بۇگىندە اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ دۇنيەجىۇزى ەلدەرى اراسىندا قايتادان ترەندكە اينالعانداي... بۇعان اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋداعى تەحنولوگيالاردىڭ دامىعان سەبەپشى بولعانى انىق.

كەرەك دەسەڭىز، اتوم ەنرەگتيكاسىنا اسقان كىرپيازدىقپەن قاراپ كەلگەن ەۋرووداقتىڭ ءوزى ەنەرگەتيكا سالاسىنا قاتىستى جاڭا ديرەكتيۆتەرىنە اتوم ەنەرگەتيكاسىن ەكولوگيالىق تازا ەنەرگيا كوزىنە جاتقىزىپ، كارى قۇرلىقتا اەس سالۋعا ۇمتىلعان ەلدەرگە قولداۋ كورسەتىپ، سۋبسيا ءبولۋدى قولعا الدى.

ولاردىڭ اتوم ەنەرگەتيكاسىنا بۇلايشا ءىش تارتۋدىڭ وزىندىك سەبەپتەرى بار. ايتالىق، 60 توننا مۇناي مەن 100 توننا جوعارى سۇرىپتى كومىر جاعىپ وندىرگەن ەنەرگيانى اەس-تە 1 كەلى ۋران جۇمساپ وندىرۋگە بولادى.

وسىدان-اق، اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ قورشاعان ورتا ءۇشىن قانشالىقتى پايدا ەكەنىن بايقايمىز.

بۇدان باسقا 60 توننا مازۋت پەن 100 توننا كومىردى ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە تاسۋدىڭ وزىنە قانشالىقتى شىعىن كەتەدى دەسەڭىزشى؟ وسىنى ەسەپكە العان باتىس ەلدەرى اتوم ەنەرگەتيكاسىنىڭ ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق تۇرعىدان اسا پايدالى ەكەنىن باسشىلاققا الىپ، ەۋرووداق اەس سالعان ەلدەرگە قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋگە كوشتى.

ادامزات بالاسى اتوم ەنەرگەتيكاسى بويىنشا ۇلكەن ماسشتابتا قۋات كوزىن وندىرە باستاعانىنا 50 جىلدان استى. مىنە، وسى ۋاقىت ارالىعىندا جەرشارىندا جۇمىس ىستەپ تۇرعان اەس-تەر 55 ملرد توننا كومىرقىشقىل گازىنىڭ قورشاعان ورتاعا تارالماۋىنا ىقپال ەتكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەۋى مۇمكىن. بۇل – دۇنيەجۇزىندەگى ەنەرگەتيكالىق نىسانداردىڭ ەكى جىل قاتارىنان اتماسفەراعا شىرعاتىن سو2 تەڭ كەلەدى.

سونىمەن قاتار اەس قانداي اۋا-رايى بولسا دا ادام بالاسىنىڭ تۇراقتى تۇردە ەلەكتر قۋاتىنا قاماتاماسىز ەتەتىن نىسان بولىپ تۇر.

بۇگىندە ەۋرووداق ەلدەرى اەس سالۋعا بارىنشا قولداۋ تانىتىپ جاتسا، اقش بيىل جىل اياعىنا دەيىن دجوردجيا مەن تەننەسسي شتاتىنداعى «ۆوگتل» جانە «ۋوتتس بار» اەس-تەرىنە قوسىمشا ءبىر-بىر رەاكتوردى ىسكە قوسىپ، قۋات كوزىن ءوندىرۋدى ەسەلەمەكشى.

اقش اتالعان اەس-تەردىڭ جانىنان قوسىمشا رەاكتورلاردى سالۋدىڭ 1973 جىلدارى باستاعان ەدى. ءبىراق 80 جىلدارى اقش-تا قۋات كوزىنە دەگەن سۇرانىس ازايعان سوڭ، جاڭا رەاكتورلاردىڭ قۇرىلىسى توقتاپ قالعان-دى.

تەك 2007 جىلى قوس رەاكتوردىڭ قۇرىلىسا قايتادان قارىن العان بولاتىن. بيىل سول ەكى ەنەرگتيكالىق بلوك پايدالانۋعا بەرىلمەكشى. ەندى اقش-تا جۇمىس ىستەپ تۇرعان رەاكتورلاردىڭ سانى 94 جەتىپ، اتوم ەنەرگەتيكاسىنان وندىرىلەتىن قۋات كوزىنىڭ ۇلەسى 97 گۆت-قا جەتەتىن بولادى.

ءقازىر اقش الەمدە اتوم ەنەرگەتيكاسىنا ارقا سۇيەگىن جەتەكشى ەل دەگەن اتىن ساقتاپ تۇر.

الداعى ۋاقىتتا قازاقستان دا ءوزىنىڭ العاشقى اەس-ىن سالىپ، بولاشاقتا ورىن الاتىن قۋات كوزىنە دەگەن مۇقتاجدىقتان قۇتىلۋدى كوزدەپ وتىر. بۇگىندە ۇكىمەت اەس سالۋ ءىسىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن پىسىقتاپ جاتىر.

نۇرلان جۇماحان