىمەن، ارەكەتىمەن، ورىنسىز كۇلكىسىمەن، وتىرىك ۋادەسىمەن...
وتكەن جولى ۇكىمەتباسى ءماسىموۆتى قابىلداعان پرەزيدەنت نازاربايەۆ ءحالىمىزدىڭ وتە ناشار ەكەنىن ايتقان. مۇنداي جاعدايدا حالىقتىڭ سەنىمىنەن شىققان جامان. جوق، بۇل ءدال تەڭەۋ ەمەس، ءقاۋىپتى دەگەن دۇرىس شىعار. جانە بۇل جالعىز كەلىمبەتوۆكە عانا قاتىستى ەمەس...
سەنىمنەن شىعۋ. بۇل بيلىكتەگى ادامنىڭ يميدجىنە ۇلكەن نۇقسان.
جىل اياعىنا جاقىن ۇلكەن وزگەرىستەر بولادى دەگەن سىبىس بار. اۋىس-تۇيىستەر...سول ءاۋىس-تۇيىستىڭ اراسىندا كەلىمبەتوۆتىڭ اتىن ايتىپ ءجۇر ساراپشىلار.
ءبىراق، كەلىمبەتوۆ كەتكەنمەن نە وزگەرەدى؟ ءتىپتى كەتكەننىڭ وزىندە ونىڭ ورنىنا لايىقتى ادام بار ما قازاقستاندا؟
«بار» دەيدى ساراپشىلاردىڭ ءبىر توبى. ەندەشە ولار كىم؟
جامىشيەۆ، جاندوسوۆ جانە... قۇدايبەرگەنوۆ. قايسىسى لايىقتى؟
ونىڭ ورنىنا لايىقتىلاردىڭ بەيرەسمي ءتىزىمى دە جاساقتالىپ قويعان. جامىشيەۆ، جاندوسوۆ جانە... قۇدايبەرگەنوۆ.
ۇلتتىق بانكتىڭ قاتەلىكتەرىن جىلىكتەپ كورسەتىپ، الەۋمەتتىك جەلىدە ءاردايىم ءبولىسىپ وتىراتىن ءبىر ادام بولسا، ول وسى ءتىزىمنىڭ سوڭىندا تۇرعان ەكونوميست – ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ ەكەن.
سول قۇدايبەرگەنوۆ ءوزىنىڭ «فەيسبۋكتەگى» پاراقشاسىندا «كەلىمبەتوۆ وتستاۆكاعا كەتسە، ەكونوميكالىق قاتەلىكتەرى ءۇشىن عانا كەتپەيدى، مۇنىڭ ساياسي سەبەپتەرى دە بار» دەگەن بولاتىن.
ولجاس قۇدايبەرگەنوۆ، ماكروەكونوميست:
– ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى ۇلكەن قاتەلىك جاسادى – حالىققا نە ءۇشىن ديەۆالۆاسيا جۇرگىزگەنىن تۇسىندىرگەن جوق، ديەۆالۆاسيادان ۇتىلعاندارعا كومەك كورسەتپەدى. قاراپايىم حالىقتىڭ عانا ەمەس، بانك ءتوراعالارى تاراپىنان دا (ولاردىڭ الدىن-الا قۇلاقتاندىرماعانى ءۇشىن) رەنىش بولدى.
«2015 جىلدىڭ باسىنان باستاپ ديەۆالۆاسيا بولادى» دەگەن اقپاراتتىق شابۋىلدار كۇشەيدى. ءيا، قازاقستاننىڭ ول كەزدەگى جاعدايى دا ءماز ەمەس-تىن، الايدا حالىقتىڭ كوكەيىندەگى كۇدىكتى سەيىلتۋ، نە بولماسا الىپ-قاشپا اقپاراتتارعا كەشەندى جاۋاپ بەرۋ جۇمىسى جۇرگىزىلگەن جوق.
كەرىسىنشە، كۇرت ديەۆالۆاسيا جاسالدى، مىنە، جاعدايدى ۋشىقتىرىپ جىبەرگەن وسى جايت جانە بۇدان ۇلتتىق بانك ۇتىلدى، شىعىنى كوبەيە تۇسپەسە، ازايعان جوق.
كۇرت ديەۆالۆاسيا پايدا اكەلەرىن بىلگەن توپتاردىڭ كۇشى كەلىمبەتوۆتەن اسىپ ءتۇستى. اقىر اياعى بارىنە كىنالى تاعى دا سول – ۇلتتىق بانكتىڭ ءتوراعاسى بولارى بەلگىلى ەدى: ەشكىم ورىن العان جاعداي ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك الماسى انىق قوي.
«كەلىمبەتوۆ قىركۇيەك ايىندا وتستاۆكاعا كەتەدى» دەگەن سىبىس ءالى سايابىرلاعان جوق. كەلىمبەتوۆ كەتسە، بىرەۋلەر ءۇشىن بيلىككە مانيپۋلياسيا جاساۋدىڭ جاڭا امالى تابىلادى: سايىپ كەلگەندە «ديەۆالۆاسيا بولادى» دەگەن اقپاراتتىق شابۋىل كەلىمبەتوۆتىڭ ورنىنا وتىرعان كەز كەلگەن ادامدى ۇزاق ايالداتپايدى.
سونىمەن...
«كەلىمبەتوۆ قىركۇيەكتە كەتەدى» دەگەن سىبىس بار-تىن. قىركۇيەك ءوتىپ كەتتى. كەلىمبەتوۆ ءالى وتىر. قازان اياقتالىپ قالدى. حالىققا ونىڭ وتستاۆكاعا كەتكەنى ءوز الدىنا، ورنىنا كىم كەلەرى قىزىقتى. جاڭا ءتوراعا ۇلتتىق بانكتىڭ ءوڭىن قانشالىقتى وزگەرتەدى، اقشا-نەسيەلىك ساياسات جۇرگىزۋدە قانشالىقتى تاۋەلسىز بولادى؟ جانە ەڭ باستى ساۋال – بانككە دەگەن حالىقتىڭ سەنىمىن قالاي جانە ءقايتىپ قايتارادى؟
تاعى دا سول قۇدايبەرگەنوۆتىڭ ايتۋىنشا، كەتسە جالعىز كەلىمبەتوۆ ەمەس، مۇنىڭ بارىنە تىكەلەي جانە جاناما قاتىسى بار باسقالارى دا ورنىن بوساتقانى ءجون. ەڭ الدىمەن وزدەرى ءۇشىن، وزدەرىنىڭ يميدجدەرى ءۇشىن...
سونىمەن كەلىمبەتوۆتىڭ ورنىنا كىم لايىق؟ بۇعان ءبىز ەمەس، ءبىز سوزگە تارتقان ساراپشىلار جاۋاپ بەرسىن.
ورازالى سابدەنوۆ، اكادەميك، ەكونوميست:
جاندوسوۆ لايىقتى
– ءبىزدىڭ بيلىكتە كەلىمبەتوۆ سياقتىلار وتە كوپ. سوندىقتان ەرتەڭ كەلىمبەتوۆ كەتسە، «ۇلتتىق بانكتىڭ ۇياتى ويانىپ، حالىقتىڭ جاعدايىن ويلاۋعا كوشەدى» دەگەن ءسوز اقىماقشىلىق. بىلايشا ايتقاندا، ءبىر كەلىمبەتوۆ كەتسە، ونىڭ ورنىنا ءدال سول سياقتى ەكىنشىسى كەلەدى. ءسىز بۇدان «جاعداي تۇزەلەدى، ءومىر جاقسارادى» دەپ ويلايسىز با؟ جوق.
ءيا، ۇلتتىق بانكتىڭ ءتوراعاسى ورنىن بوساتىپ جاتسا، ول زاڭدى بولار ەدى. سەبەبى، كەلىمبەتوۆ ەڭ الدىمەن ازامات رەتىندە كۇرەسە المادى. ۇستانىمى، پىكىرى تۇراقسىز بولدى... ەندىگى جەردە بۇل دا ماڭىزدى ەمەس، ءبىراق. ءوتتى، كەتتى. ايتىلدى، جازىلدى.
كەلىمبەتوۆتىڭ ورنىنا كىم لايىق؟ انشەيىن بوساعان ورىنعا قونجيا سالمايتىن، بىلەگىن تۇرە سالا ىسكە كىرىسەتىن ازامات كەرەك. بۇل دا ايتىلىپ جۇرگەن وي.
ءبىراق ول كىم بولادى؟ كەيبىر ساراپشىلار ولجاس قۇدايبەرگەنوۆتى نازارعا الىپتى. شىنى كەرەك، بىلىكتى مامان بولعانىمەن مۇنداي قىزمەت ءۇشىن تاجىريبەسى ءالى دە از دەپ ويلايمىن. جاستاۋ... سوسىن مۇنداي قىزمەتكە وتىرۋ ءۇشىن انشەيىن بىلىكتى ەكونوميست بولۋ ازدىق ەتەدى. ۇلتتىق بانكتىڭ ورىنتاعىنا ۇكىمەتتىڭ وزىنە، دەپۋتاتتاردىڭ سوزىنە قارسى شىعاتىن (ارينە، دايەكتى جانە ورىندى تۇردە)، مىنەزدى، تاجىريبەسى بار، ورىسشا ايتقاندا «موششنايا پوليتيچەسكايا فيگۋرا – تياجەلوۆەس» قاجەت.
جوق، ۇمىتتەنبەڭىز. قازىرگى بيلىكتىڭ اراسىندا مۇنداي ادام جوق، بار بولسا دا كاسىبى كەلمەيدى. سىرتتان ىزدەۋ كەرەك. ول كىم؟ ول – وراز جاندوسوۆ. جاقىن ارالاسقانبىز، تابانىنىڭ ءبۇرى بار. مەنىڭشە وراز ولجاس سياقتى جاس تا بولسا تالاپتى مامانداردى جانىنا توپتاستىرار ەدى.
جاراس احمەتوۆ، ەكونوميست:
جوق، قۇدايبەرگەنوۆ لايىقتى
– ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ شەشىم قابىلداۋعا كەلگەندەگى قۇزىرى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە شەكتەۋلى ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. ياعني، بارلىعىن كەلىمبەتوۆتىڭ قولى نەمەسە كەلىمبەتوۆتىڭ ءسوزى شەشپەيدى. سوعان قاراماي، ءبىز ونى ءجيى سىنعا الامىز.
ءبىرىنشى كەزەكتە ول جۇرگىزىپ وتىرعان نەسيەلىك-قارجىلىق ساياساتقا كوڭىلىمىز تولمايدى. ءبىراق، تەرەڭىنە ءۇڭىلۋ كەرەك. بۇگىنگى حاوسقا استە كەلىمبەتوۆ ەمەس، مەملەكەت ءوز قولىمەن جۇرگىزىپ وتىرعان ەكونوميكالىق ساياسات كىنالى.
ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ وزەگى – قولمەن باسقارۋ. مەملەكەت ادامدارعا نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان بولارىن بىلەمىن جانە ءوزىم جول كورسەتەمىن دەيدى. ءبىراق، ءبارىن ءوزى شەشەتىندەي قازىرگى قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ قولىندا قاجەتتى قۇرال-جابدىق جوق. ءيا، بىرەن-ساران اسەرى بار دا شىعار. ول تەڭگەنىڭ باعامىنا اسەر ەتۋ (از دا بولسا)، اقشانىڭ اعىمىن باقىلاۋ جانە جەكە سالالارعا، ونىڭ ىشىندە كەيبىر كاسىپورىندارعا مەملەكەتتىك كومەك كورسەتۋ. بولدى. ودان اسپايدى.
مۇنداي جاعدايدا ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىن اۋىستىرساق، ونىڭ ورنىنا باسقا بىرەۋ كەلسە، «ءبارى جاقسى بولادى» دەپ ويلاۋ اڭعالدىق. بىزگە تۇتاس ەكونوميكالىق ساياساتتى وزگەرتۋ قاجەت. بۇل ۇزاق اڭگىمە جانە ۇزاق جول.
ءيا، كەلىمبەتوۆ كەتەدى. بۇگىن بولماسا دا ەرتەڭ. ءاۋىس-تۇيىستىڭ بولارى انىق. ال ونىڭ ورنىنا كىم لايىق؟ بىرنەشە ادامنىڭ اتىن اتار ەدىم، ءبىراق ولجاس قۇدايبەرگەنوۆكە توقتايىن. جاقىن تانىسپىن. مىنەزدى، كەرەك كەزدە «ءيا» نەمەسە «جوق» دەپ ايتا الاتىن ازامات. كەز كەلگەن ماسەلەدە ءوز كوزقاراسى جانە ءوز پوزيسياسى بار.
ولجاس ۇلتتىق بانكتىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارىپ كەتە الار ەدى. الايدا...ونىڭ پرينسيپشىلدىگى، مىنەزدىلىگى ءوزىنىڭ تۇبىنە جەتۋى مۇمكىن. تەرىس ءتۇسىنىپ قالماڭىزدار، ەگەر ول ۇلتتىق بانك ءتوراعاسى قىزمەتىنە تاعايىندالعان جاعدايدا تاڭداۋ جاساۋىنا تۋرا كەلەدى. ەگەر پرينسيپتىك پوزيسياسىنان تايماسا، بۇل قىزمەتتە ۇزاق ايالداي المايدى. ال ەگەر كومپروميسكە كەلسە، ەندەشە بۇگىنگى جاعداي باياعى جارتاس كۇيىندە قالا بەرەدى. دەمەك، «كەلىمبەتوۆ قالدى نە، كەتتى نە ەشتەڭە وزگەرمەيدى» دەگەن ءسوز.
وزەكتىسى دە وسى. وزگەرىس كەرەك. ۇلتتىق بانكتە نە بولىپ جاتىر، بىلەسىز بە؟ ولاردى، بىلايشا ايتقاندا قوقىس قاعازداردى ساتىپ الۋعا ماجبۇرلەۋدە. ۇلتتىق بانككە قۇدايبەرگەنوۆ كەلگەن جاعدايدا وعان وسى ماسەلەلەردى شەشۋگە تۋرا كەلەدى. ايتتىم عوي، ول ءوز دەگەنىندە تۇراتىن ادام. بىر-ەكى رەت باس تارتىپ، «جوق» دەپ ايتتى ەكەن، ورنىنان الىپ تاستايدى. وكىنىشتى، ءبىراق ءبىزدىڭ جۇيە وسىنداي. مىنەز تانىتقانداردى كوتەرمەيدى...
عالىم بايتۇق، بلوگەر:
كەلىسپەيمىن، جامىشيەۆ لايىقتى
– جاقىندا ءبىر باسىلىمعا سۇحبات بەردىم. جۋرناليست قىزىق ساۋال قويدى: «ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ اراسىندا ارلى، ۇياتتى ازاماتتار بار ما؟» دەيدى. بار. بولعان...سونىڭ ءبىر مىسالى شايمەردەنوۆ، تاشەنوۆ، اۋەلبەكوۆ جانە قونايەۆتار. بۇلاردىڭ ارتىنان جاقسى ءسوز جانە جاقسى ءىس قالدى. بۇلار ءوز ارتىنا ەشقانداي بايلىق (ءقازىر «ماتەريالدى مۇرا» دەپ ايتۋ ترەندكە اينالىپتى)، ەشقانداي زاۋىت نەمەسە پاروحود قالدىرعان جوق.
ءبىراق، بۇلار بۇرىنعىنىڭ ادامدارى. قازىرگى بيلىكتىڭ اراسىندا ءدال وسىنداي ادامدار بار ما؟ ارلى، ۇياتتى... بار. ول – بولات جامىشيەۆ. سىپايى، ادال (انىعى – تازا)، ەڭبەكقور جانە ەڭ باستىسى پاتريوت. جاقىن تانىسپىن. مەنىڭشە، بۇل كىسىگە ۇلتتىق بانكتىڭ تىزگىنىن سەنىپ تاپسىرۋعا بولار ەدى. جالپى ۇلتتىق بانك قانا ەمەس، ەلىمىزدە جۇمىسى اقساپ وتىرعان باسقا دا سالالارعا وسىنداي تازا ادامدار كوپتەپ كەرەك. اسا قاجەت. ءبىراق، ولاردى قايدان تابامىز؟
ءبىزدىڭ بيلىكتەگى تازا ادامداردىڭ سانىن ساۋساقپەن ساناپ الۋعا بولادى.
سىرت كوز
دوسىم ساتپايەۆ، ساياساتتانۋشى:
كىم كەلسە دە وڭاي سوقپايدى
بۇل قىزمەتكە كىم كەلسە دە كەلىمبەتوۆتەن مۇراعا قالعان اسا اۋىر ماسەلەلەردى شەشۋىنە تۋرا كەلەدى. ول دا ءدال كەلىمبەتوۆ سياقتى سىنعا قالادى. سەبەبى، ول قابىلدايتىن شەشىم ۇلتتىق بانككە دە، ۇكىمەتكە دە، ءتىپتى پرەزيدەنتتىڭ سوزىنە دە بايلانىستى ەمەس. بارلىعى سىرتقى ەكونوميكالىق فاكتوردىڭ قالاي قۇبىلارىنا تاۋەلدى.
ال كەلىمبەتوۆتىڭ وزىنە مىناداي ساۋال قويعان ءجون سياقتى: «ءسىز ءوزىڭىز وسى قىزمەتتە قالا بەرۋگە قانشالىقتى ىنتالىسىز؟». (ساتپايەۆتىڭ پىكىرى «كۋرسيۆ» گازەتىنەن الىندى)
«قالا مەن دالا» انىقتاماسى:
ۇلتتىق بانك قۇرىلعالى 8 ءتوراعا اۋىسقان ەكەن. ەكى مارتە گريگوريي مارچەنكو ءتوراعالىق ەتكەن، بۇل: 1999-2004 جىلداردىڭ ارالىعى جانە قايتىپ ورالعان 2009-2013 جىلعى كەزەڭ. العاشقى ءتوراعاسى عالىم باينازاروۆ بولاتىن. ال قازىرگى ءتوراعا كەلىمبەتوۆ ءوز قىزمەتىنە 2013 جىلى تاعايىندالعان. ءار جىلدارى ۇلتتىق بانكتى – وراز جاندوسوۆ، قادىرجان داميتوۆ، ءانۋار سايدەنوۆ جانە داۋلەت سەمبايەۆ باسقاردى.
