Talaı tarıhı kezeńniń kýási bolǵan, halqymyzǵa qanshama jyl pana bolǵan, búgingi Qazaqstan tájiniń gúli tárizdes Balqash kóli ekologıalyq apat aldynda tur.
[caption id="attachment_8909" align="alignleft" width="401"]
Saıasattanýshy Erlan Saırov[/caption]
Balqashqa quıylatyn sýdyń 80 paıyzy İle ózeninen keledi. Osy İle ózeniniń 70 paıyzy kórshi Qytaı memleketiniń terıtorıasynan ótedi de, 30 paıyzy bizdiń elge tıesili. Kóldiń sý kólemi keıingi 2 myńjyldyqta teńiz deńgeıinen 338-346 metr bıiktikte bolǵan. 2012 jyly ortasha deńgeı 342,8 metrdi qurady. Balqashtyń ómir súrýine qaýip týdyratyn negizgi faktor – kezinde Araldyń túbine jetken jaǵdaı – sýdyń baqylaýsyz alynýy. Sýdyń alapat tutynýshysy sanalatyn Qytaıdyń antropogendik áseri Balqashqa keri yqpalyn tıgizip otyr.
Qytaıdyń Shyńjanǵa han ulty ókilderin kóshirý saıasatynyń nátıjesinde İle ózeni alabynda turatyn adamdar sany 1 mıllıonnan asty, jaqyn arada 3 mıllıonǵa jetýi yqtımal. Bul, óz kezeginde, sýarylatyn jerdiń kólemin kúrt ósirýdi talap etedi, ıaǵnı, jańa bógetter men toǵandar salynady degen sóz.
Bul máseleni sheshýdiń bir joly – tamshylatyp sýarý ádisine kóship, kólge quıatyn úlkendi- kishili ózenderdiń arnasyn Balqashqa burý. Biraq bul tásil máseleni tolyǵymen sheshýge múkindik bermeıdi. Eń negizgisi – İleniń sý resýrstaryn elimizge tolyqqandy jetkizý.
Balqashtaǵy sý kóleminiń 4-5 metrge azaıýy (teńiz deńgeıinen 337 m tómen) kóldiń batys jáne shyǵys bóligin qosyp turǵan Uzynaral buǵazynyń sýalyp qalýyna ákeledi. Al birte-birte Balqash kóli joıylýy múmkin degen sóz! Bizdiń sheneýikter osyny bile me?! Meniń tań qalatynym: bizdiń sheneýnikterdiń basym kópshiligi demalys kúnderin Almatyda ótkizedi de, dúısenbide Astanaǵa qaıtyp keledi. Árıne, Almatyǵa olar ushaqpen barady. Kóptegen jaǵdaıda ushaq dál osy Uzynaral buǵazynyń ústinen ushady. Joǵarydan buǵazdyń kúnnen-kúnge kishireıip bara jatqany kórinip tur! Kól qazirdiń ózinde ekige bólinip qaldy dese de bolady!
Balqashtyń qurǵap qalýy elimizdiń búkil ońtústik-shyǵysyn ekologıalyq apatqa ushyratýy yqtımal. Topyraqtyń tuzdanýy, oazısterdiń qurǵaýy, Alataýdyń muzdyqtarynyń joıylýy – Balqashtyń qurǵaýyna alyp keledi. Qanshama áleýmettik aýrýlar paıda bolady, mal qyrylady, ol óz aldyna! Kele jatqan naýbát jóninde japondyqtar aıǵaı salyp jatyr, bizdikiler, sý urttap alǵandaı, aýyzdaryn ashpaıdy!
Bizde ekologıa máselesi múlde joqtaı, ekologıa mınıstrligi de joq eken! Elimizde bul salada eshqandaı másele joq bolsa, bir sári! Ekologıa máseleleri Energetıka mınıstrliginiń quzyryna berilgen. Sondyqtan Qazaqstan Respýblıkasynyń Energetıka mınıstri V. Shkolnıkke myna suraqtardy joldaǵan jón dep taptym!
- Elimizdegi ekologıalyq máselelerdi zerttep, saraptama jasap, ońtaıly sheshýdiń tetikterin qarastyratyn ortalyq qajet;
- Balqash máselesin memlekettik deńgeıde kóteretin ýaqyt jetti. Erteń kesh bolyp qalýy yqtımal;
- Balqash kóliniń máselesin sheshýge baǵyttalǵan Ókimettik komısıa qurý – kezek kúttirmeıtin másele;
- BUU minberinen Qytaıdan keletin transshekaralyq sý resýrstaryn tutynýda Qazaqstan múddeleriniń eskerilmeı otyrǵanyn ashyq málimdeıtin ýaqyt jetti!
