بيلىك بۇتاقتارىندا قۇرىلىمدىق وزگەرىستەردىڭ ورىن الۋى ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىن العا باستىرۋ ءۇشىن ماڭىزدى. بىزدەر كوپ جاعدايدا بيلىكتە قۇرىلىمدىق وزگەرىس ورىن الادى دەگەندە «پرەزيدەنتتىك باسقارۋدان، پارلامەنتتىك باسقارۋعا وتەتىن بولدىق» دەپ ويلايمىز. جالپى، بۇلاي بولعان كۇننىڭ وزىندە دە بىزدەر اتقارۋشى بيلىكتە كەشەندى وزگەرىستەردىڭ قاجەت ەكەنىنە ءمان بەرمەيمىز.

 

اكىمنىڭ ءبىلىم سالاسىنا قاتىسى جوق

ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى ايتساق، مەنىڭشە، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارىنان الىپ، ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىنا بەرەتىن كەز جەتتى. ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەست كەزىندە مەكتەپ بىتىرۋشىلەر تومەنگى ناتيجە كورسەتسە، جالپى كوپشىلىك قاۋىم ەڭ الدىمەن ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىن سىن ساداعىنا الاتىنى بەلگىلى. سول سياقتى مەكتەپكە بولىنگەن قارجى ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ، قۇرىلىس جۇمىستارى تالاپقا ساي جۇرگىزىلمەسە، ءبارىمىز ءمينيستردى ايىپتايمىز. حالىق ءبىلىم سالاسىنىڭ قوجايىنى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى دەپ ەسەپتەيدى. شىندىعىندا ولاي ەمەس.

الداعى ۋاقىتتا اۋداندىق، وبلىستىق دەڭگەيدەگى ءبىلىم باسقارمالارىن اكىمدەردىڭ قاراۋىنان الىپ، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرەتىنە تولىقتاي تاپسىرۋ كەرەك. سالىق، سوت ورىندارى جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارىنا قالاي تاۋەلسىز بولسا، ءبىلىم سالاسى دا سولاي اكىمدەرگە باعىنىشتى بولماۋى كەرەك.

ەرلان ساعادييەۆ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالعاننان كەيىن ۇبت اۋدان اكىمدەرىنىڭ اتقارعان جۇمىستارىن باعالايتىن كورسەتكىشتەر قاتارىنان الىنىپ تاستالىندى. ءوز باسىم قانشا ويلاسام دا ۇبت مەن اكىمنىڭ اراسىنان قاندايدا ءبىر قيسىندا بايلانىس تابا المادىم.

ۇبت اكىمدەردىڭ جۇمىس كورسەتكىشىن ايقىندايتىن قۇرال بولىپ تۇرعاندا جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى جاستاردىڭ تەست بارىسىندا كوپ بالل جيناۋى ءۇشىن ءتۇرلى قيتۇرقىلىقتارعا باردى.

اۋدان اكىمدەرىنىڭ ورىنباسارى ۇبت-نى باقىلايتىن كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى بولىپ، ۇبت-نى ساۋداعا سالعانىن دا بىلەمىز. تەست سۇراقتارى مەن جاۋاپتارى مەملەكەتتىك قۇپيا سەكىلدى قورعالسا دا، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر جانىنان قۇرالعان كوميسسيالار ونى اتا-انالارعا ساۋدالاپ، ورتا ءبىلىم سالاسىن ورعا جىعۋمەن بولدى. سوندىقتان بولاشاقتا ۇبت اۋدان ورتالىقتارىندا ەمەس، جوعارى وقۋ ورىندارىندا وتكىزۋ كەرەك.

اكىمدەر ءبىلىم سالاسىنا تورەلىك ايتقانشا، ونداعان جىلدان بەرى ءتۇيىنىن تارقاتا الماي كەلە جاتقان كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق، اۋىز سۋ، جول ماسەلەسىن شەشىپ السا جارار ەدى.

 

كومىر تاسىمالداۋ – ماڭىزدى شارۋا

بۇگىندە قازاقستاننىڭ بارلىق ايماعىندا كۇن سۋىتىپ، قىس تۇسكەندە كومىر جەتىسپەۋشىلىگى ورىن الىپ، جۇرتتىڭ ابىگەرگە ءتۇسۋى ادەتكە اينالعان. ەگەر اكىمدەردىڭ قانشالىقتى جان اياماي جۇمىس ىستەپ جاتقانىن انىقتاۋ قاجەت بولسا، اۋدان حالقىن وتىن-سۋمەن قانشالىقتى قامتىلعانىمەن اكىمدەردىڭ جۇمىسىن باعالايىق. ەگەر اۋدان اكىمىنىڭ جۇمىسىن وتىن-سۋمەن باعالايتىن بولساق، اكىمدەردىڭ ءبارى سۇرىنەر ەدى.

مەنىڭ تۋعان جەرىم پانفيلوۆ اۋدانىندا بيىل كومىردىڭ ءبىر تونناسى 18-19 مىڭ تەڭگەگە دەيىن شارىقتاپتى. جۇرتتى كومىرمەن قامتاماسىز ەتۋ ىسىمەن ءقازىر نەگىزىنەن جەكەلەگەن كاسىپكەرلەر اينالىسادى. ولار اۋىل-اۋىلدى ارالاپ، جەكە جۇك كولىگىمەن كومىر ساتادى. ال اكىمدەر بولسا، بۇل ىسكە قاتىسى جوق.

ەگەر اكىمدەر حالىققا جانى اشىسا، كومىر تاسىمالداۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن كاسىپكەرلەردىڭ ءىسىن سۋبسيديالاۋ تۋراسىندا باستاما كوتەرۋى كەرەك ەدى. وكىنىشكە وراي، وسى ۋاقىتقا دەيىن اۋدان باسقارعان اكىمدەردىڭ بىردە-بىرەۋىنىڭ وسى ماسەلەنى كوتەرىپ، جوعارىعا ۇسىنىسپەن شىققانىن ەستىگەن دە، كورگەن دە ەمەسپىن.

ەسەسىنە، ەسكى جۇك كولىكتەرىن جاماپ-جاسقاپ، جەرگىلىكتى حالىققا كومىر تاسىعان كاسىپكەرلەردىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرىپ، ولاردى اۋىل-اۋىلدى ارالاپ، كومىر ساتۋىنا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرى ارقىلى (بۇل جەردە اكىمنىڭ ءبىر كاسىپكەردىڭ مۇددەسىن قورعاعانى بايقالىپ تۇر) كەدەرگى كەلتىرگەنىن ەستىدىم.

 

اۋدان اكىمدەرى اراسىندا «بولاشاقتىقتار» نەگە جوق؟

قازىرگى تاڭدا اۋىلدا مال باعىپ، ەگىن ەگىپ، باۋ-باقشا ءوسىرىپ وتىرعان شارۋالارعا قانشالىقتى سۋبسيديا بەرۋ كەرەكتىگىن استانادا وتىرعان ق ر اۋىلشارۋاشىلىق مينيسترلىگىنىڭ ساراپشى ماماندارى انىقتايدى. ولاردىڭ شىنايى ومىرىمىزدەگى قانداي جايتتارعا سۇيەنىپ، سۋبسيديانىڭ مولشەرىن بەلگىلەيتىنى مەن ءۇشىن بەلگىسىز. مەنىڭ ويىمشا، قانداي داقىلعا، مالدىڭ قاي تۇرىنە قانشالىقتى سۋبسيديا بەرۋ قاجەتتىلىگىن اۋدان اكىمدەرى ايتۋى ءتيىس. ويتكەنى، ولار شالعايدا جاتقان اۋىلداردىڭ جاعدايىن بەس ساۋساعىنداي بىلەدى. وكىنىشكە وراي، اۋدان اكىمدەرى اۋزىن بۋعان وگىزدەي تىنىش وتىرعاندى ءجون سانايدى.

ەگەر اتقارۋشى بيلىككە قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر جاسايتىن بولساق، اۋدان اكىمدەرىنىڭ جۇمىسىن جانداندىراتىن تەتىكتى قاراستىرۋدىڭ ماڭىزى زور. اۋدان اكىمدەرى قوزعالىپ، جۇمىس ىستەمەيىنشە، اۋىل ءوسىپ، وركەندەمەيدى. تاعى دا ءبىر ايتاتىن، قۋاندىق بيشىمبايەۆ سىندى «بولاشاقتىڭ» تۇلەكتەرىن استاناعا جيناي بەرمەي اۋداندارعا اكىم ەتىپ تاعايىنداپ، جۇمىس ىستەتەتىن كەز كەلدى.

نۇرلان جۇماحان