جان دۇنيەسىن اشۋ-ىزا مەن كەك كەرنەگەن...
بۇعان «ءازىر پاريجدە بوي تاسالاپ جۇرگەن مۇحتار ءابىليازوۆ نەگە قاتىسپادى؟» دەگەن وي كەلدى.
ءابىليازوۆ وكپە-رەنىشىن ۋاقىتشا ۇمىتىپ، وسى شاراعا قاتىسۋىنا بولار ەدى عوي. ونى ەشكىم قۋماس تا ەدى. ءبىراق قاتىسپادى. ءتۇرى قازاق بولعانىمەن جانى ورىس ونىڭ. باستى كەمشىلىگى وسى.
ءابليازوۆ قازىرگى قازاقستانداعى قوعامدىق-ساياسي احۋالدىڭ قاي باعىتقا بەت بۇرعانىنان بىلمەيدى. ول ساياسي بيلىك ءۇشىن كۇرەسكە شىققان كەز كەلگەن تۇلعانىڭ ەندىگى كەزەكتە قازاق ءتىلىن ءبىلۋى بۇلجىماس زاڭدىلىققا اينالعانىن ءالى تۇسىنگەن جوق.
سوندىقتان الىستا وتىرىپ، ورىس تىلىندە سايرايدى.
ونىڭ جان دۇنيەسىن نازاربايەۆقا قارسى وشپەندىلىك سەزىمى بيلەپ العان.
ەگەر ول عايىپتان تايىپ بيلىككە كەلسە، ونىڭ بيلىك باسىنداعى العاشقى كەزەڭى ءوش الۋ، قارسىلاستارىن تۇنشىقتىرۋمەن وتەتىنىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس.
ويلاڭىزشى، بىزگە كوكىرەگىن اشۋ-ىزا مەن كەك كەرنەگەن ساياساتكەر كەرەك پە؟ كەرەگى جوق. اينالامىزداعى ەلدەر دامۋعا بەت بۇرعاندا ءبىزدىڭ ازاماتتاردىڭ ءابىليازوۆتىڭ قولشوقپارىنا اينالىپ كەك قۋىپ جۇرگەنىن كىم قالايدى؟ ەشكىم دە قالاماسى انىق.
بىزگە مەملەكەتتى العا باستايتىن جاڭاشىل، بيلىكپەن اۋىز جالاسپاعان (ءتىپتى ىستەس بولماعان) حالىقتىڭ مۇددەسىن بارىنەن دە جوعارى قوياتىن جاڭا تۇلعالار كەرەك. مۇنداي جارقىراعان ونداي تۇلعالار حالىقتىڭ اراسىندا بار.
ەگەر گۋمانيزم جاعىنان سالىستىرساق، ءابىليازوۆقا قاراعاندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ اناعۇرلىم گۋمانيست ەكەنىن بايقايسىڭ.
ءابىليازوۆ نازاربايەۆقا قارسى كەلىپ، ساياسي امبيسياسىن كورسەتكەندە پرەزيدەنت ونى كەشىرىپ، تۇرمەدە بوساتتى. بيزنەسپەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك بەردى.
ەگەر ءابليازوۆ بيلىككە كەلگەندە ول ءوزىنىڭ قارسىلاستارىنا وسىنداي مۇمكىندىك بەرە الا ما؟ بىزدىڭشە، بەرە المايدى.
ىشكەن-جەگەنىن ايتۋ قىزىق ەمەس
بۇگىنگى بيلىكتى ون جەردەن سىناساق تا ول ءابىليازوۆقا قاراعاندا قازاقى. قازاق تىلىندە سۇراق قويساڭ، قازاق تىلىندە جاۋاپ الا الاسىڭ. ال مۇحتارعا قازاق تىلىندە سۇراق قويساڭ قازاق تىلىندە جاۋاپ الا الا المايسىڭ.
ويتكەنى ەۋروپانىڭ تورىندە وتىرعان ءابىليازوۆ ءقازىر قازاقستاندا ساياساتپەن اينالىسقىسى كەلگەن كەز كەلگەن ادام ءۇشىن قازاق ءتىلىن ءبىلۋى ساياسي جاۋاپكەرشىلىككە اينالعانىن سەزىپ، ءبىلىپ وتىرعان جوق.
ول الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قازىرگى بيلىكتىڭ ىشكەن-جەگەنىن ايتىپ، ساياسي وپپونەتتەرىنىڭ ارتىن اشۋدى ساياسي كۇرەستەگى باستى قارۋ سانايدى.
بۇگىندە قاراپايىم حالىق بيلىكتىڭ جەمقورلىقتىڭ شىرماۋىنا شىرمالعانىن بىلەدى. ولاردىڭ ىشكەن-جەگەنى كوپشىلىك ءۇشىن جاڭالىق ەمەس. كەزىندە ءابىليازوۆتىڭ ءوزى دە سول ورتادا ءجۇرىپ، قىرۋار اقشا مەن دۇنيە-مۇلىكتىڭ يەسى اتانعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. سوندىقتان قازاقى ورتا ءابىليازوۆتىڭ سوزىنە ەلتىمەيدى.
بۇگىندە بيلىكتىڭ ىشكەن-جەگەنىن ايتىپ، "قاراپايىم حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولامىن" دەگەن ساياساتكەر قاتتى قاتەلەسەدى.
بيلىكتەن ءۇمىتى بار ساياساتكەرلەر حالىققا وي پايىمىنا، ۇعىم تۇسىنىگىنە نازارعا الىپ، ءار قادامىن اڭداپ باسۋى كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا حالىققا قاراي يكەمدەلۋى كەرەك.
بۇل ءۇشىن قازاق مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قۇرايتىن قازاق حالقىنىڭ تىلىندە سويلەۋى ءتيىس. ايتار ويلارىن قازاق تىلىندە جەتكىزىپ، جۇرتپەن قازاق تىلىندە ەمەن-جارقىن سويلەسكەنى ماڭىزدى.
اقپاراتتىق كەڭىستىكتە قازاق ءتىلى ۇستەمدىك قۇرىپ كەلەدى
جاقىندا بيلىك باسىندا جۇرگەن ءبىر اعامىزبەن سويلەسىپ قالدىق. اعامىز:
"ەندى تورت-بەس جىلدا قازاقستاننىڭ اقپارات كەڭىستىگىندە قازاق ءتىلى تولىقتاي ۇستەمدىك قۇرادى. ءقازىر ورىس ءتىلدى اقپارات قۇرالدارى قازاق ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىنىڭ الدىندا تىزە بۇگىپ كەلەدى" – دەدى.
ءيا، بۇل كورەر كوزگە كورىنىپ تۇرعان شىندىق. مۇنى "سوقىر-مىلقاۋ" ادام عانا كورىپ، ەستىمەۋى مۇمكىن. ال قوعامدىق ساياسي جاعدايلاردىڭ استارىنا ۇڭىلگەن ادام ءقازىر اقپاراتتىق كەڭىستىكتە كۇن وتكەن سايىن قازاق ءتىلىنىڭ ۇستەمدىك قۇرىپ كەلە جاتقانىن بايقايدى.
"قازاقستان" ۇلتتىق ارناسىنىڭ تولىقتاي قازاق تىلىنە كوشۋى، شەتەلدىك سەريالداردىڭ ورنىن وتاندىق سەريالدار باسۋى بۇل قازاق ءتىلىنىڭ ۇستەمدىك قۇرىپ كەلە جاتقانىنىڭ بەلگىسى ەمەس پە؟ مۇنى قالاي ەلمەۋگە بولادى؟
ءيا، ولاردىڭ ساپاسى جايىندا تاڭدى تاڭعا ۇرىپ اڭگىمە ايتۋعا بولادى. وسىدان 4-5 جىل بۇرىن قازاق تىلىندە ەشقانداي تەلەحيكايا تۇسىرىلمەگەنىن ەسكەرسەك، بۇل ۇلكەن جەڭىس ەمەس پە؟
قازىرگى ءتۇسىرىلىپ جاتقان تەلەحيكايالاردى قاراپايىم حالىققا ارانالعان، جۇرتشىلىق كورەدى، ال بيلىك باسىنداعىلار كورمەيدى. ولار كابلدىك تەلەارنالارداعى شەتەلدىڭ فيلمدەرى مەن باعدارلامالارىن تاماشالايتىنى جاسىرىن ەمەس.
بۇرىندارى وتاندىق ارنالار بيلىك باسىنداعىلار كورەتىن ورىس تىلىندەگى باعدارلامالار تۇسىرەتىن. ءقازىر ەلىمىزدەگى نەگىزگى اقپارات قۇرالدارى حالىقتىڭ يگىلىگىنە جۇمىس ىستەپ جاتىر.
ورتالىقتان شەت جاتقان اۋىلداعى حالىقتىڭ ءومىرى قازىرگى قازاق كينوسىنىڭ وزەگىنە اينالدى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، وسىدان ون جىل بۇرىن بايان ماقسات قىزى "قوزى كورپەش بايان سۇلۋ" جىرنىڭ نەگىزىندە فيلم تۇسىرەدى دەسەڭ ەشكىم سەنبەس ەدى. كەرەك دەسەڭىز، باياننىڭ ءوزى قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءىنجۋ-مارجانىنا ارناپ فيلم تۇسىرەتىنى بولجاپ، بىلمەگەنى انىق.
بۇگىن تۇسىرىلگەن تەلەحيكايالار ساپاسىن سىن كوتەرمەيتىنىن ايتتىق. ءبىراق 2-3 جىلدان كەيىن ولاردىڭ ساپاسى ارتادى.
بۇگىنگى كينوتۋىندىلاردا مامىراجاي اۋىل ءومىرى، ماحاببات، ءازىل-قالجىڭ نەگىزگى تاقىرىپ بولسا، بولاشاقتاعى قازاق كينولارىندا ساياسي تارتىس پەن كوممەرسيالىق مۇددە نەگىزىگى تاقىرىپقا اينالاتىنى ءسوزسىز.
بۇل كورىنىستەر قازاق قوعامىنىڭ قالىپتاسىپ جاتقانىن ايقىندايتىن كورىنىستەر. ساياساتكەرلەرىمىز دە وسى ۇردىستەرمەن ۇندەسەتىن قادامدارعا بارۋى كەرەك. ول ءۇشىن قازاقشا سويلەپ، قازاقشا ويلاۋى كەرەك.
ول – ورىسشا سويلەپ، ورىسشا ويلايدى
بۇگىندە جوعارداعى ەليتا قازاقشا سويلەگەنىمەن ورىسقا ويلايتىنى جاسىرىن ەمەس. ال وپپوزيسيانىڭ سەركەسى سانايتىن ءابىليازوۆ ءالى كۇنگە دەيىن ورىسشا سويلەپ، ورىسشا ويلايدى.
بۇل رەتتە قايتا ءبىزدىڭ بيلىكتە العا جىلجۋشىلىق بار ەكەنىن بايقايسىڭ. ولار ورىسشا ويلاعانىمەن قازاقشا سويلەۋگە تىرىسادى. ال حالىققا ءبىر تابان جاقىن بولۋى ءتيىس وپپوزيسيانىڭ سەركەسى ءالى كۇنگە دەيىن ورىسشا ويلاپ، ورىسشا سويلەپ كەلەدى.
ءدال ءقازىر ءابىليازوۆتىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە تولىق مۇمكىندىگى بار. قازاقستاننان قازاق ءتىلىن جەتىك بىلەتىن ءبىر ماماندى الدىرىپ، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ السا بولار ەدى عوي. ۇيرەنبەدى. ول ءتىل ۇيرەنىپ جانىن قيناعىسى كەلمەدى.
دەمەك انا ءتىلىن ۇيرەنۋگە ىقىلاس تانىتپاعان ساياساتكەردىڭ سوزىنە قالاي سەنۋگە بولادى. سوندا قازاقستاندا بيلىك قۇرىپ، ەل باسقارۋ جاقسى دا، سول حالىقتىڭ تىلىندە سويلەۋ جامان با؟
ءابىليازوۆ نەگە قازاق ءتىلىن ۇيرەنبەيدى؟ كەزىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتە، ودان كەيىن بيزنەستە ءجۇرىپ، ءتىل ۇيرەنۋگە مۇمكىندىگى بولمادى دەلىك. ال ءقازىر ەڭ قولى بوس ادام ءابىليازوۆ قوي. قازاقستاننان قازاق ءتىلىن بىلەتىن ءبىر ەمەس ون مامان جالداسا دا اقشاسى جەتەدى.
تۇرمەدە جاتىپ تالاي ادام ءتىل ۇيرەنىپ، تۇتاس رومان جازىپ تاستاعانىن بىلەمىز. ال ءابىليازوۆتىڭ كوكەيىن تەسكەن دۇنيە تەك قانا بيلىك. اشىعىن ايتساق، ءابىليازوۆتىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ەشقاشان قۇلقى بولمادى.
دەمەك ونى قازاقتىڭ تاعدىرىنا باسىن اۋىرتپايدى دەپ كەسىپ ايتۋعا بولادى. مەملەكەتتى باسقاراتىن تۇلعانىڭ تۋعان ۇلتىن سۇيەتىن، سول ۇلتتىڭ تىلىندە سويلەيگەنى ماڭىزدى.
قالعان بىلىكتى بانكير، كەمەڭگەر ەكونوميست سىرتتان جالداپ الۋعا بولادى. ال قازاق تىلىندە سويلەيتىن، قازاققا جانى اشيتىن ساياساتكەردى ەش ۋاقىتتا سىرتتان تاپپايسىڭ. سوندىقتان ءابىليازوۆتىڭ قازاقتى ۇشپاققا شىعارامىن دەگەن سوزىنە سەنۋ قيىن.
ول – قازاق ءتىلدى باق-تى ساياسي كۇرەستىڭ قۇرالى دەپ سانامايدى
ول بيلىككە قارسى ساياسي كۇرەستى باستاعان ساتتە ورىس ءتىلدى اقپاراتتارعا قارجىنى ايامادى. ورىس تىلىندە جۋرناليستەرگە قىرۋار ايلىق تولەدى. ال قازاق ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىن ساياسي كۇرەستىڭ قۇرالى دەپ ەسەپتەمەيدى.
ول ءالى كۇنگە دەيىن ساياسي كۇرەسىن ورىس تىلىندە جۇرگىزىپ كەلەدى. وسى ءبىر جايتتان-اق ونىڭ قازاق تىلىنە دەگەن كوزقاراسىن اڭعارۋعا بولادى.
بۇگىندە حالىق قازاق تىلىندە سويلەمەيتىن ساياساتكەردىڭ سوڭىنان ەرمەيدى. سوندىقتان ءابىليازوۆتى قازىرگى بيلىككە ساياسي تۇرعىدان باسەكەلەس بولاتىن تۇلعا دەپ ايتۋعا اۋىزىڭ بارمايدى. ول بار بولعانى قوينى-قونىشى اقشاعا تولعان، جان دۇنيەسىن اشۋ-ىزا مەن كەك كەرنەگەن شاراسىز جان. ال مۇنداي ادام كەز كەلگەن قوعامدى انارحياعا باستايتىنىن ۇمىتپاڭىز.
نۇرلان جۇماحان، جۋرناليست، بلوگەر.
