Дереккөз: Ras.kz
Бұл бала кезімде өзім куә болған оқиға еді.
Қарақұмдағы бір құдықтың басында екі үй едік. Көршіміз Дүйсен деген шопан. Сол кісі бір күні біздің үйде әкеме бір әңгіме айтып отырды. Осы жерден көрініп тұратын биік төбенің баурайында мал жайып жүріп, ол қасқырдың апанына кездесіпті. Апанның алдында үш-төрт күшік ойнап жүріпті. Ертеңіне кетпен алып барып, інді ерінбей қазып, күшіктің бәрін ұстап алып, өлтіріп тастапты.
– Ертең өсіп алғасын бұлар малға шабады, – деді Дүйсен.
– Әй, бекер қылған екенсің, – деді әкем оған ренжіп. – Қасқыр көршісіне шабатын ба еді. Енді бәле болатын болды. Малыңа сақ бол! Тып-тыныш ұйқымды қандырып жүрген мені де қаралай түнімен мал күзеттіретін болдың-ау.
Айтқанындай, екі-үш күннен соң Дүйсеннің екі-үш қойын қасқыр өлтіріп кетті. Одан соң тағы бір-екі рет. Жемейді. Қойларды тек тамақтап өлтіріп кете береді. Жиырмадан аса малы шығын болды.
Ал ол үйден бірер жүз метр жерде отыратын біздің отар аман.
Бір күні түн ішінде Дүйсеннің үй жағынан шыққан ойбайлаған жаман дауыстан бәріміз өре түрегелдік. Дүйсеннің әйелі зар жылап жүр. Не болған?
Сөйтсек, қожайынның мал күзетінде жүргенін «зерттеп» алған қасқыр оның үйіне келеді. Киіз үй ыстық болғасын, түнемелік іргенің шиін ашып, киізін түріп қояды екен. Ол кезде шопан байғұста қандай жөні түзу үй бар. Шиі ысырылған ашық іргедегі керегенің сағанағы сынық та, ол жерде еңбектеген ересек адам еркін сыйып кететіндей тесік бар екен. Жанкешті қасқыр сол тесіктен кіріп, шопан әйелінің құшағында жатқан емізулі баланы алған да қашқан ғой. Баланың анасы әуелі қорыққанынан үні шықпай қалып, сәлден соң есін жиып барып, ойбайын салған екен.
Қасқыр тістеп кеткен бала тас қараңғы түнде қайдан табылсын, ертеңіне таң ата жыртқыштың ізі шықты. Үйден шыға бір төбеден асып, екінші төбенің басына шыққан соң тамағынан тістеп өлтірген сәбиді тастап кетіпті. Жемеген. Денесін бүлдірмеген. Тек өлтірген. Өлгеніне көзі жеткесін барып, сәби мүрдесін «енді ала қойыңдар» дегендей төбе басындағы ашық шағыл құмның басына, көзге түсетін жерге қалдырып кеткен.
Болған оқиғаның бары осы.
Дала тағыларының ең жыртқышы да жүректісі – қасқыр. Олар ақылды да мәрт болады. Ол өз ініне тақау қоныстанған отарға еш уақытта тиіспейді екен. Бұл – көршісімен бейбіт өмір сүруді қалағаны. Сол заңды бұзған адам – Дүйсенді ол қанды құныкер санаған және оның иісінен күшіктерін өлтіруші сол екенін қапысыз анықтаған. Сосын өзіне-өзі ант берген: «Баладан баланың артығы жоқ. Қанға – қан!»
Ол және өзіне-өзі берген сертін орындап, өз балаларын өлтірушіден қан қақсатып тұрып кек алды!
Дала тағыларының ең жыртқышы да жүректісі – қасқыр. Олар ақылды да мәрт болады. Ол өз ініне тақау қоныстанған отарға еш уақытта тиіспейді екен. Бұл – көршісімен бейбіт өмір сүруді қалағаны.
1988 жылы Алматыдағы «Жалын» баспасынан менің балаларға арналған өлеңдер жинағым шықты. Мақтанғаным емес, кітаптың ішінде көшпенді жұртымыздың салт-дәстүрін қамтыған жабдықтар, дала шөптерінің түр-түрі түгелдей қамтылған тәп-тәуір өлеңдер бар еді. Осы ұлттық-экзотикалық өлеңдерімнің жинағын бастауыш сыныптар мұғалімдері, мектепке дейінгі балалар мекемелерінің қызметкерлері өзіме де үлгертпей кітап дүкендерінен пышақ үстінен сатып алып кетті. Сол кітапта осы оқиғаны сюжетті өлеңге айналдырып бере отырып, түз тағыларының қасиетінен балаларды хабардар еткім келген. Өкінішке орай, баспагерлер дәл сол өлеңдерімді жинаққа енгізбей қойыпты. Неге?
Кейінірек баспаға барып, ондағы жігіттермен сөйлескенімде:
– Алдында бір отар қой тұрғанда, жанын жалдап киіз үйге кіріп, одан бала алып қашып, оны және жемей тастап кететін ол қасқыр ауыш па, әлде вегетарианец пе?! – деді олар.
Қасқырды суретінен ғана көрген жігіттерге мен табиғат заңының күрделілігі, тілі жоқ болғанымен әрбір жаратылыс иесінің өзіне тән ақыл-санасы, жазылмаған бұлжымас заңдары болатынын қанша дәлелдесем де, түсіндіре алмадым. Ал әдебиеттің төңірегінде жүрген олардың түйсігі осылай болса, көп нәрседен бейхабар, асфальтта өскен ұрпағымызды біз ата-бабамыз мекендеген дала заңы мен ұлттық санаға қалай тәрбиелемекпіз?!
Жаныңды кейде осындай нәрселер де құлазытады.
Асқар Кіребаев
