جىل وتكەن سايىن وسىناۋ تاريحي وقيعانىڭ ماڭىزى ارتا تۇسپەسە، كەمىگەن ەمەس. ءيا، ءار مەملەكەتتىڭ تاريحىندا ازاماتتارى ءارى ماقتانىشپەن6 ءارى قايعىرا ەسكە الاتىن تاريحي ساتتەر بار. بۇل بىزگە دە قاتىستى. بيىلعى جىلى انىعىراق ايتسام، 1990 جىلدىڭ 20 قاڭتارىندا باكۋ كوشەلەرىن قانعا بوكتىرگەن قاندى قاڭتار وقيعاسىنا 30 جىل تولدى.
نيدجات گادجييەۆ
«ءازىربايجان جاڭالىقتارى» حالىقارالىق اقپارات اگەنتتىگى ساياسات ءبولىمىنىڭ ءتىلشىسى
بۇل تۋرالى تالاي ايتىلدى، جازىلىپ تا جاتىر. بەلگىلىسى بۇل كۇن – كسرو-نىڭ ءبىرجولاتا جانە تولىقتاي كۇيرەگەن كۇنى.
1990 جىل ءازىربايجان حالقى ءۇشىن قانتوگىس جىلى رەتىندە ەستە قالدى. ادىلەتسىزدىككە شىداماعان، ۇلتتىق نامىسى تاپتالعان ون مىڭداعان ادام «سابەت» تانكىلەرىنەن قايمىقپاي الاڭعا شىقتى. ولار قىزىل يمپەريانىڭ شاش ال دەسە، باس الاتىن جاندايشاپتارىنان ىققان جوق. ەلى ءۇشىن ولىمگە باسىن تىكتى. ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن تۇسىندىرە كەتەيىن...
[caption id="attachment_8729" align="aligncenter" width="427"]
ءازىربايجان حالقى قاندى قاڭتاردى ەشقاشان ۇمىتپايدى.[/caption]
سول تۇستارى ارمەنيا «بۇلىك» شىعاردى. ءازىربايجان تەرريتورياسىنا تۇمسىق تىقتى. وسىنىڭ كەسىرىنەن مىڭداعان ءازىربايجاندىق اتا قونىسىنان قۋىلدى. ەڭ سوراقىسى، بۇعان سول كەزگى ورتالىق (ماسكەۋ) جانە رەسپۋبليكالىق (باكۋ) بيلىك كوز جۇما قارادى. ءبىراق بۇل ومىردە ەشنارسە جاۋاپسىز قالمايدى عوي. حالىق بۇعان توزگەن جوق.
ءازىربايجاندىقتار الاڭعا شىعىپ، بۇعان قاتىستى ءوز نارازىلىعىن ءبىلدىردى. مىنە، سول كەزدە ارميانداردىڭ پوزيسياسىن قولداعان ميحايل گورباچيەۆ باستاعان كسرو بيلىگى الاڭعا شىققان جازىقسىز جانداردى اياۋسىز ۇرىپ-تەپكىلەپ، باكۋدىڭ كوشەلەرىن قانعا بوكتىردى.
قاڭتاردىڭ 19-ىنان 20-ىنا قاراعان ءتۇنى ستاۆروپول، كراسنودار جانە روستوۆتا جاساقتالعان جالپى سانى 60 مىڭ اسكەر (ونىڭ ءبىر بولىگىن ارمياندار قۇراعان بولاتىن) جوعارىدان تۇسكەن «اسكەري تاپسىرمانى» ورىنداۋعا كىرىستى. ال ول كەزدە باكۋدىڭ وزىندە جالپى سانى 12 مىڭعا جۋىق ىشكى اسكەر بار-تۇعىن (ءتارتىپ ورناتقىسى كەلسە كەڭەس بيلىگى سولاردىڭ كومەگىنە نەگە جۇگىنبەدى؟).
[caption id="attachment_8728" align="aligncenter" width="456"]
باكۋ كوشەلەرىنە ون مىڭداعان حالىق نارازالىققا شىقتى[/caption]
1990 جىلدىڭ 19 قاڭتارىندا ميحايل گورباچيەۆ كسرو كونستيتۋسياسىنىڭ 119 بابىن، ءازىربايجان كسر-ى كونستيتۋسياسىنىڭ 71 بابىن ورەسكەل بۇزىپ، باكۋدە توتەنشە جاعداي جاريالاۋ تۋرالى بۇيرىققا قول قويدى. ءبىراق، گورباچيەۆ بۇل بۇيرىققا قول قويماي تۇرىپ، 19 قاڭتار كەشكى ساعات 19:00-دە كسرو مقك-سىنىڭ (كگب) «الفا» توبى ءازىربايجان تەلەارناسىنىڭ ەنەرگيالىق بلوگىن جارىپ جىبەردى. مۇنداعى ماقسات تەلەارنادان اقپارات تاراتۋدى توقتاتۋ بولاتىن.
اسكەر قالاعا باسىپ كىردى. ال تەلەارناسى مەن راديوسى ۇزىلگەن حالىق بۇدان مۇلدە حابارسىز بولاتىن. گورباچيەۆ بۇيرىعى كۇشىنە ەنبەي تۇرىپ جازالاۋشى اسكەر 9 ادامنىڭ جانىن قيىپ ۇلگەردى. ءبىراق، بۇل قانتوگىستىڭ باسى عانا تۇعىن.
قاڭتاردىڭ 19-ىنان 20-سىنا قاراعان ءتۇنى باكۋدە 82 ادام اجال قۇشىپ، 20 ادام اۋىر جاراقات الدى. باكۋدىڭ حالقى قالاعا 60 مىڭ قولدىڭ باسىپ كىرگەنىن 20 قاڭتاردا ساعات 7-لەر شاماسىندا عانا ءبىلدى. توتەنشە جاعداي جاريالانعاننان كەيىن (20 قاڭتاردا) تاعى 21 ادام جاندايشاپتاردىڭ قولىنان قازا تاپتى.
تۇتاستاي العاندا، ەشقانداي حابارسىز باكۋگە باسىپ كىرگەن اسكەردىڭ قولىنان 147 ادام قازا تاپتى، 611 ادام اۋىر جاراقات الدى. ول ءوز الدىنا...قۋدالاۋلار باستالدى. 841 ادام جازىقسىزدان جازىقسىز تۇرمەگە جابىلسا، ولاردىڭ 5ء-ى ءىز-تۇزسىز جوعالىپ كەتتى.
[caption id="attachment_8730" align="aligncenter" width="413"]
تانكىلەر جولىنداعىنىڭ ءبارىن جاپىردى.[/caption]
ال قالاعا كىرگەن تانكىلەر كوشەلەردى، اۆتوبۋستاردى، تۇرعىن ۇيلەردى قيراتتى. ولار ءتىپتى جارالىلاردى اكەتىپ جاتقان «جەدەل جاردەمنىڭ» ءوزىن بومبىلاعان. اينالاسى ەكى كۇننىڭ ىشىندە «قىزىل يمپەريانىڭ» قولشوقپارلارى 200-دەن استام تۇرعىن ءۇيدى قيراتىپ كەتتى.
ىلگەرىدە بۇل ومىردە ەشنارسە جاۋاپسىز قالمايدى دەدىم عوي. بۇل كۇن كسرو-نىڭ اقىرى بولاتىن. سەبەبى، 20-شى قاڭتاردان كەيىن تەك كەڭەس رەسپۋبليكالارى عانا ەمەس، تۇتاس الەمنىڭ كوممۋنيستىك جۇيەنىڭ كۇنى وتكەنىنە، كۇيرەگەنىنە كوزى جەتتى.
قاندى قاڭتاردان كەيىن ءازىربايجان حالقى ءوزىن كسرو قۇرامىنداعى ەل رەتىندە ەلەستەتە المايتىن جاعدايعا جەتىپ، ەل ىشىندەگى رۋحتى تۇلعالار ازاتتىق تۋرالى ۇران كوتەردى...
مىنە، سودان بەرى شيرەك عاسىر ءوتتى. تاۋەلسىز ۇرپاق ومىرگە كەلدى. ءبىراق ولار (ءبىز) ءبارىن دە بىلەدى. «قىزىل يمپەريانىڭ» قانداي بولعانىن، قاندى قاڭتاردى دا...
ءيا، بۇل وقيعاعا «تاپسىرىس» بەرگەن كىم دەگەن سۇراقتىڭ توڭىرەگىندە پىكىرتالاس ءالى تولاستاعان جوق. رەسەي ءبارىن اقش-تان كورەدى. بۇل بوس اڭگىمە. ءبارى ماسكەۋدىڭ كەسىرىنەن بولدى. بۇل كسرو-نىڭ قۇردىمعا كەتەر الدىنداعى سوڭعى تۇياق سەرپۋى ەدى. وكىنىشتىسى، سول وقيعاعا كىنالىلەردىڭ كوزى ءتىرى. ولار جازاسىن العان جوق. بوستاندىقتا ءجۇر. بىلۋىمىزشە، «ءبىز كسرو-نىڭ سوڭعى گەنەرالدارىمىز» دەپ ماقتانادى ەكەن.
1994 جىلى ءازىربايجان پرەزيدەنتى گەيدار الييەۆتىڭ پارمەنىمەن ميللي مەدجليسكە 20 قاڭتارداعى وقيعالارعا ساياسي-قۇقىقتىق باعا بەرۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىلدى. مەدجليس قاندى قاڭتارعا «توتاليتارلىق جۇيەنىڭ تۇتاس ءازىربايجان حالقىنا جاساعان قاستاندىعى» دەگەن باعا بەردى. ۇمىتمايمىز. ۇمىتىلمايدى...
ءى
