ال ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ (بۇدان ءارى – ەتج) ۇلعايۋى ەكونوميكانىڭ بارلىق سالالارىندا جۇمىس ىستەيتىن 1،6 ملن ادام كىرىسىنىڭ ءوسۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
ازاماتتاردى قولداۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن جۇزەگە اسىرىلاتىن الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ مولشەرىن بەلگىلەۋ ءۇشىن قازاقستاندا ەتك جانە اەك قولدانىلادى.
ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى مەن ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرى ينفلياسيانىڭ بولجامدى دەڭگەيىن ەسكەرىپ، جىل سايىن بەلگىلەنەدى. وسىلايشا، ۇكىمەت، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن تۇراقتى شارالار قابىلداۋدا.
ماسەلەن، 2020 جىلى ەلدەگى ەپيدەميولوگيالىق جاعدايعا بايلانىستى ەتك مەن اەك مولشەرى ەكى رەت، جالپى العاندا 10%-عا ۇلعايتىلدى. بيىل ولار 5% يندەكساسيالانىپ، ەتك جانە اەك مولشەرى تيىسىنشە 34 302 تەڭگە جانە 2 917 تەڭگەنى قۇرادى.
2022 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ شاماسىن جانە ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتى 5%-عا يندەكساسيالاۋ جوسپارلانۋدا. ناتيجەسىندە ەتك مولشەرى 36 018 تەڭگەنى، ال اەك – 3 063 تەڭگەنى قۇرايدى.
2022 جىلعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتە مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋعا 4 ترلن تەڭگە، ونىڭ ىشىندە زەينەتاقى مەن بارلىق الەۋمەتتىك جاردەماقىلاردىڭ مولشەرىن يندەكساسيالاۋعا 190،4 ملرد تەڭگە كوزدەلۋدە. بۇل 4،2 ملن ادامنىڭ تابىسىن ارتتىرادى، ونىڭ ىشىندە:
- 2،3 ملن-عا جۋىق زەينەتكەرگە ىنتىماقتى زەينەتاقى مولشەرىن 7%-عا (ينفلياسيا دەڭگەيىنەن 2%-عا وزا وتىرىپ) جانە بازالىق زەينەتاقى تولەمىن 5%-عا، جالپى سوماسى 138،3 ملرد تەڭگەگە ارتتىرۋ جۇرگىزىلەتىن بولادى؛
- 1،9 ملن الۋشىعا الەۋمەتتىك جاردەماقى جالپى سوماسى 52،1 ملرد تەڭگەگە، 5%-عا ارتتىرىلادى.
بۇدان تىس ەتك دەڭگەيىنىڭ ءوسۋى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الاتىن 900 مىڭنان استام ادامنىڭ كىرىس دەڭگەيىنە دە وڭ اسەر ەتەدى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ ءۇشىن 2022 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەتج مولشەرى اعىمداعى 42،5 مىڭ تەڭگەدەن 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلاتىن بولادى. وسىلايشا ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىنىڭ ءوسۋى 41%-دى قۇرايدى.
ەڭبەك كودەكسىنە سايكەس جۇمىس بەرۋشىلەر جۇمىسكەرلەرگە ەڭبەكاقىنى ەتج تومەن ەمەس دەڭگەيدە قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى بولادى. بۇل شارا بارلىق سالاداعى ءارتۇرلى مەنشىك نىسانىنداعى كاسىپورىنداردا جۇمىس ىستەيتىن 1،6 ملن ادامنىڭ اقشالاي تابىسىنىڭ وسۋىنە الىپ كەلەدى.
ءبىرىنشى كەزەكتە ەتج كوتەرىلۋى «جالاقىسى تومەن» قىزمەتكەرلەرگە قاتىستى بولادى. ەكىنشىدەن، جالاقى دەڭگەيىن بەلگىلەۋ كەزىندە ەتج كورسەتكىشىن پايدالاناتىن جۇمىس بەرۋشىلەر، قىزمەتكەرلەردىڭ باسقا داا ساناتتارىنىڭ جالاقىسىن قايتا قارايتىن بولادى.
بۇدان باسقا، ۇكىمەت بيۋدجەت سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقى دەڭگەيىن ارتتىرۋ جونىندە دايەكتى شارالار قابىلداۋدا. ماسەلەن، 2020 جىلدان باستاپ پەداگوگتاردىڭ جالاقىسى كەزەڭ-كەزەڭىمەن ارتىپ، 2023 جىلعا قاراي ول 2 ەسەگە ارتادى. 2021 جىلى مەديسينالىق جانە الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ارتتىرۋ باستالدى، ناتيجەسىندە 4 جىل ىشىندە ولاردىڭ جالاقىسى 2 ەسەگە ارتادى.
2022 جىلدان باستاپ مۇنداي جوعارىلاۋ اسەر ەتپەگەن ساناتتاردىڭ جالاقىسى ۇلعايادى. ولار – مۇراعاتشىلار، كىتاپحاناشىلار، مۇراجايتانۋشىلار، ورمانشىلار، تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەر جانە ت.ب.، شامامەن 588 مىڭ ادام. قازىرگى ۋاقىتتا دايىندىق جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر.
جالپى 1،2 ميلليونعا جۋىق ازاماتتىق قىزمەتشىنىڭ جالاقىسى جوعارىلايدى.
سونىمەن قاتار، اعىمداعى جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىنىڭ قورىتىندىسىندا حالىقتىڭ اتاۋلى تابىسى وتكەن جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 15،4%-عا، ينفلياسيانى ەسكەرگەندە – 6%-عا ءوستى. 2021 جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىندا ورتاشا جالاقى 243،7 تەڭگەگە جەتىپ، وتكەن جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىنان 19% ارتىق دەڭگەيدى كورسەتتى. بۇل رەتتە ينفلياسيانى ەسكەرە وتىرىپ، ناقتى ماندە جالاقىنىڭ ءوسۋى 9،8%-دى قۇرادى.
