– Решат Майданқанұлы, ұшқышсыз ұшақтардың қорғаныс саласына енгеніне біраз уақыттың жүзі болды. Тіпті, дүниежүзінде орын алып жатқан қарулы қақтығыстарға бұл құрылғы белсенді түрде қатысып жатқанын білеміз. Біздің елімізде қорғаныс саласына ұшқышсыз ұшақтарды енгізу бағытында жұмыстар жайында айтсаңыз?
– Бүгінде Мемлекет басшысы заманауи жағдайды түсініп, ұлттық қауіпсіздік мәселелеріне үлкен көңіл бөлуде. Сондықтан ҚР Қорғаныс министрінің 2022 жылғы шілдедегі бұйрығы негізінде Бас штабы Ұшқышсыз авиациялық жүйелерін дамыту және қолдану департаменті құрылып, оның функцияларына ҰҰА пайдалану мен пайдалануды ұйымдастыру және бақылау, ұшқышсыз авиациялық жүйелерін пайдалану саласындағы нормативтік құқықтық актілер жобаларын әзірлеу (әзірлеуге қатысу) кіреді.
Қазіргі уақытта Қазақстан армиясы сарбаздардың жауынгерлік даярлығы, оның ішінде ауқымды оқу-жаттығулар өткізу процесінде қолданылатын әртүрлі типтегі және мақсаттағы шабуылдаушы, барлау, тактикалық және арнайы ұшқышсыз ұшу аппараттарымен қаруланған.
Жыл сайын перспективалы ҰҰА үлгілерін сатып алуға қаражат бөлінеді. Сондықтан биылғы жылы «Anka» (Түркия) ірі шабуылдаушы ҰҰА кешенін жеткізу жүзеге асырылды. Сондай-ақ, тактикалық және жедел мақсаттағы ҰҰА сатып алу жоспарлануда.
Кадрларды дайындауға ерекше көңіл бөлінеді. Әуе қорғанысы күштерінің Тараз қаласындағы Әскери институтында және жауынгерлік оқу орталығында ҰҰА мамандары дайындалады.
Оқыту қазіргі заманғы қарулы қақтығыстарда ҰҰА қолдану тәжірибесі негізінде жүзеге асырылады. Мамандар күндіз-түні әуе барлауын жүргізу, артиллериялық атыстарды реттеу, авиациялық атыстарды басқару, сондай-ақ жаудың ең маңызды адам күшінің нысандарын талқандау үшін әскери техниканы жою бойынша кәсіби дағдыларын жетілдіреді.
– Бүгін біздің армияда қандай ұшқышсыз ұшақтар қызмет етуде? Олар қандай тапсырмаларды орындайды және қаншалықты тиімді?
– 2015 жылдан бастап Қазақстан Қарулы күштері ұшқышсыз ұшатын аппараттардың үш түрімен – тактикалық (Skylark), барлау және соққы беру (Anka,Wing Long), арнайы (Бусель, Орлан) құралдарымен қаруланған.
Тактикалық ҰҰА 40 шақырым биіктікте әуе барлауын жүргізу үшін, барлау-шабуылдық ұшқышсыз ұшу аппараттары – әуе барлауын жүргізу және зымырандармен және бомбалармен жоғары дәлдіктегі соққылар беру үшін, арнайы – инженерлік, химиялық барлау, бақылау және автография жүргізу үшін қолданылады. Сонымен қатар 3D жер бедерін модельдеу, сондай-ақ электронды соғыс үшін де пайдаланылады.
Ұшқышсыз ұшу аппараттары әскери оқу-жаттығулар кезінде, әртүрлі іс-шараларды қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ жедел-тактикалық жаттығуларда қолданылыатынны да айта кетуіміз керек.
Коронавирустық пандемияға байланысты төтенше жағдай режимі кезінде ҚР Қарулы Күштерінен ҰҰА экипаждары тартылды. Олардың көмегімен 80-ге жуық заңбұзушылық анықталды. Оның ішінде адамдардың рұқсатсыз өтуі және карантиндік аймақтардан тыс көліктердің жүруі.
Бұған дейін Қазақстан Қарулы күштері «Сұңқар» ҰҰА бойынша операторлар байқауын Армия халықаралық ойындарына қосу туралы бастама көтеріліп, онда қазақстандық жауынгерлер сөзсіз бірінші орынды иеленіп, жеңімпаз атанған болатын.
Осының барлығы біздің елімізде қарудың осы түрінің сәтті қолданылып, дамығанын растайды.
– Әскери салада ҰҰА қалай пайдалануға болады?
– Әскери ҰҰА кең ауқымды міндеттерді шешу үшін қолданылады. Атап айтқанда, нақты уақыт режимінде әуеден барлау (бақылау), электрондық кедергілерді орнату, жердегі/жер үсті нысаналарына соққы беру, басқа қаруларға арналған нысананы белгілеу, сондай-ақ оларды пайдалануды реттеуге пайдаланылады.
– Біздің арсеналдағы ҰҰА шетел мемлекеттері қарулы қақтығыстарда пайдаланды ма?
– Мен жоғарыда сипаттаған ұшқышсыз ұшатын аппараттарды шет мемлекеттер Ирак, Ливан, Палестина, Сирия, Украинадағы қарулы қақтығыстарда, әуе барлау жұмыстарын орындауда және жаудың жердегі нысаналарын жою үшін пайдаланады.
– Бүкіл әлемде ұшқышсыз авиацияның дамуы жылдам қарқын алуда, біздің армиямызда ҰҰА мен ұшқышсыз ұшақтардың санын көбейту жоспарда бар ма? Соның ішінде соңғы кездегі бірқатар әскери қақтығыстарда тиімділігі жоғары болған соққы және камикадзе дрондар жайындағы ойыңызды ортаға салсаңыз?
– Заманауи технологиялардың дамуы бүгінде ұшқышсыз ұшақтар барлау және бақылау тапсырмаларын сәтті орындауға өте қабілетті. Дрон нақты уақыт режимінде жағдайдың дамуын бақылауға және бақылауға мүмкіндік беретенімен ерекшеленеді.
Барлау мүмкіндіктерін арттыру және бөлімшелер мен бөлімшелердің аман қалуын қамтамасыз ету мақсатында ҚР Қарулы Күштерінің тұрақты жауынгерлік әзірлік бөлімшелерін әртүрлі конфигурациядағы ұшқышсыз ұшқыштармен жарақтандыру (орындалған тапсырмалар негізінде), сондай-ақ ұшқышсыз авиация бөлімшелерін жоғары білікті операторлар мен инженерлік-авиациялық қамтамасыз ету мамандармен жасақтау.
Ұшқышсыз ұшқыштар Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне енген сайын, сәйкесінше ҰҰА саны да артады.
– Сіз қарудың осы түрін дамытудың қандай перспективаларын көресіз?
– Бүкіл әлемде ҰҰА қолданудың тиімділігі соғыс тактикасының өзгергенін дәлелдейді. ҰҰА басқарылатын ұшақтан ең маңызды артықшылығы оның салыстырмалы арзандығы және жаппай қолжетімділігі болып табылады.
Қымбат емес барлау құрылғыларының саны ондаған ғана емес, жүздеген болуы керек. Әрине, мұның бәрі қаржыландыруды, әзірлеушілер мен саланың жұмыс көлемін ғана емес, сонымен қатар білікті ҰҰА операторларын даярлау жүйесінің пайда болуына ықпал етуде.
Сонымен қатар, шуға төзімділік пен сенімділік тұрғысынан барлық қажетті параметрлері бар қарулы күштердің мүддесі үшін ұшқышсыз ұшақтарды басқарудың қуатты жүйесін қалыптастырудың маңызы зор. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, біз ҰҰА дамытудың болашағы зор деп сеніммен айта аламыз.
Қарулы Күштерде қазіргі заманғы аэробарлау құралдарымен жабдықталған, жоғары дәлдіктегі нысананы жою, профилактикалық және реактивті асимметриялық әрекеттерге дайын бөлімшелердің болуы мемлекеттің әскери қауіпсіздігіне төнетін қатерлерге тежеу және барабар жауап ретінде қызмет етеді.
Сұхбаттасқан Нұрлан Әубәкір
