جيىرما ءبىرىنشى عاسىردىڭ ەكىنشى شيرەگىنە اياق باستىق. وسىناۋ سىرتى كۇنبولجاتپاس سىناققا، ءىشى الاڭدا الاڭ سۇراققا تولى كەزەڭدە پرەزيدەنت ق.توقايەۆتىڭ “انا ءتىلى” گازەتى ارقىلى ەلگە جولداعان ۇندەۋ-سۇقباتى ءبىرشاما ويعا جەتەلەپ، ءبىرقاتار جارىمجان ساۋالعا جاۋاپ تاپقانى راس.
ءوز باسىم ونىڭ بارلىعىن ءتۇرىن تۇستەپ تۇگەندەمەي، ەڭ باستى ءۇش ماسەلەنى اتاپ وتكىم كەلەدى.
ءبىرىنشى – ساياسات. 2022 جىلعى “قاڭتار داعدارىسىنان” ەل دە، ەل باسشىلىعى دا دۇرىس ساباق الدى. سۇقباتتا ساياساتتانۋشىلار نازار اۋداراتىن ءبىر ەرەكشە دۇنيە - وسى ءبىر دۇربەلەڭنىڭ قاراپايىم ادام تۇسىنە بەرمەيتىن ينتريگاسىن دا، بارشاعا ورتاق تراگەدياسىن دا، مەملەكەت ءۇشىن تاعدىرشەشتى فينالىن دا مەملەكەت باسشىسى شىنايى جەتكىزە ءبىلدى. ساياسي تۇرعىدان بۇل وتە ماڭىزدى قادام. ويتكەنى، 2019 جىلدان بەرى ويدا جۇرگەن ساياسي رەفورمالاردى قايتا قاراپ، جىلدامداتقان دا وسى وقيعا بولعانىن پرەزيدەنت اشىق ايتتى. بۇل، ءسوز جوق، ساياسي ەركى مىقتى تۇلعالارعا ءتان قاسيەت.
ەكىنشى – ەكونوميكا. ءيا، ونداعى جاعدايدىڭ ءماز ەمەستىگىن پرەزيدەنت مويىنداپ وتىر. دەسە دە، ءتول ەكونوميكامىزدىڭ اشىقتىعىن، نارىققا بايلانعاندىعىن، سىرتقى فاكتورلارعا تاۋەلدى ەكەندىگىن ءقازىر ەڭكەيگەن كارىدەن ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن بىلەدى. نارىقتىق ەكونوميكا - ءبىزدىڭ و باستاعى تاڭداۋىمىز جانە بۇل بىردەن-بىر دۇرىس تاڭداۋ. بار ماسەلە - ونىڭ وسى 34 جىلدا ءتيىستى ديۆەرسيفيكاسيا ياكي ءارتاراپتانباۋىندا. اقش دوللارىنا تاۋەلدى الەمدىك ەكونوميكادا “گوللاند اۋرۋى” نەمەسە گورنينگەن ەففەكتىسى دەگەن تۇسىنىك بار. تابىسى شيكىزات، اسىرەسە مۇناي وندىرىسىنە تىكەلەي تاۋەلدى ەلدەردىڭ ينۆەستيسيالىق قاقپانعا ءتۇسۋى، مىنە، وسىدان باستالسا كەرەك. ارينە، وسى ۋاقىتقا دەيىنگى قازاق ۇكىمەتىنىڭ قاي قۇرامى بولسىن ديۆەرسيفيكاسيا ماسەلەسىن ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنا ينۆەستيسيا تارتۋدان باستاۋ كەرەكتىگىن بىلمەدى ەمەس، ءبىلدى. الايدا وسى 30 جىلدا ەلگە كەلگەن ۇزىن سانى 441 ملرد. اقش دوللارىنىڭ 90 پايىزى شيكىزات ءوندىرۋ سالاسىنا كەتسە، قالعان 10 پايىزى، وكىنىشكە وراي، ناتيجەسىز ورىندالعان ءتۇرلى مەملەكەتتىك ينۆەستيسيالىق باعدارلامالار اياسىندا قۇمعا سىڭگەن سۋداي بولعاندىعى جاسىرىن ەمەس. ونىڭ قاسىندا ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋدى جاڭا جاعدايدا جالعاستىرۋ، ونىڭ ىشىندە ۇكىمەت قابىلداعان 2029 جىلعا دەيىنگى ينۆەستيسيا تارتۋ باعدارلاماسىنىڭ العاشقى قادامى ۇتىمدى كورىنەتىنى راس. بۇل تۋرالى پرەزيدەنت: “قازاقستان 2024 جىلى جاڭا جوبالارعا 15،7 ميلليارد دوللار كولەمىندە تىكەلەي شەتەل ينۆەس¬تيسياسىن تارتتى… بۇل ونىڭ الدىنداعى جىلمەن سالىستىرعاندا 88 پايىزعا ارتىق. ءبىز سولتۇستىك جانە ورتالىق ازياداعى ەڭ جوعارى كورسەتكىشكە قول جەتكىزىپ وتىرمىز. ايماقتاعى شەتەل ينۆەستيسيالارىنىڭ ۇشتەن ەكىسىنە جۋىعى، ياعني 63 پايىزى قازاقستاننىڭ ەنشىسىندە”، - دەپ اتاپ ءوتتى. ارينە، بۇل ناتيجەنىڭ جەمىسى كەلەر جىلداردىڭ ەنشىسىندە ەكەنى تۇسىنىكتى.
ءۇشىنشى – زاڭ مەن ءتارتىپ. شىن مانىندە، ساياسي ساناسى مەملەكەتشىل بوپ قالىپتاسقان ءاربىر تۇلعا ءۇشىن “دەموكراتيا - ەل بيلەۋ فورمالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇزدىگى” بولسا، زاڭدىلىق پەن ءتارتىپ - سول دەموكراتيانىڭ ەڭ باستى كەپىلى. وعان تاريح تا، دامىعان دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ تاعدىرى دا كۋا. تۇپتەپ كەلگەندە بۇل حاق پەن مىندەتتىڭ سۇراعى ەمەس. ەڭ الدىمەن رۋحانيات پەن يدەولوگيانىڭ تالابى. ويتكەنى، ءقازىر بۇكىل ەل تۋ ەتكەن “ادىلەتتىلىك” ءپرينسيپى تەك بارشاعا مىندەتتى زاڭ مەن ءتارتىپ بار جەردە عانا ورنايدى. زاڭىن قۇرمەتتەپ، تارتىپكە باس يگەن ازاماتتىڭ ساي-ساناسى مەن ىشكى رۋحى، ادامي ۇستىنى مەن ساياسي مادەنيەتى دە جوعارى بولماق. سول سەبەپتى دە پرەزيدەنتتىڭ: “زاڭ مەن ءتارتىپ” – مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ باستى قاعيداتى”، - دەگەن تۇجىرىمىمەن كەلىسپەۋ قيىن.
البەتتە، بۇل ءۇش مەگا-باعىتتاعى ۇردىستەردى بولاشاقتا ءبىر ارنادا قابىلداپ الاتىن ءبىر عانا مۇراگەر بار - ول سانالى ۇرپاق. وسى ورايدا، مەملەكەت باسشىسى بۇگىنگى جاستاردىڭ ەڭ باستى “باس اۋرۋى” كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىك ەمەس، زامانۋي ءىلىم-بىلىم مەن زيالى تاربيە بولسا دەيدى. ءسوز اراسىندا كۇنى كەشە قوعامنىڭ ۇلكەن تالقىسىنا تۇسكەن اەس سالۋ ماسەلەسىن قوزعاي كەلە، ونىڭ ءجاي ەنەرگيا كوزى ەمەس، كۇردەلى عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ ءوزى ەكەنىن مەڭزەپ ءوتتى. راسىندا دا، يلون ماسكتىڭ ايگىلى SpaceX كورپوراسياسىنىڭ عارىشتى يگەرۋدەگى بۇگىنگى قارقىنىن كورىپ، پلانەتارالىق قاشىقتىقتى ەڭسەرۋگە قابىلەتتى بىردەن-بىر ەنەرگيا كوزى - ۋراننىڭ مول قورىن يەلەنە وتىرىپ، وسى باعىتتاعى عىلىم مەن تەحنولوگيادان كەنجە قالۋىمىز كەشىرىلمەس تاريحي قاتەلىك بولار ەدى. كەزىندە وت-قارۋدان كەندە بولعان ابىلاي قوعامىنان قالعان: “بىلەككە سەنگەن زاماندا ەشكىمگە ەسە بەرمەدىك، بىلىمگە سەنەر زاماندا قاپى قالىپ جۇرمەلىك” دەگەن قاعيداسىن 300 جىلدان كەيىن قايتالاپ وتىرماساق ەكەن.
ارينە، قۇرعاق ءسوز تەك ءسوز قۋادى، ال ويدان وي تۋادى. جاڭا جىلدىڭ العاشقى كۇندەرىندە قوعامعا سەرپىن بەرگەن بۇل سۇقبات تۋرالى اركىمنىڭ پىكىرى ءارتۇرلى بولۋى زاڭدىلىق. دەسە دە، ەل پرەزيدەنتىنىڭ حالىق الدىنداعى: “مەملەكەت باسشىسى بولعان ساتتەن باستاپ قازىرگە دەيىن قابىلداعان شەشىمدەرىم مەن ونىڭ ءتۇرلى سالدارى ءۇشىن بار جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىما الامىن. مەن باسقاشا جۇمىس ىستەي المايمىن، ىستەگىم دە كەلمەيدى”، - دەگەن ءبىر عانا ءسوزى كوزى قاراقتى، كوكىرەگى وياۋ بارشا جانعا ۇلكەن سەنىم ۇيالاتاتىنىن مويىنداۋ قاجەت.
بولات تىلەپوۆ
