بىزدە قاندايدا ءبىر باستاما كوتەرىلسە، الدىمەن ناۋقانشىلدىققا ۇلاسىپ، سوڭى سيىرقۇيمىشىقتانىپ كەتۋى ادەتكە اينالعان. بۇگىندە وسى جامان ادەت تۋريزم سالاسىنىڭ ادىمىن اشىتىرماي تۇر. قازىرگى تاڭدا بارلىق وبلىستىق اكىمدىكتىڭ جانىندا ءتۋريزيمدى دامىتۋ ىسىمەن اينالىساتىن تۇتاس ءبولىم، باسقارمالار جۇمىس ىستەيدى. ءبىراق ءتۋريزمنىڭ دامىپ كەتكەنىن كورگەنىمىز جوق.

 

اركىمگە ءوزىنىڭ جەرى – مىسىر ءشارى

ەگەر بۇل ماسەلەگە سۋىق اقىلمەن قاراساق، ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا ءتۋريزمدى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن تۇسىنەسىڭ. قاتەلەسپەسەم، جازدا قوستاناي وبلىسىنىڭ استانا قالاسىنداعى كۇندەرى وتكەن كەزدە وبلىستاعى ءتۋريزمدى دامىتۋ ىسىنە بەل بۋىپ، بىلەك سىبانا كىرىسكەن ۇيىمنىڭ وكىلى (ءاتى-جونى ەسىمدە جوق) امانگەلدى اۋدانىندا امانگەلدى يمانوۆتىڭ ەسكەرتكىشى ورنالاسقان اۋىلدا ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن ارناي جۇمىس جوسپارىن قۇرىپ، مەملەكەت تاراپىنان قارجى بولگىزىپ اۋدانعا تۋريستەر تارتۋدىڭ قامىمەن جۇرگەنىن ايتقان ەدى.

ءيا، اركىمگە ءوزىنىڭ تۋعان جەرى – مىسىر ءشارى. ءبىراق امانگەلدى يمانوۆ پەن ىبىراي ءالتىنساريننىڭ ەسكەرتكىشى ورنالاسقان جەرگە تۋريستەردى نە دەپ تارتاسىڭ. بۇل ويىم ءۇشىن مەنى ەشكىم «پوتريوت ەمەس» دەپ سوگە جامانداي قويماس.

 

قاراۋىلعا ميلليون تۋريست كەلە مە؟

ءدال وسىنداي جاعداي سەمەيدەگى قاراۋىلعا بارا جاتقانىمدا الدىمنان شىقتى. سەمەيدەن ۇلى ابايدىڭ تۋعان جەرى قاراۋىلعا جولعا شىعىپ، ءبىر تاكسيست اعايدىڭ كولىگىنە وتىردىق. جول ۇزاق بولعان سوڭ، اعامىزبەن ءار نارسەنىڭ باسىن ءبىر شالىپ اڭگىمە قىلىپ كەلە جاتقانبىز. تاكسيت اعاي: «جيدەبايداعى ابايدىڭ باسىنا ءمىناجات ەتۋ ءۇشىن جىل سايىن ميلليون ادام كەلەدى. اۋدان اكىمى سەمەي مەن قاراۋىلدىڭ اراسىن جالعايتىن وسى جولدى جوندەپ قويسا بولادى عوي»، – دەپ اكىمگە رەنىشىن ءبىلدىردى. جولعا قاتىستى ەشتەڭە ايتا المادىم. ال اعامىزدىڭ «جيدەبايعا جىلىنا ميلليون ادام كەلەدى» دەگەن سوزىنە شىداپ وتىرا المادىم.

– اعا، جىل سايىن ميلليون ادام جيدەبايعا كەلەتىن بولسا، مىنا جولىڭىزدىڭ تالقانى شىعار ەدى. 10 مىڭ تۋريست كەلەدى دەسەڭىز سەنەر ەدىم، – دەگەندە ەڭگەزەردەي اعامىز زۋىلداپ كەلە جاتقان كولىگىنىڭ تەجەگىشىن باسىپ، «مىنا بالا نە دەپ وتىر» دەگەندەي ەجىرەيە قارادى. ەگەر قولىندا قامشىسى بولسا ويلانباستان باستان تارتىپ-تارتىپ جىبەرەر مە ەدى. ايتەۋىر اشۋىن ارەڭ تەجەپ، جۇلىپ العانداي:

– جوق، باۋىرىم جىل سايىن ميلليون ادام كەلەدى. قازاقستاندى بىلاي قويىپ، تۋريستتەر سوناۋ رەسەيدىڭ وزىنەن اۆتوبۋسپەن لەك-لەگىمەن كەلىپ جاتادى، – دەپ ءوزىنىڭ دالەلدەرىن ايتا باستادى. اراسىندا حاكىم ابايدىڭ الەم ادەبيەتىندە الاتىن ورىنى جايىندا ءبىراز اڭگىمە ايتىپ، ۇلى اقىنىڭ اتاق-داڭقىنىڭ ارقاسىندا قاراۋىل قازاقستانداعى تۋريستتەر كوپ كەلەتىن باستى ورىنداردىڭ بىرىنە اينالعانىن قاداپ تۇرىپ ايتتى. الدا ءالى ءبىر ساعاتتىق ۇزاق جول بولعاندىقتان، اعامىزعا جيدەبايعا ءبىر ميلليون تۋريست كەلۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنىن تۇسىندىرۋگە تىرىستىم.

– اعا، ءتۇسىنىڭىز. ابايداي كەمەڭگەر تۇلعا تۋىپ، وسكەن قاسيەتتى  قاراۋىلدىڭ مارتەبەسىن تومەندەتەيىن دەگەن ويىم جوق، – دەپ الدىمەن اعامىزدى ساباسىنا ءتۇسىرىپ الۋعا تىرىستىم. – ءوز باسىم جيدەبايدى بىلاي قويىپ، قازاقستانعا جىل سايىن ميلليون تۋريست كەلەدى دەسە سەنبەس ەدىم. جارايدى، ءسىز ويلاعانداي جيدەبايعا جىل سايىن ميلليون تۋريست كەلسىن دەلىك، ءسىز بەن ءبىزدىڭ قاراۋىلدى بەتكە الىپ جۇيىتكىپ كەلە جاتقانىمىزعا 30 مينۋتتاي ۋاقىت بولدى الدىمىزدان بار بولعانى ونشاقتى جەڭىل كولىك شىقتى. تۋريستەردى تاسىمالدايتىن بىردە-بىر اۆتوبۋستى كورمەدىك. ەگەر شىنىمەن دە قاراۋىلعا جىل سايىن ميلليون تۋريست كەلسە، مىنا ەكى جولدى بويى قايناپ جاتپاي ما؟ جاڭا عانا قابانباي باتىر سۋ ىشكەن بۇلاقتىڭ باسىندا شاعىن دۇڭگىرشەك ەمەس، بەس جۇلدىزدى قوناق ءۇي تۇرۋشى ەدى. مەن ونى كورمەگەن سوڭ، ءسىزدىڭ ستاتيستيكاڭىزعا كۇدىك كەلتىرىپ وتىرمىن، – دەپ تاكسيت اعايدى العاشقى ويىنان اينىتتىم-اۋ دەپ بەت-جۇزىنە بارلاي قارادىم. ءبىراق تۋعان جەرى ءۇشىن كىسى قولىندا ولۋگە بار اعامىز مەنىڭ بۇلتارتپاس ارگۋمەنتتەرىمە نازار اۋدارماستان:

– سەن مۇندا تۇرماعان سوڭ بىلمەيسىڭ. جىل سايىن ميلليون تۋريست كەلەدى، ءبىزدىڭ اۋىلعا. سەن ءوزى ابايدىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ – دەپ اعامىز «ميلليون ءتۋريستىڭ» ماسەلەسىن ىسىرىپ تاستاپ، ماعان ۇلى ابايدىڭ قانداي اقىن بولعانىن ايتا جونەلدى.

ءيا، قازاق ءۇشىن ابايدان اسقان كەمەڭگەر جوق. تاكسيت اعايعا جيدەباي قورىعى تۋريزم دامىتۋ ءۇشىن قولايلى جەر ەمەس ەكەنىن ايتىپ، بۇدان ارى ءسوز تالاستىرسام، سەمەي مەن قاراۋىلدىڭ ورتاسىندا (شامامەن قاسقابۇلاقتىڭ ماڭايىندا) كۇرە جولدىڭ بويىندا قالاتىنىمدى سەزىپ، ءلام-ليم دەي المادىم.

 

الاكولدىڭ الەۋەتى...

ەگەر ءتۋريزمدى دامىتىپ، ودان پايدا كورگىمىز كەلسە، الاكولدىڭ جاعالاۋىن دامىتۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك. ءوز باسىم قازاقستاندا الاكولدەن باسقا ءتۋريزمدى دامىتۋعا قولايلى وراسان زور الەۋەتى بار جەردى كورمەدىم. بالقاش پەن كوكشەتاۋدا ءتۋريزمدى دامىتۋعا بولاتىن شىعار. ءبىراق ولار الاكولدەي مۇمكىندىگى جوق. سوندىقتان بىزدەر ءتۋريزمدى دامىتىپ، جاز شىقسا، سىرت ەلدى بەتكە الاتىن وتاندىق تۋريستەرگە توقتاۋ سالعىمىز كەلسە، مەملەكەتتىڭ ءتۋريزمدى دامىتۋعا باعىتتاعان بارلىق قارجىلىق-ماتەريالدىق رەسۋرسىن الاكولگە باعىتتاۋىمىز كەرەك.



الاكول الماتى مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋماعىندا سوزىلىپ جاتقانىن ەسكەرسەك، بۇل باعىتتاعى جۇمىستار اۋقىمدى، ءارى ءتيىمدى بولاتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس.

سوندىقتان اقىن، باتىرلارىمىزدىڭ باسىن تۋريستىك ورتالىققا اينالدىرامىز دەپ تىراشتانۋ، قولدا بار ازداعان رەسۋرسىمىزدى دالاعا شاشقانمەن تەڭ.

ىرگەدەگى قىرعىزدار تۋريزم سالاسىن دامىتۋدا ىستىقكولگە ايرىقشا كوڭىل ءبولىپ، مول تابىس تاۋىپ وتىر. تۇركيادا دا وسىنداي جاعداي قالىپتاسقان. سوندىقتان بىزدەر ءتۋريزمدى دامىتۋدى ويلاساق، الدىمەن وعان لايىقتى تورت-بەس جەردى تاڭداپ الىپ، بار رەسۋرسىمىزدى سوعان باعىتتاۋىمىز كەرەك. سول كەزدە عانا ەلىمىز ءۇشىن تۋريزم تابىس كوزىنە اينالادى.

 

تاريحي ەسكەرتكىشتەر تۋريست تارتپايدى

ءقازىر قالتاسىندا اقشاسى بار دەمالۋشىلار سۋعا ءتۇسىپ، كۇنگە قىزدىرىنعاندى جاقسى كورەدى. ال ءبىز بولساق، ولاردى ەلسىز، سۋسىز دالادا ورنالاسقان "بابالارىمىزدىڭ باسىنا بارىڭدار" دەپ اڭگىمە ايتامىز.

ءيا، تاريحي باعىتتاعى ءتۋريزمدى دامىتۋعا بولادى. ول ءۇشىن جوعارىدا ايتقان تاريحي-مادەني ورىنداردا تۋريستەرگە ءمىنسىز قىزمەت كورسەتەتىن ينفراقۇرىلىم بولۋى شارت. كەرەمەت قوناق ءۇي، مەيرامحانالاردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە جول بويىندا قاراپايىم كۇن كوزىنەن تاسالاناتىن جابىق كولەڭكەنى ەمگە تاپپايسىڭ.

ونىڭ ۇستىنە تاريحي-مادەني باعىتتاعى ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ تاۋەكەلى مەن شىعىنى كوپ ەكەنىن دە ەستەن شىعارماعان ابزال. تاريحي-مادەني تۋريزم جارناماسىن جاساۋ، ارنايى گيد ماماندار ۇيىمداستىرۋ، قاسيەتتى ورىندارداعى ءتۇرلى شەكتەۋلەر وسىنىڭ ءبارى ءوز دەڭگەيىندە تاريحي-مادەني ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا توسقاۋىل بولاتىنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.

سوندىقتان ءتۋريزمدى دامىتۋدا تاريحي ەسكەرتكىشتەرىمىزدى العا تارتا بەرمەي الاكولگە كوڭىل بولگەن ءجون. بيىل دانيال احمەتوۆ پەن اماندىق باتالوۆ الاكولدى ءتۋريزمدى دامىتۋ جولىن كوپتەگەن جۇمىستار اتقارعانىن بىلەمىز. الاكولدىڭ الەۋەتىن تولىق بايقاعان قوس اكىم الداعى جىلى دا كول جاعالاۋىندا تۋريستىك ينفراقۇرىلىمداردى دامىتا تۇسۋگە كۇش سالاتىنى انىق. الاكولدى قازاقستاننىڭ تۋريستىك



ورتالىعى رەتىندە دامىتىپ اتقارۋشى بيلىكتىڭ رەسۋرسىن باعىتتاۋ ءۇشىن بۇل ىسكە الداعى جىلى ارىستانبەك مۇحامەديا ۇلى مەن جەڭىس قاسىمبەك تە ارالاسۋى كەرەك-اق. ويتكەنى الەمدەگى تەروريستىك وقيعالار، قازاق-قىرعىز اراسىنداعى سالقىندىق ءبارى-بارى وتاندىق ءتۋريزمدى وڭتايلى ءسات بولىپ تۇر. سوندىقتان الداعى ماۋسىمدا بۇتكىل قازاقستان بولىپ الاكولگە كوڭىل بولەيىك.

نۇرلان جۇماحان، جۋرناليست