ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ،
ق ر باس پروكۋرورى ج. ق. اسانوۆتىڭ،
ق ر جوعارعى سوت ءتوراعاسى ق. ا. ءماميدىڭ نازارىنا
«اتىراۋدا رەيدەرلىكتىڭ جاڭا ءتۇرى پايدا بولىپتى، بەلگىلى كاسىپكەردىڭ دۇنيە-مۇلكىن تۇك قالدىرماي تارتىپ الىپتى» دەگەن اڭگىمەنى ەستىگەنبىز. باستابىندا ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتىڭ ارەكەتى بولار دەگەن توپشىلاۋىمىز سايكەس كەلمەدى. بۇل وقيعا مۇلدەم باسقا باعىتتا وربىگەن بولىپ شىقتى...
«AsiaCreditBank» بەرگەن نەسيەمىزدى كەشىكتىردى دەپ، قۇنى ميلليارد تەڭگەگە باعالانعان «تۇز» كومپانياسىن سوت ارقىلى تارتىپ الىپ، باسقا ءبىر كاسىپكەرگە ارزان باعاعا ساتىپ جىبەرىپتى. بۇل تۋرالى «تۇز» جشس-نىڭ ديرەكتورى، بەلگىلى كاسىپكەر ابىربەك توقتىبايەۆتىڭ ءوزى ايتتى.
«بانك مەنى الداپ سوقتى. تۇگىمدى قالدىرماي تارتىپ العانىمەن قويماي، قىلاياعى زەينەتاقىمدى دا بەرگىزبەي وتىر»، – دەپ شاعىندى كاسىپكەر. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، بانكتەن الدىمەن 290 ميلليون تەڭگە، كەيىن تاعى 150 ميلليون تەڭگە كرەديت العان. وسى كەزدە ونىڭ كومپانياسىنىڭ بارلىق جىلجىمايتىن مۇلكىن، ەكى زاۋىتىن، كومپانياعا تيەسىلى تەمىر جول جانە اۆتو جولىن، مەملەكەتتەن 20 جىلعا جالعا العان 164 گەكتار كەن وندىرەتىن جەرىمەن قوسا، الماتىداعى ءۇيىن جانە كومپانيانىڭ 100 پايىز نەگىزگى جارعىلىق اكسياسىن كەپىلگە قويدىرعان. اقىر اياعىندا كرەديتتى ۋاقتىلى قايتارمادى دەگەن سىلتاۋمەن سوت ارقىلى كومپانيانى تۇگەلدەي تارتىپ الىپ، كومپانيا قوجايىندارىن دالادا قالدىرعان. «بۇرىن-سوڭدى مۇنداي زاڭسىزدىقتى ەستىمەپپىن. مەن ەلىمىزدە ادىلدىك بار، زاڭ بار دەپ ءجۇردىم. ميللياردتاعان تەڭگەگە باعالانعان كومپانيامدى ءبىر كۇندە نەبارى 61 ميلليون تەڭگەگە ساتىپ جىبەردى» دەپ كۇيىنەدى كاسىپكەر. ونىڭ سوزىنشە، وسى وقيعا كەزىندە بىرنەشە رەت ينسۋلت الىپ، ەمحاناعا تۇسكەن. ءبىز كاسىپكەردىڭ گازەت تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىن قاز-قالپىندا، وقيعانى حرونولوگيالىق تارتىپپەن بارىنشا ىقشامداپ ۇسىنىپ وتىرمىز.
"اتىراۋدى" تازا سۋمەن قامتىعىم كەلدى
– «تۇز» ج ش س كومپانياسىن قاشان قۇردىڭىز؟ بيزنەستىڭ بۇل سالاسىنا قالاي كەلدىڭىز؟
– 2001 جىلى «تۇز» ج ش س كومپانياسىن قۇرىپ، اتىراۋداعى يندەر اۋدانىنان جاڭا جۇمىس ورنىن باستادىق. بىردەن جۇمىسقا قىزۋ كىرىسىپ، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە جۇيەلى جۇمىس ىستەيتىن جاعدايعا جەتتىك. 2003 جىلى "تۇز" ج ش س كومپانياسىن قايتا تىركەۋدەن وتكىزىپ، كومپانيانى تولىقتاي ءوز مەنشىگىمە الدىم. مەنىڭ 55 پايىز، ايەلىمنىڭ 45 پايىز ۇلەسى بولدى.
– كومپانيا جۇمىسىن جانداندىرۋ ءۇشىن قانداي شارالاردى قولعا الدىڭىز؟
– ەڭ الدىمەن كومپانيانىڭ وندىرىستىك بازاسىن قايتا قۇرىپ، زاماناۋي تەحنيكالىق جابدىقتاردى شەتەلدەن الدىرىپ، جىل سايىن كەم-كەتىگىن تولتىردىق. بۇعان قىرۋار قارجى كەتتى. 2005 جىلى اس تۇزىن شىعارىپ، رەسپۋبليكالىق فورۋمدارعا، ءتۇرلى شارالارعا بەلسەنە قاتىستىق. كومپانيامىزدىڭ اتى ايگىلەنىپ، شىعارعان ونىمدەرىمىز سۇرانىسقا يە بولا باستادى. ءارتۇرلى بايقاۋلاردان العان العىس حاتتارىمىز، گراموتالار، جۇلدەلى ورىنداردىڭ ءبارىن تىزبەلەمەي-اق قويايىن، وسى جىلدار ىشىندە وبلىستا سالىعىن ۋاقتىلى تولەپ، وبلىس جانە اۋدان اكىمدىگىنىڭ الەۋمەتتىك سالالارعا ارنالعان باعدارلامالارى مەن شارالارىنا دا بەلسەنە قاتىستىق. جەرگىلىكتى اكىمدىكپەن كەلىسە وتىرىپ، «يندەر» وزەنىندەگى الاڭى 164 گەكتاردى قۇرايتىن كەن ورنىنداعى تۇز قورىن وندىرۋگە قۇقىق الىپ، مەملەكەتتىك كەلىسىمشارت جاسادىق. ادامدا ارمان تۇگەگەن بە؟ كومپانيانى بۇدان دا كەڭەيتىپ، ءونىمدى جۇمىس ىستەۋدىڭ ءتۇرلى جولىن دا قاراستىرا باستادىق. 2010 جىلى تۇز وندىرگەن اۋماقتىڭ ورنىندا قالاتىن تۇزدى سۋدى قايناتىپ، قايتا وڭدەۋ ارقىلى تازا سۋ ءوندىرۋ يدەياسى تۋدى. بۇل كومپانياعا ەمەس، ەڭ الدىمەن حالىققا پايدالى بولار ەدى. اتىراۋدا تازا اۋىز سۋ تاپشىلىعىن جوياتىن ءىرى جوبا جاساپ، جان-جاقتى ازىرلەندىك.
بانك ءبىزدى الداپ سوقتى
– وسى جوبا ءۇشىن «AsiaCreditBank»-تەن نەسيە الدىڭىز با؟
– ءيا، ءدال وسى جوبانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 2011 جىلى«بيزنەستىڭ جول كارتاسى 2020» باعدارلاماسى اياسىندا «AsiaCreditBank» ارقىلى كرەديت الۋدى جوسپارلاپ، سول جىلى 8 ايدا (تامىز) 290 300 000 (230 ميلليون 300 مىڭ) تەڭگەنى 5 جىلعا نەسيەگە الدىم. سول قارجىنىڭ جانە كومپانيانىڭ نەگىزگى كاپيتالىنىڭ كومەگىمەن 2013 جىلى جىلدىق قۋاتى 30 000 توننالىق ناتريي گيپوحلوريتىن وندىرەتىن زاۋىتتى ىسكە قوستىق. بۇل جوبا تولىق جۇزەگە اسسا، جوعارىدا ايتقانىمداي، وبلىس اۋىز سۋ جەتىسپەۋشىلىگىنەن تولىق قۇتىلار ەدى.
2013 جىلى 9 ايدا «AsiaCreditBank»-تەن تاعى دا 150 000 000 (150 ميلليون) تەڭگە قوسىمشا نەسيە الۋعا باردىم. وعان دەيىن نەسيەمىزدى گرافيك بويىنشا كەشىكتىرمەي تولەگەنىمىزگە قاراماستان، ۇزاق ويلاندى. اقىرى كومپانيانىڭ بارلىق دۇنيە-مۇلكىن قايتا باعالاتىڭىز، سودان كەيىن بەرەمىز دەدى. ەكى جىل بۇرىن باعالاتىپ، بانكتەن نەسيە العانىمدى ايتسام دا، ولار كونبەدى. اقىرى ايتقاندارىن ورىنداپ، قايتا باعالاتتىم.
– بانككە كەپىلگە كومپانياڭىزدى عانا قويدىڭىز با؟
– جوق، سوڭعى نەسيەنى الار كەزدە بانكتىڭ ارانى اشىلدى. كەپىلگە قوياتىن كومپانيانىڭ بىرنەشە ميلليون دوللارلىق زاۋىتتارى، كوپتەگەن جىلجىمايتىن مۇلىكتەرى، 15 كم تەمىر جول تۇيىقتارى، مەملەكەتتەن جالعا العان 164 گەكتار كەن ورنىن پايدالانۋ قۇقىن، وندىرىستىك بازا عيماراتتارى جوعارىداعى سومانى الۋعا جەتكىلىكسىز دەپ ۇيعاردى. ولار مەنەن الماتىداعى جەكە ءۇيىم مەن قۇرىلتايشىلاردىڭ (مەن جانە ايەلىم) «تۇز» جشس-داعى جارعىلىق كاپيتالىمىزدى كەپىلگە قويۋىمىزدى تالاپ ەتتى. مەن ءۇشىن جاڭا ىسكە قوسىلعان زاۋىتىمدى ءونىمدى جۇرگىزۋ كەرەك بولدى. ولاردىڭ تالاپتارىن ورىنداپ، نەسيەنى الدىم. بىلايشا ايتقاندا، بانك ءبىزدى الداپ سوقتى.
بانك ماعان 6 بولىككە بەرىپ، 119 ميلليون تەڭگە بەردى دە، سوڭعى 31 ميلليون تەڭگەنى كەشىكتىرىپ، ءارتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ، بەرمەي قويدى. 2014 جىلى ءساۋىردىڭ 1ء-ى كۇنى كەستە بويىنشا نەسيەمدى تولەپ، بانككە قايتا كىردىم. ولارعا 31 ميلليون تەڭگەنى بەرمەسەڭدەر، ماعان نەسيەمدى جاڭا جىلدىڭ باسىنان باستاپ تولەۋگە مۇمكىندىك بەرىڭدەر دەپ ءوتىنىش ايتىپ ەدىم، اۋىزشا كەلىستى. «سىزگە جاڭا گرافيك ۇسىنامىز» دەگەن ۋادەلەرىنە سەنىپ، تۇسىرگەن وتىنىشىمە ءمور باستىرىپ الدىم دا، جاڭا جىلدى كۇتتىم.
سوت ورىنداۋشىدان سوت ورىنداۋشىعا دەيىن...
– جاڭا گرافيك بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشىڭىز وزىڭىزدە بار ما؟
– بار.
– بانكپەن اراداعى سوتىڭىز قاشان باستالدى؟
– 2014 جىلدىڭ 26 جەلتوقسانىندا ماعان سوتتان شاقىرتۋ كەلدى. بانك 9 اي بويى نەسيەسىن تولەمەي ءجۇر دەپ كورسەتىپتى. بانكپەن ارامىزداعى يۋ-قيۋ سوت وسى كەزدەن باستالدى. مىنە، ەكى جارىم جىلعا جۋىقتادى.
– سوت وتىرىسى قاشان باستالدى؟
– 2015 جىلدىڭ 9 قاڭتارىندا بانك ەكونوميكالىق سوتقا جۇگىندى، ولار مۇنى قالالىق سوت قارايدى دەپ شەشىم شىعاردى. 2015 جىلى اقپان ايىندا سوت مەنىڭ كومپانياما بۇعاۋ (ارەست) سالدى. ونىمەن قويماي، ولار مەنىڭ زەينەتاقىمدى دا بەرگىزبەي تاستادى.
2015 جىلدىڭ 6 مامىرىندا قالالىق سوت 370 000 500 (370 ميلليون بەس ءجۇز تەڭگە) بانككە جانە مەملەكەتتىك كىرىس ءۇشىن 11 700 000 (11 ميلليون 700 مىڭ) تەڭگە تولەيسىڭ دەگەن شەشىم شىعاردى. جالپى، 381 700 000 تەڭگە تولەۋىم كەرەك بولدى. مەن سوتتان مۇنداي سومانى بىردەن تولەي المايتىنىمدى ايتىپ، نەسيەنى قايتا قۇرىلىمداۋ ءۇشىن ارىز بەردىم. ولارعا 3 جىل ۋاقىت ىشىندە تولەپ بولامىن دەدىم. ءبىراق بۇعان بانك كونبەي، ءبىر جولدا تولەۋىمدى تالاپ ەتتى. 2015 جىلى ماۋسىم ايىندا بانك جەكە سوت ورىنداۋشىسى بەكمۇحامەتوۆكە جۇگىنىپ، وزدەرىنىڭ اقشاسىن ءوندىرتىپ بەرۋدى جوسپارلادى. جەكە سوت ورىنداۋشىسى شاقىرعان سوڭ، بارىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىردىم. 2017 جىلدىڭ ماۋسىمىنا دەيىن بارلىق قارىزىمدى تولەپ بولامىن دەدىم. بانك ونىڭ ۇسىنىسىنا كەلىسپەي، سوت قۇجاتىن ودان قايتارىپ الدى.
سودان كەلەسى سوت ورىنداۋشىسى سالتانات شايىحوۆاعا بەردى. ول مەنىڭ كومپانيامنىڭ جەكە ەسەپشوتىنان 2015 جىلدىڭ قازانىنان دەيىن 2 600 000 تەڭگە بانككە نەسيە تولەۋ ءۇشىن ءوندىرىپ بەردى. ول دا بەلگىسىز سەبەپتەرمەن قۇجاتتاردى بانككە قايتارىپ بەردى دە، كەرى قايتتى.
بانك ەندى ءۇشىنشى شوقانبايەۆ دەگەن جەكە سوت ورىنداۋشىسىن شاقىردى. ول 2016 جىلدىڭ ماۋسىمىنا دەيىن 6 600 000 تەڭگە بانككە ءوندىرىپ بەردى. مەن ونىڭ ۇستىنەن سوت ورىنداۋشىنىڭ ىس-ارەكەتى دۇرىس ەمەس دەپ سوتقا ارىز بەردىم. ول دا كەتتى.
وسى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا بانك ءتورتىنشى جەكە سوت ورىنداۋشىسى اجمۋحانبەتوۆ مەيرامبەكتى شاقىردى. ول بىردەن مەنىڭ بارلىق دۇنيە-مۇلكىم مەن كومپانيامدى باعالاتىپ، اۋكسيونمەن ساتامىز دەگەن شەشىم قابىلدادى. 8 تامىزدا مەنىڭ كومپانياما مۇلدەم قۇلىپ سالىپ، جۇمىس ىستەتۋىن ءبىرجولا توقتاتتى. مەن تاعى دا ونىڭ ۇستىنەن شاعىم ءتۇسىردىم. 29 تامىزدا مەنىڭ شاعىمىم نەگىزىندە اجمۋحانبەتوۆتىڭ ءىستى ورىنداۋى قاتە دەگەن شەشىم شىقتى. ولار اپەلياسيالىق كوللەگياعا ارىز بەرىپ ەدى، ولار دا اجمۋحانبەتوۆتىڭ سوتتى ورىنداۋىندا زاڭ بۇزۋشىلىقتار بار دەپ، الدىڭعى شەشىمدى كۇشىندە قالدىردى.
بانك ولاردىڭ بۇل شەشىمىنە قاراماستان، ءىستى كەلەسى جەكە سوت ورىنداۋشىسى ەركىن سۇلتانعالييەۆكە بەردى. بۇل 5ء-شى سوت ورىنداۋشىسى ەدى. مەن الدىڭعى سوت ورىنداۋشىسىنىڭ ىس-ارەكەتى قاتە دەگەن سوت شەشىمىنە قاراماستان، كەلەسى ءبىر سوت ورىنداۋشىسىنىڭ ءىستى جۇرگىزە باستاعانىنا تاڭىرقادىم. ونىڭ ۇستىنەن دە سوتقا شاعىم ءتۇسىردىم. ول دا بانككە كومپانيا ەسەپشوتىنان 40 ميلليون تەڭگە ءوندىرىپ بەردى. بۇرىنعى ءوندىرىپ العان تەڭگەلەردى قوسقاندا نەسيە ءۇشىن 49 ميلليون 500 مىڭ تەڭگەنى سوت ورىنداۋشىلارى ارقىلى تولەدىم. بۇل سوت قۇجاتتارىنىڭ ەشقايسىسىندا كورسەتىلمەگەن. ولار ەشتەڭە تولەگەن جوق دەپ وتىر. كومپانيا مەن بانك اراسىنداعى ءارتۇرلى قۇجاتتاردى سەن كومپانيا يەسى ەمەسسىڭ دەپ كورسەتپەيدى.
سۇلتانعالييەۆ 2016 جىلدىڭ جەلتوقساننىڭ 8-ىندە مەنىڭ كومپانيامنىڭ نەگىزگى جارعىلىق كاپيتالىن نەبارى 61500 000 تەڭگەگە ساتىپ جىبەردى. سەنەسىز بە؟ بار-جوعى وسى سوماعا. مەن ونىڭ ۇستىنەن ارىز ءتۇسىرىپ ەم، قالالىق سوت مەنىكىن دۇرىس دەپ، ال اپەللياسيالىق ينستانسيا سۇلتانعالييەۆتىڭ ىس-ارەكەتىن دۇرىس دەپ شەشىم شىعاردى. مەنىڭشە، اپەلياسيالىق سوت كومپانيانىڭ ساتىلىمعا زاڭسىز شىعارعاندىعىن «زاڭداستىرۋ» ءۇشىن وسىنداي شەشىمگە كەلدى.
زاڭ بويىنشا، سوت ورىنداۋشىسىنىڭ قاتەلىك جىبەرگەنىن دالەلدەپ، سوت مەنىڭ شاعىمىمدى قۋاتتاپ شەشىم شىعارعان سوڭ، كەلەسى سوت پروسەسستەرىنە دەيىن جەكە سوت ورىنداۋشىلارى جۇمىسقا كىرىسپەۋى كەرەك ەدى. ولار اپەلياسيالىق سوتتىڭ شەشىمىن كۇتپەستەن، ءوز ىستەرىن ارى قاراي جالعاستىرا بەردى. ءبىر سوت ورىنداۋشىسىن جەڭسەك، ەكىنشىسىنە، ونى جەڭسەك كەلەسىسىنە بەرىپ جىبەرەدى. ءبىز بىرىنەن سوڭ ءبىرىنىڭ ۇستىنەن ارىز ءتۇسىرىپ، ۋاقىت ولتىرەمىز. ولار وسىنى پايدالانىپ، وزدەرىنىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىن «زاڭداستىرىپ» الادى.
كومپانيامدى تيىن-تەبەنگە ساتىپ جىبەردى
– سوندا ءقازىر «تۇز» كومپانياسىن باسقا ءبىر زاڭدى تۇلعا ساتىپ الدى ما؟
– «كاسپيان سەرۆيس» دەگەن كومپانيا ساتىپ الدى. ول 2013-16 جىلدار ارالىعىندا ەشقانداي سالىق تولەمەگەن، بىلايشا ايتقاندا پايدا دا،تاپپاعان، زيان دا تارتپاعان «قاعاز جۇزىندەگى» كومپانيا ەكەن.
– بانك نەگە نەگىزگى كاپيتالدى ارزانعا باعالادى؟
– 2016 جىلى مەن ءوز كومپانيام مەن ونىڭ مۇلكىن قايتا باعالاتقانمىن. ولار 1 059 869 000 (1 ميلليارد 59 ميلليون 869 مىڭ) تەڭگەگە باعالاعان. ال بانك بولسا ونى ساتار كەزدە 51 894 000 (51 ميلليون 894 مىڭ) تەڭگەگە ساتىلىمعا شىعارادى دا، 61 ميلليون 500 مىڭ تەڭگەگە ساتىپ جىبەردى. مىنا ءبىر دەرەكتى ايتا كەتەيىن، 2013 جىلى قوسىمشا 150 ميلليون تەڭگە نەسيە الار كەزىمدە كومپانيانىڭ مۇلكىن قايتا باعالاتقانمىن. ول كەزدە دوللار باعامى 180 تەڭگە ەدى. كومپانيا قۇنىن انىقتاۋشىلار 80 ميلليون تەڭگەگە باعالاعان. ارادا ءتورت جىل وتكەن سوڭ بانك 51 ميلليون تەڭگەگە ساتىلىمعا شىعارىپ وتىر.
– بانك نەگە بىردەن نەگىزگى جارعىلىق كاپيتالدى ساتىلىمعا شىعارىپ وتىر؟
– بۇل ارەكەتتەرى دە زاڭعا ساي ەمەس. مەن ولاردىڭ ۇستىنەن كومپانياعا تيەسىلى جىلجىمايتىن مۇلىكتى، 15 كم تەمىر جول تۇيىعىن، 15 كم اۆتوجولدى ساتپاي تۇرىپ، بىردەن «تۇز» جشس-نىڭ نەگىزگى قۇقىن ساتقاندارىنىڭ زاڭسىز ەكەندىكتەرىن ايتىپ، شاعىم ءتۇسىردىم. شىن مانىندە، بانك الدىنداعى قارىزدى تولىقتاي جابۋعا جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ جارتىسى دا جەتەر ەدى. قالالىق سوت مەنىڭ شاعىمىمدى قاناعاتتاندىرعانىمەن، اپەللياسيالىق سوت ولاردىكىن زاڭدى دەپ تاپتى. تۇسىنىكسىز جايتتار وتە كوپ.
ءبىر كومپانيانىڭ ەكى يەسى بارمىز
– ساتىپ العان كومپانيا يەسىن تانۋشى ما ەدىڭىز؟
– تالاي جىلدان بەرى تانيتىنمىن. ارالاسىپ، اعا-باۋىر بولىپ جۇرگەن ساياتحان ءامىر دەگەن جىگىت ەدى. 2016 جىلدىڭ ورتا شەنىندە ول ماعان كەلىپ، كومپانياڭىزدى 2،5 ميلليون دوللارعا ساتىڭىز. 1،3 ميلليونمەن نەسيەڭىزدى تولەيسىز، قالعان اقشا وزىڭىزدە قالادى دەپ ۇسىنىس جاساعان. مەن كەلىسپەگەنمىن. اقىرى سول جىگىت ساتىپ الدى.
– ءقازىر كومپانيا تولىقتاي سول ازاماتتىڭ قولىنا ءوتتى مە؟
– سولاي دەۋگە بولادى. ءبىراق زاڭسىزدىق وتە كوپ. سەبەبى، «تۇزدىڭ» بارلىق قۇجاتتارى، بۋحگالتەرلىك ەسەپ، ونداعان جىلدىق كىرىس-شىعىس قۇجاتتارى، ءمور مەنىڭ قولىمدا. وعان بارلىق قۇجاتتى بەرسىن دەگەن سوتتىڭ شەشىمى جوق. سوعان قاراماستان، ءوزىن «تۇزدىڭ» يەسى رەتىندە تىركەتىپ الىپتى. ول قانداي زاڭ تارماعىنا سۇيەنىپ تىركەتىپ العانىن تۇسىنە الار ەمەسپىن. ءقازىر ءبىر كومپانيانىڭ ەكى يەسى بارمىز. ونىڭ دا، مەنىڭ دە قولىمدا ءمور بار...
سوتتىڭ سوڭىن كۇتپەستەن ساياتحان ءامىر ءبىر ماشينا بانديتسىماق جىگىتتەردى باستاپ كەلىپ، ءبىزدىڭ قاراۋىلدار مەن جۇمىسشىلاردى ماشيناعا كۇشتەپ تيەپ، يندەرگە اپارىپ تاستاپتى. «ەگەر قايتا كەلسەڭدەر، اياق-قولدارىڭدى شاعامىن» دەپ دوق كورسەتكەن. سودان بەرى ءبىز ءوز مەكەمەمىزدىڭ اۋلاسىنا كىرە المايتىن بولدىق. ەستۋىمىزشە، ولار كومپانياعا تيەسىلى مۇلىكتەردى، تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردى شەتىنەن ساتىپ جاتقان كورىنەدى.
مەن سوڭعى رەت سوتقا بانكتىڭ كومپانيانىڭ جارعىلىق كاپيتالىن ساتىلىمعا شىعارعاندارى جانە ونى ساتقاندارى زاڭسىز دەپ شاعىم تۇسىرسەم، ساياتحان ءامىر «تۇزدىڭ» يەسى مەنمىن، ابىربەك توقتىبايەۆتىڭ سوتقا بەرۋگە قۇقى جوق، ول بانكپەن ءوزىنىڭ نەسيەسى بويىنشا سوتتاسسىن دەپ ارىز بەرىپتى. ءبىزدىڭ سوت ونىڭ شاعىمىن ورىندى دەپ تاۋىپتى. بىرەسە ولاردىكى، بىرەسە بىزدىكى دۇرىس دەپ، ەكى ورتادا ءبىزدى ساندالتىپ قويدى.
– بۇعان دەيىن سوت بارىسى كەزىندە كومپانياڭدى بىزگە بەرمەسەڭ، بانكتەن جەڭىلەسىڭ دەگەندەي كەلىسسوز ياكي قورقىتىپ-ۇركىتۋ بولدى ما؟
– جوق، ءبارىن «زاڭ اياسىندا» تارتىپ الدى.
الماتىداعى ءۇيىمدى دە ساتپاقشى
– سوت ءالى جالعاسىپ جاتىر ما؟
– بانك سۇلتانعالييەۆتىڭ اتقاراتىن جۇمىسى ءبىتتى دەپ، تاعى ءبىر جەكە سوت ورىنداۋشىسىن جالداپتى. بانك مەنىڭ ونداعان ميلليون دوللارلىق قۇنى بار كومپانيامدى تارتىپ العانىمەن تىنباي، كەپىلگە قويعان الماتىداعى ءۇيىمدى دە ساتىلىمعا شىعاردى. مەنىڭ سوڭعى مۇلكىم وسى ەدى. بانكتىڭ ەسەبى بويىنشا، مەن ولارعا ءالى 78 ميلليون تەڭگە قارىز ەكەنمىن.
23 مامىر تاعى دا سوت بولادى. مەن بۇل ءىستىڭ اقىرىنا جەتپەي قويمايمىن. ويتكەنى، قۇلاپ جاتقان كومپانيانى ورنىنان تۇرعىزىپ، وسى كۇنگە جەتكىزدىم. ونى وركەندەتۋ، دامىتۋ ءۇشىن نەسيە الدىم. ال ولار ءبىر كۇندە مەنىڭ بارلىق مۇلكىمدى تارتىپ الىپ، دالاعا تاستاماقشى.
– ەگەر سوتتا جەڭىلسەڭىز، ادىلەت تاپپاساڭىز نە ىستەيسىز؟
– مەن وسىعان دەيىن ادىلەتتىڭ بار ەكەنىنە، زاڭنىڭ جۇمىس ىستەيتىنىنە، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ كاسىپكەرلىكپەن اينالىسقان ازاماتتاردىڭ تىرلىگىنە ورىنسىز قول سۇقپاڭدار دەپ ۇنەمى ايتاتىن ءسوزىن تىڭدار قۇلاق بارىنا سەنىپ كەلدىم. ءالى دە سەنەمىن. سوڭىنا دەيىن كۇرەسەمىن. سوت باستالعالى بەرى بىرنەشە رەت جۇرەك تالماسىنا ۇشىرادىم. جارىم دا، بالا-شاعام دا ۋايىم-قايعىعا باتتى. ەگەر الدا-جالدا جەڭىلەر بولسام... ايتا المايمىن. مۇنداي ادىلەتسىزدىككە توزە المايمىن.
– وسى جىلدار ىشىندە قاتتى ەرەگەسكەن، وشتەسكەن ادامدارىڭىز بولىپ پا ەدى؟
– ەشكىممەن رەنجىسىپ، جاۋلاسقان ەمەسپىن.
– بانك نەگە سونشا سوڭىڭىزعا ءتۇسىپ الدى؟ ولارعا ءسىزدىڭ كومپانياڭىزدى ارزانعا ساتقاننان نە پايدا تۇسەدى؟
– بۇل جاعى ماعان دا كۇڭگىرت.
– ءۇشىنشى ءبىر تاراپ بار ما دەگەنىم عوي...
– بولۋى دا مۇمكىن. ناقتىلى دالەلىم جوق. بانكتىڭ الدىندا ءۇش ازاماتتىق تۇلعا قارىزبىز: «تۇز»، مەن جانە ايەلىم س. توقتىبايەۆا. مەنىڭ تۇسىنبەيتىنىم، «تۇزدى» ساتسىن، ءبىراق مەنىڭ جانە ايەلىمنىڭ قۇقىن نەگە ساتادى دەپ شىرىلداپ جۇرگەن جوقپىن با؟ نەگىزگى جارعىلىق كاپيتالدى ساتۋعا ولاردىڭ قاقى جوق ەدى...
ايتپاقشى، وسى شۋ باستالعان شاقتا الماتىدان ءبىر كاسىپكەر جىگىتتەر حابارلاسىپ، نەسيەڭىزدى تولەپ بەرەيىك، كومپانيانىڭ 70 پايىز اكسياسىن بىزگە بەرىڭىز دەگەن ۇسىنىس ايتقان. ولارمەن دە كەلىسپەگەن بولاتىنمىن.
نوعايەۆ بىلەدى. ءبىراق...
– وسى وقيعا باستالعالى بەرى وبلىس اكىمىنە ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ، ءوتىنىش ايتىپ كىردىڭىز بە؟
– وبلىستىڭ بۇرىنعى اكىمى ىزمۇحانبەتوۆكە دە، قازىرگى اكىم نوعايەۆقا دا بىرنەشە رەت كىرگەنمىن. نوعايەۆ بارلىق ءمان-جايدى بىلەدى. ءبىراق...تالاي مارتە حات تا جازدىم. ولار سوتقا بۇل ءىستىڭ اقيقاتىنا جەتىڭدەر دەگەن سىڭايدا حات جازادى. ءبىتتى. مەنىڭ حات جازباعان ادامىم، مەكەمەم قالمادى. ەشقايسىسىنان قايران بولماي تۇر. اتىراۋ جۇرتشىلىعىنىڭ دەنى بۇلداۋدان حاباردار. جەرگىلىكتى جەردەگى اتقامىنەرلەر كوزجۇمبايلىققا سالىنباي، ءالى دە وبلىستى تارتىپكە شاقىرار دەگەن سەنىمىم وشكەن جوق.
ەندىگى ءۇمىتىم پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن باس پروكۋرور جاقىپ اسانوۆ مىرزادا. ەلباسى ۇنەمى ەلىمىز وركەندەۋى ءۇشىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا ءتيىسپىز دەپ ايتىپ وتىرادى. بۇل سەكىلدى باسسىزدىققا جول بەرمەس دەگەن ويدامىن. وسى كومپانيانى قۇرىپ، كۇن-تۇن دەمەي جۇمىس ىستەدىم. 60-قا جۋىق ادامدى تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىدىم. «اس تۇزى» وڭىرگە ەمەس، راسپۋبليكاعا تانىمال برەندكە اينالدى. ەشكىمنىڭ ءالاجىبىن اتتاپ، قۋلىق-سۇمدىقپەن كۇن كورگەن ەمەسپىن.
جاقىپ اسانوۆ مىرزا دا ەلشىل، حالىقشىل ازامات قوي، مەنىڭ جانايقايىمدى ەستىر دەگەن ۇمىتتەمىن. بىرنەشە مارتە حات تا جازدىم. ءبىر كۇنى بولماسا ءبىر كۇنى مەنىڭ باسىما تۇسكەن جاعدايمەن تانىسىپ، اراشا تۇسەر دەگەن ارمانىم بار.
اڭگىمەلەسكەن، ت. قامالبەك
