الماتى – الىپ مەگاپوليس. اۋماعى كەڭ، تىنىسى تەرەڭ قالاعا اكىم بولۋ وڭاي ەمەس. ەربولات دوسايەۆ ءۇش جىلدان استام ۋاقىت اكىم بولعان كەزەڭدە الماتى ەلەۋلى وزگەرىستەردى باستان وتكەردى. قالانىڭ ەكونوميكاسى ىلگەرى باسىپ، تۇرعىنداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى مەن ينفراقۇرىلىمى ايتارلىقتاي جاقساردى. بۇل كەزەڭ الماتى تاريحىندا قارقىندى دامۋ مەن تۇراقتى ءوسىم ءداۋىرى رەتىندە قالارى ءسوزسىز. وسى تۇستا، Dalanews.kz دوسايەۆتىڭ 3 جىلدا اتقارعان جۇمىستارىنا شولۋ جاسادى.
الماتىنىڭ دامۋىنىڭ نەگىزگى تىرەگى – ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمنىڭ تۇبەگەيلى جاڭارۋى. قالانىڭ سۋ قۇبىرلارى مەن كارىز جۇيەلەرى ەسكى ەدى. كەيىنگى ءۇش جىلدا 538 شاقىرىمدىق سۋ جۇيەلەرى قايتا جوندەلىپ، جاڭادان 620 شاقىرىم سۋ قۇبىرى تارتىلدى. ناتيجەسىندە قالاداعى اۋىزسۋمەن قامتۋ دەڭگەيى 99،6 پايىزعا جەتىپ، جەلىلەردىڭ توزۋ كورسەتكىشى تومەندەدى. ەلەكتر ەنەرگياسىنىڭ تۇراقتىلىعى دا قامتاماسىز ەتىلىپ، جاڭا “الماگۇل” قوسالقى ستانسياسى ىسكە قوسىلدى. ەلەكتر جەلىلەرىنىڭ 360 شاقىرىمى جاڭارتىلىپ، ينفراقۇرىلىمنىڭ جالپى توزۋى ايتارلىقتاي ازايدى.
الماتىنىڭ كوشەلەرى دە نازاردان تىس قالعان جوق. ءۇش جىل ىشىندە قالادا 75 شاقىرىم جاڭا جول توسەلىپ، 650 شاقىرىم جول ورتاشا جوندەۋدەن ءوتتى. ساپالى جولداردىڭ ۇلەسى 92 پايىزعا جەتتى. دوسايەۆ قالاداعى قوعامدىق كولىك جۇيەسىن تۇبىرىمەن جاڭعىرتىپ، ەكولوگيالىق تازا كولىكتەردىڭ ۇلەسىن 70 پايىزعا جەتكىزدى. اۆتوبۋستاردىڭ ورتاشا پايدالانۋ مەرزىمى 2،5 جىلعا دەيىن قىسقاردى. قالادا 600 گازبەن جۇرەتىن اۆتوبۋس پەن 100 ەلەكتروبۋس ساتىپ الىندى. تروللەيبۋس پاركى تولىق جاڭارتىلدى. ءقازىر الماتىنىڭ قوعامدىق كولىگىندەگى جايلىلىق پەن تيىمدىلىك جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى.
الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمعا كەلسەك، ءۇش جىل ىشىندە الماتىدا 18 مەكتەپ سالىندى. وعان قوسا 21 جاڭا مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى جوسپارلانىپ، ءبىلىم وشاقتارىنىڭ سانى 434-كە جەتتى. قالادا مەكتەپ تاپشىلىعى 5 مىڭ ورىنعا دەيىن ازايدى. اسىرەسە "مەكتەپ اۆتوبۋسى" جوباسىنىڭ ارقاسىندا قالا شەتىندەگى 16 مىڭنان استام وقۋشى مەكتەپكە قينالماي جەتىپ ءجۇر. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا دا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولدى. الماتىدا 12 مەديسينالىق مەكەمە سالىنىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ جابدىقتالۋى 96،4 پايىزعا جەتتى. بۇل الماتى تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ساپاسىن ارتتىرعان نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى.
قالا اكىمىنىڭ ەڭ كوپ سىنالعان جانە كۇردەلى ماسەلەنىڭ ءبىرى – بەيبەرەكەت قۇرىلىس ەدى. دوسايەۆ اسىرەسە تاۋلى ايماقتاعى زاڭسىز قۇرىلىستارعا قارسى كۇرەستى. قالا بويىنشا ءۇش جىلدا 90 زاڭسىز نىسان ءسۇرىلدى. تۇرعىنداردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان نۇكتەلى قۇرىلىستار ماسەلەسى بويىنشا اكىمنىڭ جەكە ارالاسۋىمەن ءبىرقاتار جوبا توقتاتىلىپ، كەيبىر اۋماقتاردا جاسىل ايماقتار پايدا بولدى.
"حالىق قاتىساتىن بيۋدجەت" باعدارلاماسى دا الماتىنىڭ جاڭا تىنىسىن اشتى. بۇل باعدارلاما ارقىلى تۇرعىندار ءوز اۋدانىنا قاجەت جوبالاردى ۇسىنىپ، داۋىس بەرىپ، ۇزدىك يدەيالار قالا بيۋدجەتىنەن قارجىلاندىرىلدى. كەيىنگى ءۇش جىلدا باعدارلامانىڭ قارجىسى 2،6 ەسەگە ارتتى، ناتيجەسىندە جىل سايىن قالادا 300-دەن استام شاعىن ينفراقۇرىلىم جوباسى جۇزەگە اسىپ وتىر.
"جاسىل الماتى" جوباسى اياسىندا قالادا سوڭعى ءۇش جىلدا 1،2 ميلليوننان استام اعاش وتىرعىزىلدى. اكىمنىڭ تاپسىرماسىمەن جاڭا تالاپتار بەكىتىلىپ، اعاشتاردى كۇتىپ-باپتاۋ، قورعاۋ ەرەجەلەرى قاتايدى. اۆتوماتتى سۋارۋ جۇيەسى ورناتىلىپ، قالا ەكولوگياسىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى.
ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر دە قارقىندى ءوستى. ءۇش جىلدا الماتىنىڭ ىشكى وڭىرلىك ءونىمى ەكى ەسەگە ارتىپ، 29،2 تريلليون تەڭگەگە جەتتى. جان باسىنا شاققانداعى ءونىم كولەمى 7،5 ميلليون تەڭگەدەن 12،9 ميلليون تەڭگەگە دەيىن ءوستى. بۇل كورسەتكىش بويىنشا الماتى ءتىپتى كەيبىر مەملەكەتتەردى باسىپ وزادى. قالاعا تارتىلعان ينۆەستيسيا كولەمى 5،2 تريلليون تەڭگەنى قۇراپ، الماتى ەلدەگى ينۆەستيسيالىق تارتىمدى قالالاردىڭ كوشىن باستادى. بيۋدجەت كىرىسى دە ەكى ەسەگە ارتتى. 2025 جىلى الماتى بيۋدجەتى العاش رەت 2،4 تريلليون تەڭگەدەن اسىپ ءتۇستى.
الماتى ەكونوميكاسىنىڭ باستى درايۆەرى – شاعىن جانە ورتا بيزنەس. ءۇش جىلدا قالاداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى جالپى ءونىمنىڭ 60،3 پايىزىنا جەتتى. ءقازىر الماتىداعى ەكونوميكالىق بەلسەندى حالىقتىڭ 85،6 پايىزى وسى سالادا ەڭبەك ەتۋدە.
جالاقى دەڭگەيى دە ايتارلىقتاي كوتەرىلدى. كەيىنگى ءۇش جىلدا الماتى تۇرعىندارىنىڭ ورتاشا جالاقىسى 329 مىڭ تەڭگەدەن 539 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ءوسىپ، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى ايتارلىقتاي جاقساردى. اسىرەسە اقپاراتتىق تەحنولوگيا سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ تابىسى ايرىقشا ارتقان.
الماتى تۋريزم بويىنشا دا بيىك بەلەستەرگە كوتەرىلدى. تۋريستەر سانى 91،8 پايىزعا ءوسىپ، مەگاپوليس حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالدى. The New York Times پەن Wanderlust رەيتينگتەرىنە ەندى. تۋريستەر ءۇشىن 43 ءقوناقۇي سالىنىپ، 26 تۋريستىك ينفراقۇرىلىم جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل الماتىنىڭ كەلەشەگىنە سالىنعان ماڭىزدى ينۆەستيسيا.
قورىتا ايتقاندا، دوسايەۆ باسقارعان ءۇش جىلدا الماتى ايتارلىقتاي جاڭا تىنىس الدى. اتقارىلعان جۇمىستار قالا دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەردى. بۇل وڭ وزگەرىستەر الماتىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى دامۋىنىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، الداعى ونجىلدىقتارعا ناقتى باعدار بولادى.
