تالاي تاريحي كەزەڭنىڭ كۋاسى بولعان، حالقىمىزعا قانشاما جىل پانا بولعان، بۇگىنگى قازاقستان ءتاجىنىڭ گ ۇلى تارىزدەس بالقاش كولى ەكولوگيالىق اپات الدىندا تۇر.
[caption id="attachment_8909" align="alignleft" width="401"]
ساياساتتانۋشى ەرلان سايروۆ[/caption]
بالقاشقا قۇيىلاتىن سۋدىڭ 80 پايىزى ىلە وزەنىنەن كەلەدى. وسى ىلە وزەنىنىڭ 70 پايىزى كورشى جۇڭگو مەملەكەتىنىڭ تەرريتورياسىنان وتەدى دە، 30 پايىزى ءبىزدىڭ ەلگە تيەسىلى. كولدىڭ سۋ كولەمى كەيىنگى 2 مىڭجىلدىقتا تەڭىز دەڭگەيىنەن 338-346 مەتر بيىكتىكتە بولعان. 2012 جىلى ورتاشا دەڭگەي 342،8 مەتردى قۇرادى. بالقاشتىڭ ءومىر سۇرۋىنە ءقاۋىپ تۋدىراتىن نەگىزگى فاكتور – كەزىندە ارالدىڭ تۇبىنە جەتكەن جاعداي – سۋدىڭ باقىلاۋسىز الىنۋى. سۋدىڭ الاپات تۇتىنۋشىسى سانالاتىن قىتايدىڭ انتروپوگەندىك اسەرى بالقاشقا كەرى ىقپالىن تيگىزىپ وتىر.
قىتايدىڭ شىڭجانعا حان ۇلتى وكىلدەرىن كوشىرۋ ساياساتىنىڭ ناتيجەسىندە ىلە وزەنى الابىندا تۇراتىن ادامدار سانى 1 ميلليوننان استى، جاقىن ارادا 3 ميلليونعا جەتۋى ىقتيمال. بۇل، ءوز كەزەگىندە، سۋارىلاتىن جەردىڭ كولەمىن كۇرت ءوسىرۋدى تالاپ ەتەدى، ياعني، جاڭا بوگەتتەر مەن توعاندار سالىنادى دەگەن ءسوز.
بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءبىر جولى – تامشىلاتىپ سۋارۋ ادىسىنە كوشىپ، كولگە قۇياتىن ۇلكەندى- كىشىلى وزەندەردىڭ ارناسىن بالقاشقا بۇرۋ. ءبىراق بۇل ءتاسىل ماسەلەنى تولىعىمەن شەشۋگە مۇكىندىك بەرمەيدى. ەڭ نەگىزگىسى – ىلەنىڭ سۋ رەسۋرستارىن ەلىمىزگە تولىققاندى جەتكىزۋ.
بالقاشتاعى سۋ كولەمىنىڭ 4-5 مەترگە ازايۋى (تەڭىز دەڭگەيىنەن 337 م تومەن) كولدىڭ باتىس جانە شىعىس بولىگىن قوسىپ تۇرعان ۇزىنارال بۇعازىنىڭ سۋالىپ قالۋىنا اكەلەدى. ال بىرتە-بىرتە بالقاش كولى جويىلۋى مۇمكىن دەگەن ءسوز! ءبىزدىڭ شەنەۋىكتەر وسىنى بىلە مە؟! مەنىڭ تاڭ قالاتىنىم: ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى دەمالىس كۇندەرىن الماتىدا وتكىزەدى دە، دۇيسەنبىدە استاناعا قايتىپ كەلەدى. ارينە، الماتىعا ولار ۇشاقپەن بارادى. كوپتەگەن جاعدايدا ۇشاق ءدال وسى ۇزىنارال بۇعازىنىڭ ۇستىنەن ۇشادى. جوعارىدان بۇعازدىڭ كۇننەن-كۇنگە كىشىرەيىپ بارا جاتقانى كورىنىپ تۇر! كول ءقازىردىڭ وزىندە ەكىگە ءبولىنىپ قالدى دەسە دە بولادى!
بالقاشتىڭ قۇرعاپ قالۋى ەلىمىزدىڭ بۇكىل وڭتۇستىك-شىعىسىن ەكولوگيالىق اپاتقا ۇشىراتۋى ىقتيمال. توپىراقتىڭ تۇزدانۋى، وازيستەردىڭ قۇرعاۋى، الاتاۋدىڭ مۇزدىقتارىنىڭ جويىلۋى – بالقاشتىڭ قۇرعاۋىنا الىپ كەلەدى. قانشاما الەۋمەتتىك اۋرۋلار پايدا بولادى، مال قىرىلادى، ول ءوز الدىنا! كەلە جاتقان ءناۋبات جونىندە جاپوندىقتار ايعاي سالىپ جاتىر، بىزدىكىلەر، سۋ ۇرتتاپ العانداي، اۋىزدارىن اشپايدى!
بىزدە ەكولوگيا ماسەلەسى مۇلدە جوقتاي، ەكولوگيا مينيسترلىگى دە جوق ەكەن! ەلىمىزدە بۇل سالادا ەشقانداي ماسەلە جوق بولسا، ءبىر ءسارى! ەكولوگيا ماسەلەلەرى ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنا بەرىلگەن. سوندىقتان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەنەرگەتيكا ءمينيسترى ۆ. شكولنيككە مىنا سۇراقتاردى جولداعان ءجون دەپ تاپتىم!
- ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى زەرتتەپ، ساراپتاما جاساپ، وڭتايلى شەشۋدىڭ تەتىكتەرىن قاراستىراتىن ورتالىق قاجەت؛
- بالقاش ماسەلەسىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كوتەرەتىن ۋاقىت جەتتى. ەرتەڭ كەش بولىپ قالۋى ىقتيمال؛
- بالقاش كولىنىڭ ماسەلەسىن شەشۋگە باعىتتالعان وكىمەتتىك كوميسسيا قۇرۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە؛
- بۇۇ مىنبەرىنەن قىتايدان كەلەتىن ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرستارىن تۇتىنۋدا قازاقستان مۇددەلەرىنىڭ ەسكەرىلمەي وتىرعانىن اشىق مالىمدەيتىن ۋاقىت جەتتى!
