يادرولىق سىناقتارعا جاپپاي تىيىم سالۋ شارتى ۇيىمىنىڭ (ياسجتشۇ) اتقارۋشى حاتشىسى لاسسينا زەربو قازاقستاننىڭ يادرولىق قارۋسىز الەم قۇرۋداعى جاھاندىق كۇش-جىگەرگە جەتەكشىلىك كەزىندەگى ەرەكشە تاريحي ۇلەسىن ەسكەرە وتىرىپ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا جاڭا مارتەبە بەرۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. ەلباسىنىڭ 1991 جىلى 29 تامىزدا الەمنىڭ ەڭ ءىرى يادرولىق پوليگوندارىنىڭ ءبىرى – سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ تۋرالى شەشىمى ادامزات تاريحىنداعى بۇرىن-سوڭدى بولماعان يادرولىق سىناقتارعا العاشقى زاڭدى تىيىم رەتىندە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە حالىقارالىق كۇندى بەلگىلەۋ ءۇشىن ماڭىزدى نەگىز بولدى.
باستاماشىلاردىڭ بولجاۋىنشا، «چەمپيوندار» ياسجتش-عا قول قويماعان مەملەكەتتەرمەن ماقساتتى ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى، ولار ياسجتش-پەن ىنتىماقتاستىقتىڭ ارتىقشىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن جاقسارتۋ، سونداي-اق قازاقستاننىڭ يادرولىق ينفراقۇرىلىمىن ءوز ەركىمەن بولشەكتەۋ سەكىلدى وزىق تاجىريبەلەرىمەن بولىسەدى.
فينليانديانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى تاريا حالونەنگە دە وسىنداي مارتەبە بەرىلدى. "چەمپيوندار" سونداي-اق ياسجتشۇ-نىڭ اتاقتى تۇلعالار توبىنىڭ مۇشەلىگىنە كىرەدى.
بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ ارنايى سەسسياسىنىڭ بارىسىندا ەلباسى ن.نازاربايەۆتىڭ ءىس-شارا قاتىسۋشىلارعا ۇندەۋىن قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى وقىدى.
"1991 جىلى تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن قازاقستان پلانەتاداعى ەڭ قۋاتتى يادرولىق قارۋدىڭ ءتورتىنشى ارسەنالىنان باس تارتۋ شەشىمىن ءوز ەركىمەن تاڭدادى. تاريح بۇل قادامنىڭ دۇرىستىعىن راستادى – ءبىز جارقىن مىسالمەن بەيبىت جولمەن پروگرەسس پەن وركەندەۋگە بەت الۋعا بولاتىنىن كورسەتتىك"، - دەپ اتاپ ءوتتى ەلباسى ءوز ۇندەۋىندە.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى حالىقارالىق قوعامداستىققا قازاقستاننىڭ ۇلگىسىمەن جۇرۋگە جانە يادرولىق ەسسىزدىكتى توقتاتۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرۋگە شاقىردى.
"مەن امەريكا قۇراما شتاتتارى، رەسەي، جۇڭگو جانە ەۋروپالىق وداقتىڭ باسشىلارى پلانەتانىڭ بولاشاعى ءۇشىن ەرەكشە جاۋاپكەرشىلىكتە دەپ سانايمىن. ەگەر وسى ءتورتجاقتى فورماتتا سامميت وتەتىن بولسا، وندا ونىڭ باستى تاقىرىپتارىنىڭ ءبىرى يادرولىق قارۋدى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جانە پروپورسيونالدى تۇردە قىسقارتۋ تۋرالى كوپجاقتى كەلىسىمدى ازىرلەۋ بولۋى كەرەك دەپ سەنەمىن. قازاقستان وسى سامميتكە ءوز الاڭىن ۇسىنۋعا دايىن"، - دەدى ەلباسى ءوز ۇندەۋىندە.
بيىل COVID-19 پاندەمياسىمەن بايلانىستى وبەكتيۆتى سەبەپتەرمەن بۇۇ-نىڭ جوعارى دەڭگەيدەگى ءداستۇرلى ءىس-شاراسى ونلاين رەجيمىندە ءوتتى. وتىرىستى اشقان بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 74ء-شى سەسسياسىنىڭ ءتوراعاسى مۇحامماد تيجاني-باندە قازاقستاننىڭ يادرولىق سىناقتارعا تىيىم سالۋ باعىتىن ىلگەرىلەتۋدەگى جەتەكشى رولىنە توقتالدى. ول 1945 جىلدان باستاپ الەمدە 2000-نان استام يادرولىق سىناقتار جۇرگىزىلىپ، پلانەتا مەن ادامزاتتىڭ بىرنەشە بۋىنى ءۇشىن جويقىن سالدارى بولدى. «بۇۇ قۇرىلعاننان كەيىن 75 جىل وتسە دە، يادرولىق ءقاۋىپ ءالى دە ساقتالادى، مىڭداعان يادرولىق قارۋ قويمالاردا ساقتالىپ، پايدالانۋعا دايىن»، - دەدى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ ءتوراعاسى.
بۇۇ-نىڭ قارۋسىزدانۋ جونىندەگى جوعارعى وكىلى يزۋمي ناكاميسۋ ءىس-شارادا بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشتىڭ ۇندەۋىن جەتكىزدى. ول جاھاندىق يادرولىق سىناقتارعا تىيىم سالۋدىڭ اسىل ماقساتىنا جەتۋدەگى كەشەۋىلدەۋ ءۇشىن ەشقانداي سەبەپ جوق ەكەنىن جانە الەم مەملەكەتتەرىن يادرولىق سىناقتارعا جاپپاي تىيىم سالۋ تۋرالى شارتقا قول قويىپ، راتيفيكاسيالاۋعا شاقىرعان بۇۇ باس حاتشىسىنىڭ سوزدەرىن ايتتى. يزۋمي ناكاميسۋ سونىمەن بىرگە قازىرگى قيىن گەوستراتەگيالىق ورتادا حالىقارالىق قاۋىمداستىق يادرولىق سىناقتارعا قارسى نورمانى قۋاتتاۋ ءۇشىن كۇش-جىگەرىن ارتتىرۋى كەرەك دەپ قوستى.
سونىمەن قاتار، وتىرىستا ياسجتشۇ اتقارۋشى حاتشىسى لاسسينا زەربو، فينليانديانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى تاريا حالونەن، يادرولىق سىناقتاردان زارداپ شەككەن مەملەكەتتەردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلەرى - كارينا لەستەر (اۋستراليا) جانە سەلينا ليم (مارشالل ارالدارى)، سونداي-اق بۇۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ وكىلدەرى ءسوز سويلەدى.
بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ ارنايى سەسسياسى بارىسىندا بۇۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردەن، بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمداردان جانە ۇەۇ-دان، سونداي-اق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنان جانە ازاماتتىق قوعامنان 300-گە جۋىق قاتىسۋشىلارى ءياسجتش-تىڭ ەرتە كۇشىنە ەنۋدى قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى يادرولىق سىناقتارعا تۇپكىلىكتى تىيىم سالۋ جونىندەگى قازىرگى كۇش-جىگەردى باعالاپ، مازمۇندى پىكىر الماستى.
باس اسسامبلەيانىڭ وتىرىسىنا قاتىسۋشىلار قازاقستانعا يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋداعى جەتەكشى ءرولى ءۇشىن العىس بىلدىرە وتىرىپ، بۇل ماسەلەنى حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ نازارىندا ۇستاۋدىڭ، سونداي-اق كوپشىلىك جىل سايىنعى قازاقستان باستاماشىلىق ەتەتىن حالىقارالىق يادرولىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىل كۇنىن تويلاۋدىڭ تۇبەگەيلى ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.
2009 جىلعى 18 ماۋسىمدا سەمەي يادرولىق پوليگونىنداعى سىناقتاردىڭ توقتاتىلۋىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى ءىس-شارادا ق ر پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆ 29 تامىزدى دۇنيەجۇزىلىك يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ كۇنى دەپ جاريالاۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. كەلىسىمنىڭ ناتيجەسىندە بۇۇ باس اسسامبلەياسى 29 تامىزدى حالىقارالىق يادرولىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىل كۇنى دەپ جاريالاۋ تۋرالى قارار قابىلدادى، وعان سايكەس جىل سايىن الەمگە يادرولىق سىناقتاردىڭ اۋىر سالدارىن ەسكە ءتۇسىرۋ جانە بولاشاقتا ولاردىڭ قايتا باستالماۋى ءۇشىن ءىس-شارالار وتكىزىلەدى.
