قازاقستانداعى تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى – ەڭ وزەكتى الەۋمەتتىك تۇيىندەردىڭ ءبىرى. ءماجىلىس دەپۋتاتى ەربولات ساتىبالدين مەملەكەت ازاماتتارعا كولىك الۋدى جەڭىلدەتىپ، ال باسپانا ماسەلەسىن ەكىنشى كەزەككە ىسىرىپ قويعانىن سىنعا الدى. ونىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي ساياسات ەلدەگى الەۋمەتتىك تۇراقتىلىققا كەرى اسەر ەتەدى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.

"تۇرعىن ءۇي ادامنىڭ باستى كونستيتۋسيالىق قۇقىعى. بۇل اتا زاڭدا ايقىن جازىلعان تالاپ. الايدا ءىس جۇزىندە بۇل قۇقىقتى جۇزەگە اسىرۋ قيىنعا سوعىپ وتىر"، – دەدى دەپۋتات ءماجىلىس وتىرىسىندا.

ءۇي الۋ نەگە قيىنداپ كەتتى؟

ءساتىبالديننىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىزدە اۆتوكولىك ساتىپ الۋ جۇيەسى تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋدان الدەقايدا جەڭىل.

"ماسەلەن، شامامەن وتىز ميلليون تەڭگە تۇراتىن اۆتوكولىكتى ساتىپ الۋ الدەقايدا جەڭىل. جىلدىق مولشەرلەمە نەبارى 6 پايىز، باستاپقى جارنا تالاپ ەتىلمەيدى. قۇجات رەسىمدە ونلاين ءارى جىلدام. ال ءدال وسى سوماعا باسپانا العىسى كەلگەن ازامات كەمى وتىز پايىزدىق باستاپقى جارنا تولەۋگە ءماجبۇر. 18–20% كولەمىندەگى جوعارعى پايىزبەن كەلىسۋگە ءتيىس. قۇجات جيناۋ پروسەسى ۇزاق، ناتيجەسىندە بانك يپوتەكا بەرمەي قويۋى دا مۇمكىن"، - دەيدى ول.

دەپۋتات ۇسىنىسى

ايتۋىنشا، مەملەكەتتىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن ەكىنشى كەزەككە ىسىرىپ قويۋى – الاڭداتارلىق جايت. وسىعان بايلانىستى ول بىرنەشە ناقتى ۇسىنىس جولدادى.

"بىرىنشىدەن، حالىق اراسىندا كەڭ سۇرانىسقا يە “جالداۋدان ساتىپ الۋعا” جۇيەسىن جەتىلدىرۋ قاجەت. ءقازىر بۇل باعىتتىڭ باستى كەدەرگىسى – العاشقى جارنا. دەپۋتاتتىڭ ۇسىنىسى بويىنشا، پاتەر جالداپ وتىرعان ازاماتتىڭ اي سايىنعى جالداۋ اقىسىنىڭ ءبىر بولىگى بولاشاقتا سول ءۇيدىڭ العاشقى تولەمى رەتىندە ەسەپتەلۋى ءتيىس. مىسالى، ەگەر ادام اي سايىن 200 مىڭ تەڭگە تولەسە، سونىڭ 50 مىڭ تەڭگەسى العاشقى جارناعا اۋدارىلىپ وتىرسا، ءۇش جىل ىشىندە ول تولەم قابىلەتىن دە، جيناقتاۋ مۇمكىندىگىن دە دالەلدەي الادى. بۇل – اسىرەسە جاستارعا، جالعىزباستى انالارعا، الەۋمەتتىك وسال توپتارعا ۇلكەن مۇمكىندىك"، - دەپ قوستى ول.

سونىمەن قاتار دەپۋتات تۇرعىن ءۇي نەسيەسىن راسىمدەۋدى سيفرلاندىرۋ قاجەت ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى.

"قازىرگى اۆتونەسيەلەۋدەگىدەي، تۇرعىن ءۇيدى دە جەدەل ءارى ونلاين راسىمدەۋگە جول اشاتىن “جىلدام يپوتەكا” جۇيەسىن ەنگىزۋ ۇسىنىلادى. بۇل مەملەكەتتىك ورگاندار مەن بانكتەر اراسىنداعى دەرەك الماسۋدى وڭتايلاندىرىپ، قۇجات جيناۋ پروسەسىن جەڭىلدەتەر ەدى"، - دەدى ول.

دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، قارجىلاندىرۋ تەتىكتەرىن كەڭەيتىپ، تەك وتباسى بانكپەن شەكتەلمەي، باسقا بانكتەرگە دە تۇرعىن ءۇي جيناق جۇيەسىنە قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك.

"سونىمەن قاتار يپوتەكالىق نەسيەلەۋگە ءبىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىن (بجزق) تارتۋ ارقىلى ۇزاقمەرزىمدى قارجىلاندىرۋ مەحانيزمىن قالىپتاستىرىپ، پايىزدىق مولشەرلەمەنى تومەندەتۋ ۇسىنىلادى. بۇل – باسەكەلەستىكتى ارتتىرىپ، حالىقتىڭ تاڭداۋ اياسىن كەڭەيتەر ەدى"، - دەپ قوستى ول.

تورتىنشىدەن، مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ادىلەتتى ءارى ءتيىمدى باعىتتالۋى شارت.

"تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارى شىن مانىندە باسپاناسىز جۇرگەندەرگە ارنالۋى ءتيىس. ياعني، سۋبسيديالار تەك العاشقى رەت ءۇي الاتىندارعا بەرىلىپ، تۇرعىن ءۇي ساياساتى وڭىرلىك دامۋ جوسپارلارىمەن تىعىز بايلانىستا جۇزەگە اسۋى قاجەت. بۇل – ەلدەگى كوشى-قون تەڭگەرىمىن رەتتەۋگە دە ىقپال ەتەدى"، - دەيدى دەپۋتات.

ونىڭ سوزىنشە، ۇسىنىلعان باستامالاردىڭ باستى ارتىقشىلىعى – ولار مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە سالماق سالماي-اق، تۇرعىن ءۇيدىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرادى. بۇل تەك يپوتەكالىق مودەلمەن شەكتەلمەي، بالاما جولدار ۇسىنۋعا باعىتتالعان.

"قورىتا ايتقاندا، باسپانا – بۇل جاي عانا ءتورت قابىرعا مەن توبە ەمەس. بۇل – ادامنىڭ ومىرىنە تۇراقتىلىق سىيلايتىن، وتباسىنىڭ بەرەكەسىن ارتتىراتىن باستى تىرەك. قازاق ءۇشىن ءۇي – ازاماتتىڭ ار-نامىسى، بولاشاققا سەنىم مەن بالالارىنا قالدىرار مۇرا. سوندىقتان دا تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىن تۇتىنۋشىلىق ەمەس، ءومىر ساپاسىنىڭ وزەگى رەتىندە قاراستىراتىن ۋاقىت جەتتى. مەملەكەتتىك ساياسات وسىعان باسىمدىق بەرۋى ءتيىس"، - دەدى ول.

دەپۋتات سايىروۆ باسپانا ماسەلەسى بويىنشا قانداي ۇسىنىس ايتتى؟ 

ايتا كەتەيىك، تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى بۇعان دەيىن دە ءماجىلىس قابىرعاسىندا بىرنەشە رەت كوتەرىلگەن. دەپۋتات ەرلان سايىروۆ تا اۋىل تۇرعىندارىنا ارنالعان جەڭىلدەتىلگەن يپوتەكا اشۋدى ۇسىنعان ەدى. 

دەپۋتات ۆيسە-پرەمەر سەرىك جۇمانعارينگە ساۋال جولدادى. سايروۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ "وتباسى بانكتىڭ" قىزمەتىن قايتا قاراۋ كەرەك. باستى نازاردى وبلىس ورتالىقتارىنا ەمەس، اۋداندارعا، مونوقالالارعا جانە اۋىلدارعا اۋدارعان ءجون" دەپ ناقتى باعدار بەرگەنىن ەسكە سالدى.

"بۇگىندە اۋىلدىق اۋداندار مەن مونوقالالاردا 8،7 ملن ادام تۇرادى، بۇل قازاقستان حالقىنىڭ 43 %-ى بولادى. ال  تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ دەڭگەيى قالالاردا  26،9 شارشى مەتر بولسا، اۋىلداردا ءبىر ادامعا شاققاندا نەبارى  20،7 شارشى مەتر بولىپ وتىر.2025 جىلدىڭ باسىندا اۋىلداردا 9 مىڭنان استام ادام تۇراتىن 1200 اۆاريالىق ءۇي، مونوقالالاردا 2،3 مىڭ ادام تۇراتىن 76 اۆاريالىق ءۇي بولدى"، - دەدى دەپۋتات.

2022-2024 جىلدارى جاڭا تۇرعىن ءۇيدىڭ تەك 20 %-ى اۋىلدىق جەرلەردە پايدالانۋعا بەرىلگەن.

"مۇنداي ديسپروپورسيا ەڭ الدىمەن اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن يپوتەكالىق، وتباسى بانكى ونىمدەرىنىڭ قولجەتىمسىزدىگىمەن جانە حالىقتىڭ حاباردار بولۋ دەڭگەيى تومەن بولۋىنا بايلانىستى. وتباسى بانكتىڭ كونسۋلتاسيالىق ورتالىقتارى تەك  4 مونوقالادا جانە 5 شاعىن قالادا جۇمىس ىستەيدى، اۋىلدار مەن اۋدانداردىڭ كوپ بولىگىندە مۇلدەم جۇمىس ىستەمەيدى"، - دەدى ول.

دەپۋتاتتىڭ پىكىرىنشە، وتباسى بانكتىڭ قىزمەتىن "اۋدان ورتالىقتارىنا، مونوقالالارعا، اۋىلعا بۇرۋ" تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى ناقتى ىسكە اسىرۋ تەتىكتەرىنسىز قالعان.

ەرلان سايروۆ اۋىلعا بەيىمدەلگەن يپوتەكالىق ونىمدەردى ازىرلەۋدى ۇسىندى:

"اۋىلدار، مونوقالالار جانە شاعىن قالالار تۇرعىندارى ءۇشىن تومەندەتىلگەن مولشەرلەمەسى 5 %-عا دەيىن جانە ەڭ تومەنگى باستاپقى جارناسى 10%-دان باستاپ  جەڭىلدىكتى يپوتەكالىق ونىمدەر جاساۋ قاجەت. حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعىنان وسال ساناتتارى ءۇشىن مولشەرلەمەلەردى سۋبسيديالاۋدى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك"، - دەدى ول.