بىزدەر ەكونوميكانى دامىتۋ تۋراسىندا قىزىل كەڭىردەك بولىپ ءجيى ايتىسامىز. ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟ ينۆەستيسيا قاجەت. وعان داۋىمىز جوق. مولدىرلىك قاجەت. بۇل دا دۇرىس. ارنايى دامۋ باعدارلامالارىنىڭ بولۋى ءتيىس. قۇدايعا شۇكىر، ايماقتىق، رەسپۋبليكالىق، سالالىق دامۋ باعدارلامالارىنان كەندە ەمەسپىز. يننوۆاسياعا يەك ارتقان ەكونوميكانى قۇرۋعا ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە بىلىكتى مامان قاجەت. ماماندى بىزگە ەشكىم سىرتتان اكەلىپ بەرمەيدى. بىلىكتى مامان قازاق توپىراعىندا پايدا بولۋى كەرەك. قازىرگى تاڭدا «كاسىپقور» حولدينگى كاسىپتىك-تەحنيكالىق مامانداردى دايىنداۋعا دەن قويىپ وتىر. حولدينگ ايماقتاردا ورتا دەڭگەيلى ماماندار دايارلايتىن كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن ورتا بۋىندى وقۋ ورىندارىن قۇرىپ جاتىر. تاياۋدا «كاسىپقور» حولدينگىنە قاراستى اتىراۋداعى «ارەس Petrotechnic جوعارى تەحنيكالىق مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى ەرمەك كۇزەنبايەۆ مىرزامەن تىلدەسىپ، كاسىپقوي مامانداردى قالاي دايارلاپ جاتقاندارىن جىلىكتەپ ايتىپ بەردى.
– ەرمەك مىرزا، ەكونوميكانىڭ قوزعاۋشى كۇشى – كاسىپتىك ماماندار ەكەنىنە سوڭعى كەزدەرى كوزىمىز جەتە تۇسكەندەي... قالاي ويلايسىز، قوعامدىق ومىرىمىزدە كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارى ءوزىنىڭ ورنىن ايقىنداي الدى ما؟
– ەكونوميكاسى قارقىندى دامىعان كەز كەلگەن كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ىسىنە جەتە كوڭىل بولىنەدى. ويتكەنى كاسىپتىك ءبىلىم العان ماماندار ەرتەڭگى كۇننىڭ ەكونوميكاعا قىزمەت ەتىپ، ەلدىڭ الەۋەتىن ارتتىرادى. قازىرگى تاڭدا قازاقستان كاسىپتىك ءبىلىمنىڭ ەل ەكونوميكاسىندا الاتىن ورنىن ءتۇسىنىپ، بۇل باعىتتا جۇمىستار قولعا الىنۋدا. ءبىراق كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ سالاسىن وركەندەتۋ ءۇشىن ءالى تالاي جولدى ءجۇرىپ ءوتۋىمىز كەرەك. ءسىز «كاسىپتىك ءبىلىم قوعامداعى ورنىن ايقىندادى ما؟» دەپ سۇراق قويىپ وتىرسىز. سۇراعىڭىز وتە ورىندى. مەنىڭشە، ءقازىر جاستاردىڭ ءبارى كاسىپتىك بىلىمنەن گورى جوعارى ءبىلىم العاندى ءجون سانايدى. ولار كاسىپتىك ءبىلىم الىپ، ەرتەڭگى كۇنى جۇمىسقا تۇرىپ كەتەتىنىنە سەنبەيدى. ارينە، جاستاردىڭ بولاشاعىنا الاڭداۋى ورىندى. مەنىڭشە، جاستاردىڭ اراسىنداعى وسىنداي ستەرەوتيپتى بۇزۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى جەردەگى كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ بەدەلىن كوتەرۋىمىز كەرەك. بۇل باعىتتا «كاسىپقور» حولدينگى كوپتەگەن جۇمىستار اتقارۋدا. قاجىرلى جۇمىستاردىڭ ارقاسىندا ءقازىر حولدينگتىڭ كاسىپتىك ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىنا تۇسۋگە ىقىلاسى اۋعان جاستاردىڭ قاتارى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى.
كاسىپتىك ءبىلىمنىڭ قوعامداعى ورنىنا قاتىستى سۇراعىڭىزعا تاعى دا مىنا ءبىر ماسەلەنى ايتا كەتۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. بۇگىندە ەكونوميكانى وركەندەتۋ ءۇشىن قابىلدانعان يندۋستريالدى-يننوۆاسيالىق باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جۇزدەگەن، مىڭداعان كاسىپتىك-تەحنيكالىق ماماندار قاجەت. وسى ءبىر جايتتان-اق قازىرگى تاڭدا ەلىمىز ءۇشىن ورتا بۋىندى كاسىپتىك مامانداردىڭ قانشالىقتى قاجەت ەكەنىن اڭعارۋعا بولادى.
– ورتا بۋىندى بىلىكتى مامان قوعامدىق ومىرىمىزدە قانشالىقتى ماڭىزعا يە ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. مۇنداي مامانداردى كوپتەپ دايارلاۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
– بۇل ءۇشىن كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرىپ، حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەس جۇمىس ىستەۋىن قاداعالاعان ءجون. تاۋەلسىزدىك جىلدارى ەلىمىزگە شەتەلدەن كوپتەگەن ينۆەستورلار كەلىپ، قارجى قۇيىپ، جۇمىس ىستەدى. ولار ءالى دە تابىستى جۇمىس ىستەۋدە. ينۆەستورلار ەلىمىزگە تەك قانا اقشا اكەلگەن جوق. سونىمەن قاتار ولار وزدەرىمەن بىرگە زاماناۋي تەحنولوگيالاردى دا اكەلدى. ەندى بىزدەر ينۆەستورلار اكەلگەن تەحنولوگيالاردىڭ ءتىلىن بىلەتىن بىلىكتى ماماندار دايارلاۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە وراي، توقىراۋ جىلدارى ءتۇرلى قيىنشىلىقتار ەتەكتەن تارتىپ، كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ زامان تالابىنا ساي جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن مۇمكىندىك بەرمەدى. ءقازىر توقىراۋ جىلدارى كەتكەن كەمشىلىكتەر شەتىنەن جويىلىپ كەلەدى. كەز كەلگەن وقۋ ورنى جۇمىس بەرۋشىمەن تىزە قوسا وتىرىپ، مامان دايىنداۋعا باسا ءمان بەرىپ وتىر. بىلىكتى مامانداردى كوپتەپ دايارلاۋ ءۇشىن وقۋ ورىندارىمىز زامان كوشىنەن قالماي جۇمىس ىستەۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. سول كەزدە بارلىق ماسەلە وزدىگىنەن شەشىمىن تابادى.
– بۇگىندە «ارەس Petrotechnic» جوعارى مەكتەبى مۇناي-گاز سالاسىنا قاجەتتى ماماندار دايارلايتىن ەلىمىزدەگى جەتەكشى وقۋ ورنىنا اينالىپ وتىر. ءقازىر قانشا ماماندىق بويىنشا جاستاردى مامانداندىرىپ جاتىرسىزدار؟
– ءبىزدىڭ مەكتەپ مۇناي-گاز سالاسىنا قاجەت ءۇش ماماندىقتى دايىنداۋدا. ماماندىقتار – كەن ورىندارىن پايدالانۋ، باقىلاۋ، ولشەۋ قۇرىلعىلارى جانە اۆتوماتيكا، مۇناي-گاز ءوندىرۋ تەحنولوگياسى دەپ اتالادى. بۇل ەلىمىزدەگى مۇناي-گاز ءوندىرىسى ءۇشىن اسا قاجەت ماماندىقتار. ستۋدەنتتەر تۇسكە دەيىن مەكتەپتە العان ءبىلىمىن تۇستەن كەيىن وندىرىستە قالاي ىسكە اساتىنىن ناقتى ءىس جۇزىندە سىناقتان وتكىزە الادى. تۇلەكتەرىمىزدىڭ وندىرىستىك تاجىريبەدەن مۇناي كومپانيالارى مەن ءوزىمىزدىڭ وندىرىستىك ىس-تاجىريبەلىك بازادا وتۋىنە بارلىق جاعداي قاراستىرىلعان.
– وندىرىستىك ىس-تاجىريبەلىك بازالارىڭىز زامان تالابىنا ساي جاراقتانعان با؟
– ارينە. وندىرىستىك ىس-تاجىريبەلىك بازامىزدا مۇناي-گاز ءوندىرىسىنىڭ سوڭعى ۇلگىدەگى قۇرال-جابدىقتارى ورناتىلعان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا شەبەرحانامىزدا بىلىگىن شىڭداعان جاستار ناقتى وندىرىستە قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن كوزبەن كورىپ، كوڭىلگە ءتۇيىپ شىعادى.
– مۇنايلى ولكە اتىراۋداعى مۇناي كومپانيالارىمەن بايلانىستارىڭىز جولعا قويىلعان با؟
– اتىراۋدى بىلاي قويعاندا، جالپى قازاقستانداعى ءىرى مۇناي كومپانيالارىمەن تىعىز ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتقانبىز. وسى رەتتە مىنا ءبىر ماسەلەنى ايتا كەتۋدىڭ ءمانى زور دەپ ەسەپتەيمىن. مەكتەبىمىزدىڭ ىشىنەن يندۋستريالدىق كەڭەس قۇرىلعان. كوپتەگەن مۇناي كومپانيالارى وسى كەڭەستىڭ بەلسەندى مۇشەسى.
بۇگىندە وندىرىستىك تەحنولوگيالار جىل وتكەن سايىن دامىپ، وزگەرىپ جاتاتىنىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. زامان تالابىنا ساي مامان دايارلاۋ ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ مودۋلدىق باعدارلامالارىمىزدى وسى كەڭەستىڭ تالقىسىنا سالىپ، سودان كەيىن عانا قابىلدايمىز. يندۋستريالدىق كەڭەستىڭ وكىلدەرى مودۋلدىق وقۋ باعدارلاماسىمەن مۇقيات تانىسىپ، وزدەرىنىڭ ۇسىنىستارىن ايتادى. بۇدان كەيىن بىزدەر ۇسىنىستاردى باسشىلىققا الىپ، مودۋلدىق باعدارلامالاردى قايتادان دايىنداپ، سول باعىتتا مامان دايارلاۋعا كىرىسەمىز. ءبىزدىڭ مودۋلدىق وقۋ باعدارلامامىز قاتىپ قالعان ستاندارتتارمەن شاتاستىرۋعا بولمايدى. ەگەر وندىرىستىك تەحنولوگيادا قاندايدا ءبىر وزگەرىستەر ورىن السا، يدۋستريالدىق كەڭەستىڭ مۇشەلەرىمەن كەڭەسىپ، ءتيىستى وزگەرىستى ەنگىزەمىز. وسىلايشا مودۋلدىق باعدارلامالارىمىزدى وزگەرتىپ، ءوزىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ۇدايى ساقتاپ وتىرامىز.
بۇدان باسقا سكرينينگتىك جۇيە بويىنشا ستۋدەنتتەرىمىزدى مۇناي كومپانيالارىندا تەستىلەۋ مەن اڭگىمەلەسۋدەن وتكىزەمىز. بۇل ءوز كەزەگىندە ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ بولاشاقتا جۇمىس بەرۋشىلەرىمەن قالاي سويلەسۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنىپ، ونداعى جاعدايمەن كۇنىبۇرىن تانىسۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى. سكرينينگتىك جۇيە بويىنشا سىناق اياقتالعاننان كەيىن جۇمىس بەرۋشىلەر ستۋدەنتتەردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگى جايىندا ءوزىنىڭ قورىتىندىلارىن جولدايدى. ءبىز ءۇشىن بۇل قورىتىندىلاردىڭ ماڭىزى زور. ويتكەنى وسى سىناق ارقىلى زامان تالابىنا ساي قانشالىقتى مامان دايىنداپ جاتقانىمىزدى انىقتاي الامىز.
– ەستۋىمىزشە، تۇلەكتەرىڭىز اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم الادى عوي.
– ءيا. ساباقتار اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزىلەدى. بۇگىندە ەلىمىزدە جۇمىس ىستەپ جاتقان كومپانيالار جۇمىس بارىسىندا اعىلشىن ءتىلىن قولدانادى. جاستاردىڭ اعىلشىن ءتىلىن جەتىك ءبىلۋى جۇمىسقا تەز تۇرىپ كەتۋىنە جول اشادى. سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ مەكتەپتى ءتامامداعان جاستارعا قازاقستاندىق ديپلوممەن قاتار، حالىقارالىق ۇلگىدەگى ديپلومعا يە بولىپ، سىرت ەلدەردە جۇمىس ىستەي الاتىن بىلىكتى مامان بولىپ شىعادى. العاشقى تۇلەكتەرىمىزدى الدىمىزداعى جىلى قاناتتاندىرماقشىمىز.
– تۇلەكتەرىڭىزگە اعىلشىن تىلىندە زاماناۋي تەحنولوگيالاردىڭ ءتىلىن ۇيرەتۋگە تىرىسادى ەكەنسىزدەر. بىلىكتى مامان دايارلايتىن وزىق ويلى ۇستازدار ماسەلەسى قالاي شەشىلۋدە. ۇستازداردى سىرتتان شاقىراسىزدار ما؟
– سۇراعىڭىز ورىندى. بىزدەر ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا كانادانىڭ «سايت پوليتەحنيك» ينستيتۋتىمەن ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتقانبىز. بۇل وقۋ ورىن مۇناي-گاز سالاسىندا الپاۋىت سانالاتىن «ExxonMobil»، «شيەۆرون» سىندى ءىرى كومپانيالارعا مامان دايارلاپ، اتى الەمگە جايىلعان.
بۇگىندە كانادادان كەلگەن 21 نۇسقاۋشى ساباق بەرۋدە. ولارعا جەرگىلىكتى ەكى مۇعالىمنەن بەكىتىلگەن. ءوزىمىزدىڭ مۇعالىمدەر ازىرگە تاعىلىمدامادان وتۋشىلەر بولىپ سانالادى. ولار وزدەرىنىڭ ماماندىقتارى بويىنشا ءوزىنىڭ وقۋ جوسپارىن، وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدارىن جاسايدى. بۇعان قوسا، كاناداعا بارىپ بىلىكتىلىك كۋرستارىنان ءوتىپ كەلدى. مۇندا كەلگەندە دە بىلىكتىلىك كۋرستارىنان ءوتىپ وتىرادى. وسىلايشا تاعىلىمدامادان ءوتۋ باعدارلاماسىنان وتكەننەن كەيىن بارىپ ءمۇعالىم مارتەبەسىنە يە بولادى. بۇگىندە جەرگىلىكتى 8 ءمۇعالىم وسى مارتەبەنى يەلەنىپ، ءوز بەتتەرىمەن شەتەلدىك ينسترۋكتورلارسىز ساباق بەرىپ جاتىر. جالپى، وسىلايشا ەكى-ۇش جىل كولەمىندە شەتەلدىك مۇعالىمدەردى تولىق جەرگىلىكتى ماماندارمەن الماستىرامىز دەگەن جوسپارىمىز بار. شەتەلدىك نۇسقاۋشىلار قاسىنداعى جەرگىلىكتى ەكى تاعىلىمدامادان ءوتۋشى ءارى كەتسە ءۇش جىل كولەمىندە بارلىق تاعىلىمدامادان ءوتىپ، شەتەلدىكتەردىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلۋى ءتيىس.
اڭگىمەلەسكەن نۇرلان جۇماحان
