– وسى، ساقىلداعان سارى اياز ەلدىڭ بارلىعىنا جاعا ما؟
– اياز، اسىرەسە جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋى بار ناۋقاستارعا وتە زياندى.
سۋىق اۋا كورونارلىق ارتەريانىڭ تۇيىلۋىنە اسەر ەتەدى. ميوكارد ينفاركىنەن كوز جۇمىپ جاتقانداردىڭ ساندىق ۇلەسى، وسى سۋىق مەزگىلدە ارتا تۇسەدى. سوندىقتان وسىنداي ناۋقاستار الدىن الا ەم-دوم قابىلداپ، ءوزىن كۇتكەنى ءجون.
كەلەسى ءبىر بەينەتتى جانە مەتەوتاۋەلدى دەرت – برونحيالدىق استما. دامىعان ەلدەردىڭ 8% ەرەسەگى مەن 15% بالالار قاۋىمى وسى دەرتكە شالدىققان. بۇندا دا سۋىق اۋانىڭ اسەرىنەن وكپەدەگى اۋا تارايتىن برونحتار ءتۇيىلىپ، ناۋقاستى تۇنشىقتىرادى. مۇنداي تۇنشىعۋلاردى: ايازدى كۇندەرى جاتتىعۋ جاساۋ جانە تۇماۋ، گريپپ سياقتى تىنىس جولدارى دەرتتەرى دە قوزدىرادى. ونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن: ناۋقاس سىرتقا شىقپاس بۇرىن 20-30 مينۋت ەرتەرەك، برونح كەڭىتەتىن ءدارى قابىلداۋى ءتيىس.
– كەيبىر ادامدار كۇن سۋىتسا بولدى بەرەكەسى قاشىپ، توڭعاق كەلەدى. ونىڭ سەبەبى نەدە؟
– مۇنى «سۋىقتىق اللەرگيا» دەپ اتايدى. ءسال توڭا باستاسا مۇرنى ءبىتىپ، تۇشكىرىپ، كوزىنەن جاس اعىپ، دەنەسىنە بورتپە-قىزامىق شىعىپ، ءتىپتى «كۆينكە ىركىلى» دە پايدا بولادى. ۇزاق ۋاقىت سۋىق جەل وتىندە قالعان ادام – ومىرگە ءقاۋىپتى، انافيلاكتيكالىق شوكقا ۇشىراۋى دا مۇمكىن. «سۋىقتىق اللەرگيا» دەگەنىمىزدى – يممۋندىق جۇيەنىڭ سۋىققا قارسى جاساعان بەتالبات ارەكەتى دەپ تۇسىنگەن ءجون. ەگەر يممۋنولوگتىڭ كومەگىنە دەر كەزىندە جۇگىنەر بولسا، بۇل دەرتتەن دە ايىعۋعا ابدەن بولادى.
سونىمەن قاتار قىسقى كەزدە اۋادا ازوت قوس توتىعى، اۆتوموبيل مەن پەشتەن شىعاتىن تۇتىندەر ۇلعايا تۇسەدى. وسىعان بايلانىستى سۋىق جانە لاس اۋادان ساقتاندىرۋ ءۇشىن اللەرگيكتەر مەن استماتيكتەرگە ارنايى تەرموماسكالار ويلاپ تاپتى.
– بۇدان باسقا دا قانداي بەينەتتەر قىستى كۇندەرى تورۋىلدايدى؟
– ولاردى كورگىڭىز كەلسە، تراۆمپۋنكتتەرگە باس سۇعىڭىز. ەگەر الدا-جالدا كوكتايعاقتا تايىپ جىعىلا قالساق، ەش جەرىمىز سىنباسا «ءبىسسىمىللامىزدى» ايتىپ، قاعىنىپ، سىلكىنىپ ءجۇرىپ كەتە بارامىز. وسى ورايدا ايتايىن دەگەنىم: ءار جاراقاتتىڭ سوڭىندا ءبىر زاردابى قالادى، ونى ەلەمەگەندىك – وكىنىشكە ۇلاستىرادى. مىسالى، شاتىردان مۇز سۇڭگىسى باسىڭا قۇلادى دەلىك، ازار بولسا مىيىڭ شايقالدى. تەرەڭ ءمان بەرسەك، ونىڭ زاردابى ءبىراز جىلدان سوڭ ايقىندالادى: كورۋ، ەستۋ جانە ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىنىڭ تومەندەۋى، باستىڭ ءجيى اۋىرىپ، تەز شارشاۋ سياقتى كورىنىستەرىمەن.
ەگەر وقىس تايىپ جىعىلعان بولساڭ، كوگەرگەن جەرىڭ ءوزى جازىلىپ كەتەدى دەپ نەمقۇرايلى قاراماۋ كەرەك. سۇيەكتىڭ سىنىپ نەمەسە شىتىناۋى مۇمكىن. سول ەسكەرمەۋدىڭ ارقاسىندا سىنعان جەر قيسىق ءبىتىپ، كەيىن وتا جاساۋعا دۋشار ەتۋى دە عاجاپ ەمەس. بۇنداي جاعدايداعى تەحنيكالىق كاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرى قاراپايىم عانا. تابانى ورنىقتى، تايمايتىن اياق كيىم كيۋ كەرەك، وكشەسىنىڭ قالىڭدىعى 4سم. تازالانباعان جانە تايعاناققا اينالعان جولدان اۋلاق جۇرۋگە تىرىسقان دۇرىس. تايعاققا جولىقساڭ، تابانىڭدى تولىق، جاپسىرا باسىپ، تەپە-تەڭدىكتى ۇستاپ، ابايلاپ ءجۇرۋ قاجەت. جىعىلساڭ، سالماقپەن قۇلاماس ءۇشىن – وتىرا قالۋعا تىرىس.
قىس ۋاقىتىندا شاتىرلارعا قار ورناپ، مۇزداقتار مەن سۇڭگىلەر پايدا بولادى. كۇن ءسال جىلىسا وسىنىڭ بارلىعى سىرعىپ، اڭداماعان ادامنىڭ باسىنا ءتۇسىپ، ويلاماعان جەردەن باقىتسىزدىققا دۋشار بولىپ جاتادى. بۇنداعى باستى قاعيدا – قار كوشۋ ءقاۋپى بار شاتىر تۇسىنان الىس ءجۇرۋ، ءقاۋىپتى ايماقتى ارنايى قورشاعان شارباقتاردان اتتاپ وتپەي، اينالىپ ءوتۋ. كەتىپ بارا جاتىپ توبە جاقتان بوگدە دىبىستى قۇلاعىڭىز شالسا – تۇرا قاشپاي، شاتىردىڭ كۇنقاعارى استىنا قاراي، قابىرعاعا تىعىلعان ءجون. ءبىر ءۇيدىڭ شاتىرىنان سوگىلگەن قاردىڭ ەكپىنى، ەكىنشى ۇيگە دە اسەر ەتۋى مۇمكىن.
– قىستىڭ تاعى ءبىر زاۋالى – ءۇسىپ قالۋ. ول تۋرالى نە ايتاسىز؟
– ءيا، ءۇسۋ نەمەسە ۇسىككە شالىنۋ سياقتى پروبلەمالار جوق ەمەس. ول تەك ايازدىڭ كەسىرىنەن عانا بولمايدى. سۋىق جەل، تومەن تەمپەراتۋرا، ىلعالدى اۋا دا ۇسىككە اپارىپ سوعا الادى. اسىرەسە، مۇرىن، قۇلاق، بەت جانە اياق-قولدىڭ ساۋساقتارى مەن باقايلارى تىم شەتەن كەلەدى. سونداي-اق، قان اينالىمىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن تار اياقكيىمدەر مەن باسقادا كيىمدەر ۇسۋگە ۇرىندىرادى. جىلى عيمارات ىشىندە قىستىق اياق كيىممەن ۇزاق جۇرۋگە بولمايدى. سەبەبى، تەرلەگەن اياقتان اياقكيىم ىلعال تارتىپ، ايازدى كوشەگە شىققاندا تەز توڭازىتادى. ۇسىككە جەم بولماۋ ءۇشىن ىڭعايلى كيىم كيىپ، كەيبىر گيگيەنالىق تالاپتاردى دا ورىنداعان ابزال. ابايسىزدا ۇسىككە تاپ بولساڭىز: ەشۋاقىتتا اياعىڭىزدى سۋىق سۋعا سالىپ نەمەسە ونى قارمەن ىسقىلاماڭىز. بۇل ءادىس اسقىندىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ودان دا ۇسىگەن اياق ياكي قولىڭىزدى جىلى سۋعا ماتىرىپ، جاراقات العان جەرگە جىلى كومپرەسس قويىڭىز. سوسىن بارىپ: جاراقاتتاعان جەرىڭىزدى ءسال قىزارعانشا ابايلاپ قانا ىسقىلاپ، تازا داكەمەن وراپ تاستاۋ كەرەك.
– تەگى، قانشا تەرىس پىكىر ايتساق تا سۋىقتىڭ دا ءبىر پايداسى بار شىعار؟
– ادام تەرىسىندە جىلىدان گورى سۋىقتى جاقسى سەزەتىن جۇيكە جاسۋشالارى وتە باسىم. سوندىقتان سۋىقتىڭ اسەرى تىم ايقىن اڭعارىلادى. تومەن تەمپەراتۋرا تەرىدەگى زات الماسۋ ۇدەرىسى مەن قان اينالىمىن جەدەلتەدى، كەيبىر ايەلدەردىڭ ءوڭى ادەمىلەنىپ، قىزارا ءبورتىپ ءجۇرۋى دە سودان. كۇننىڭ جىلىلىعى كىمگە بولماسىن جايلى كورىنەر، دەسەك تە وسىنداي ۋاقىتتا تۇماۋراتىپ اۋىرۋ تىم جيىلەپ كەتەدى. تەگى، تۇماۋ مەن گريپپ ۆيرۋستارى ايازعا شىداماي ولەتىنى قاپەردە جۇرگەنى ءجون.
دەنەنى وقىس تۇرشىكتىرەتىن (سترەسس) سۋىق سۋ قۇيىنۋ سەكىلدى ءادىس – ورگانيزمدى شىنىقتىرىپ، ونىڭ قورعانىس قابىلەتىن ارتتىرادى. بۇنداي سۋىقپەن ەمدەۋ ءتاسىلى – كريوتەراپيا نەگىزىن قالايدى. كىسىنى 3-5 مينۋتقا ارنايى كامەراعا كىرگىزىپ، ىشىندەگى تەمپەراتۋرانى 170° س-قا تومەندەتەدى. وسىنداي قىسقا مەزگىلدى، وتە قۋاتتى تۇرشىكتىرگىش ارقىلى يممۋندىق جۇيەنى شوشىتىپ وياتادى. بۇل ءادىس الماتى شيپاجايلارىندا سوڭعى التى جىل بويى قولدانىلىپ، تاماشا ناتيجە بەرۋدە.
بۇرىنعى دارىگەرلەر سالقىن اۋانىڭ تىنىس جولدارىنا جاقسى اسەر ەتەتىنىن بىلگەندىكتەن: برونحيالدىق استما، تۋبەركۋلەز، وكپە قابىنۋى سياقتى ناۋقاستارعا تازا اۋادا سەرۋەندەۋدى ەم رەتىندە پايدالانعان.
اياز ادامنىڭ جۇيكە تامىرىن جايما شۋاقتاندىرىپ، باقىت گورمونى دەپ اتالاتىن – ەندوفريندەردى وندىرە باستايدى. سوندىقتان قىستى كۇندەرى نەگىزسىز ۋايىم-قايعىعا سالىنۋ سياقتى دەپرەسسيالىق كۇي سيرەك كەزدەسەدى.
ادامدى ومىرگە قۇلشىندىرعان ايازدى تابيعاتىمىزدىڭ ءقادىرىن بىلمەي، كەيبىر جەرلەستەرىمىز جۇماق ىزدەپ، جاڭا جىل مەرەكەسىن پلانەتانىڭ جىلى جاقتارىندا قارسى الۋدى عادەتكە اينالدىرعان.
– ۋاقىت ءبولىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىزگە كوپ راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن زامان تولەۋوۆ
.
