Нәтижесінде жазғы көрсеткіштермен салыстырғанда қазан айында тұтынушылық сенім айтарлықтай өскенін байқауға болады.
Оны анықтау үшін Қазақстан мен Өзбекстанда сарапшылар халық санына шамалас ай сайын 3600, Қырғызстанда 1600 және Тәжікстанда 1200 азаматқа телефон арқылы сауалнама өткізеді.
Зерттеулер әлемнің көптеген елдерінде тұтынушының сенім индекстерін алу үшін пайдаланылатын United Research Technologies Group зерттеу компаниясы әдіснамасына негізделген.
ҚАЗАҚСТАНДА...
Қазақстанға келетін болсақ, тұтынушылық сенім индексі (CCI) қазан айында 103,3 пунктті құрап, үш айда алғаш рет өсім көрсетті. Бұл - соңғы жылдағы ең жоғары және 14 айлық зерттеу тарихындағы екінші ең жоғары көрсеткіш.
Өсудің негізгі факторы - жалпы экономикалық жағдайға байланысты қосалқы индекстер. Күтулердің қосалқы индексі 4,3 пунктке, ал Қазақстан экономикасының өзгерістерін бағалау 4,1 пунктке өсті.
Қазақстандықтардың 56,2%-ы 12 айдан кейін ел экономикасы жақсарады деп есептейді. Қыркүйек айында мұндай қазақстандықтардың үлесі 49,4% болған.
Өңірлік бөліністе Қызылорда облысы оптимистердің көшін бастады. Онда респонденттердің 64%-ы бір жылдан кейін экономикалық жағдай жақсарады деп санайды. Рейтингтің аутсайдері - Қарағанды облысы, онда жағымды жауаптар үлесі - 45%. Қыркүйек айында көшбасшы Шымкент қаласы, ал ең нашар өңір – Шығыс Қазақстан облысы.
Жеке материалдық жағдайға байланысты қосалқы индекстер жақсы өсім көрсетті.
Нақты бағалаудың қосалқы индексі 3,4 пунктке, ал болжам мен күтулердің қосалқы индексі 2,9 пунктке өсті. Сауалнамаға қатысқандардың ішінде қазақстандықтардың 33,5%-ы өздерінің материалдық жағдайы соңғы жылы жақсарды деп есептейді. Қыркүйекте сондай пікір білдірген адамдар үлесі - 31,7%. Сондай-ақ, алдағы 12 ай ішінде материалдық жағдайының жақсаруын күтетіндердің қатары аздап өсті.
Қазақстандықтардың инфляциялық болжамдары қыркүйекте күрт өскен соң аздап төмендеді. Бағаның өсуін күтетіндердің үлесі бір ай ішінде 26%-дан 24,6%-ға дейін, ал 12 ай ішінде 26,3%-дан 24,4%-ға дейін төмендеді. Айта кету керек, ҚР Ұлттық банкінің зерттеуі халықтың инфляциялық күтулерінің күрт өсуін көрсетті. Осы зерттеудің деректеріне сәйкес бағаның қарыштап өсуін күтетіндердің үлесі жыл ішінде 23%-дан 32%-ға дейін, ал бір ай ішінде 15%-дан 22%-ға дейін өсті. Ұлттық банктің қыркүйектегі зерттеуіндегі төмендеу Freedom Finance Global зерттеуінің тамыздағы төмендеуімен сәйкес келді. Естеріңізге сала кетейік, ресми түрде жылдық инфляция ақпаннан бастап баяулап келеді және қазір 10,8% құрайды, бұл да азаматтардың көңіл-күйіне оң әсер етуі мүмкін.
Қазақстандықтардың жекелеген тауарлары мен қызметтерінің ішінде ең алдымен ет пен құстың, нан мен нан-тоқаш өнімдерінің, сүт пен сүт өнімдерінің, ұнның бағасының өсуі алаңдатады. Бұл жалпы Орталық Азияның барлық елдерінде тән көрініс.
Қыркүйекте доллар бағамының 4,4%-ға күрт өсуіне қарамастан, қазақстандықтардың девальвациялық болжамы қазан айында азайып, тіпті тамыз деңгейінде қалды. Қазан айында біз доллар бағамының 2%-ға төмендегенін көрдік, бұл қазақстандықтардың көңіл-күйіне әсер еткен болуы мүмкін. Оның үстіне рубль теңгеге қатысты 4,3% нығайды, бұл да теңгенің долларға шаққандағы әлсіреуіне қатысты алыпсатарлық санын азайтты.
Сауалнамаға қатысқандардың 41,4%-ы жұмыссыздық көбейеді деп санайды. Бір қызығы, осыдан тура бір жыл бұрын осы көрсеткіш 35,6% болатын, яғни қазақстандықтарда жұмыссыз қаламыз ба деген уайым басым.
ӨЗБЕКСТАНДА...
Өзбекстанда тұтынушылық сенім индексі үшінші ай қатарынан үш пунктке өсіп, 134,4 пунктті құрап, халық арасындағы оң көрсеткіштің жоғары деңгейін көрсетіп отыр. Бұл жолы индекстің барлық компоненттері ұлғайды, бірақ ең үлкен өсім жеке материалдық жағдайды бағалау мәселесінде байқалуда, оның қосалқы индексі бірден бес пунктке өсті. Сондай-ақ, өзбекстандықтардың жалпы болжамдарына қатысты сұрақтар рекордтық деңгейге жетті. Жауаптардың шамамен 80%-ы жағымды болды. Оның үстіне, ауыл және қала халқы арасындағы тұтынушылық сенімділіктің айырмашылығы айтарлықтай азайды. Ауыл тұрғындары тұтынушылық сенімді қала тұрғындарына қарағанда 0,3 пунктке ғана жоғары көрсетеді.
Аймақтық бөліністе көшбасшылардың ауысуын байқауға болады. Қазан айында Әндіжан мен Бұхара облыстарының орнына Ферғана облысы жеке көшбасшы болды, онда тұрғындардың 74%-ы материалдық жағдайының жақсарғанын айтады. Дегенмен, Ташкент халқының 49%-ы ғана өмір сапасы көтерілгенін айтқан.
Өзбекстандықтардың кіріс деңгейі бойынша ауқатты адамдардың 85%-ы соңғы жылдары жеке материалдық жағдайының жақсарғанын айтқан, кедейлердің 29%-ы ғана осындай пікірде болды. Алдағы 12 ай ішінде елдегі жеке материалдық жағдай, экономикалық ахуал бойынша да күтулер жақсарды. Қыркүйекте тұрғындардың 70,9%-ы жеке материалдық жағдайының жақсаруын күткен, ал қазан айында мұндай адамдардың үлесі 73,8%-ға дейін өскен.
Тағы да бірінші және соңғы орындарды Ферғана облысы мен Ташкент қаласы иеленді. Қыркүйек айында көшбасшы да, аутсайдер де солар болды. Бір айда Ферғана облысындағы экономика мәселесіндегі оптимистердің үлесі 73%-дан 78%-ға дейін өсті. Мемлекет астанасында керісінше, мұндай адамдардың үлесі 61%-дан 57%-ға дейін төмендеді.
Байлар мен кедейлер арасындағы оптимизм айырмашылығы қыркүйекке қарағанда 13-тен 22 к.п. дейін біршама өсті. Кедейлердің 56%-ы Өзбекстан экономикасы жақсарады деп сенеді, байлардың 78%-ы да осындай үмітте.
Қазан айында өзбекстандықтардың инфляциясы қыркүйек айындағы күрт өсімнен кейін біршама төмендеді. Егер ол кезде респонденттердің 40,1%-ы бағаның қарыштап өсуін атаса, қазан айында үлесі 33,2%-ға дейін төмендеді. Сондай-ақ, бағалар бұрынғыға қарағанда жылдам өседі деп санайтындардың үлесі 50,6%-дан 49,8%-ға дейін азайды.
Жекелеген азық-түлік өнімдерінің ішінде екінші ай қатарынан «ет, құс» және «ұн» бағаларының өсуін өзбекстандықтардың жартысынан астамы сезінді. Дегенмен, ресми статистика ет бағасы өсімінің біршама баяулағанын, тіпті ұнның арзандағанын көрсетеді. Егер қыркүйекте ұн бағасы бір айда 15,7%-ға өскен болса, қазан айында 1,6% -ға төмендеді.
Ал инфляциялық күтулер іс жүзінде өзгерген жоқ. Егер бағаның өте күшті өсуін күтетіндердің үлесі бір айдан кейін 18,7%-дан 19,6%-ға дейін өскен болса, онда осындай көрсеткіш бір жылға шаққанда 27,7%-дан 27,2%-ға дейін төмендеді. Осылайша, инфляцияның біршама төмендеуі халықтың пікіріне әсер еткен жоқ. Егер келесі айларда инфляция бәсеңдеуін жалғастырса, сандар қандай болатынын анықтау қызықты болмақ.
Қазан айында өзбекстандықтардың девальвациялық болжамы біршама азайды. Жыл бойы долларға шаққанда сумның әлсіреуіне қатысты көрсеткіш төмен. Тұрғындардың 60,8% әлсіреуді күтеді, бұл қыркүйектегі көрсеткіштен 63,3% төмен. Сум қатарынан екінші ай тұрақты, сондай-ақ тұтынушылық сенімділіктің жалпы жақсаруы және инфляцияның төмендеуі ықтимал фактор болды. Айта кетейік, бұл жолы пессимистердің азаюына доллар бағамының сақталуын күтетіндердің көбеюі себеп. Екінші жағынан, 60,8% көрсеткіш бәрібір өте жоғары, әсіресе Орталық Азияның басқа елдерімен салыстырғанда.
Сомның әлсіреуін күтетіндердің үлесі 49,1%-дан 48,7%-ға дейін аз да болса төмендеді. Кредиттік сенім айдан айға тұрақты өсуін жалғастыруда. Қазір несиелер үшін жақсы уақыт деп санайтындардың үлесі шілде айындағы 31,2%-дан қазан айында 33,8%-ға дейін өсті.
Депозиттік индекс бойынша зерттеудің төрт айындағы ең жоғары мән байқалуда: 58,5 пункт. Өзбекстандықтардың 41,3%-ы қазір депозиттер үшін жақсы уақыт деп есептейді. Тыныштық индексі жалпы тұтынушылық сенімнің өсуімен бірге өсім көрсетіп келеді. Алайда жыл бойы жұмыссыздықтың өсуін күтетіндердің үлесі қыркүйектегі 40,9%-дан қазанда 44,2%-ға дейін өсті.
ҚЫРҒЫЗСТАНДА...
Қырғызстанда қазан айында тұтынушылық сенім индексі қыркүйекпен салыстырғанда 1,4 пунктке өсіп, төрт айдағы зерттеу рекордын жаңартып, 129,2 пунктті құрады. Бес қосалқы индекстің қыркүйекте өсім көшбасшысы болған ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайлардан басқа төртеуі өсімді көрсетті. Сондай-ақ, ауыл және қала халқы арасындағы жоғары нәтиже айырмашылығы үрдісі сақталып, басқа Орталық Азия елдеріне қарағанда Қырғызстанның ауыл халқы көбінесе жоғары тұтынушылық сенім көрсетіп отыр.
Қазан айында қырғызстандықтардың 49,1%-ы олардың соңғы жылдағы жеке материалдық жағдайы қандай да бір жолмен жақсарғанын атап өтті. Қыркүйекте көрсеткіш 48,5% болды, бірақ материалдық жағдайы керісінше 16%-дан 12,8%-ға дейін нашарлағандардың үлесі айтарлықтай төмендеді.
Аймақтық бөліністе Ош облысының тұрғындары үздік көрсеткіштерді көрсетті, онда 59,5% материалдық жағдайдың жақсарғанын атап өтті. Екінші ай қатарынан Шу облысы аутсайдер болып шықты, онда оптимистердің үлесі 36,3%-ды ғана құрады.
Сондай-ақ экономикалық жағдайдағы өзгерістерді бағалау айтарлықтай өзгерді, оның индексі қыркүйекке қатысты екі тармаққа өсті. Қырғызстандықтардың 56%-ы ел экономикасы қандай да бір жақсаруды көрсетті деп есептейді, ал қыркүйекте мұндай көрсеткіштер 54,4% болған. Оның үстіне пессимистер үлесі 18,2%-дан 16,9%-ға дейін төмендеді.
Құлдыраған жалғыз қосалқы индекс «ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайларды бағалау» болды. Дегенмен, қосалқы индекс шілде және тамыз айларына қарағанда едәуір жоғары. Қырғызстандықтардың 37,6%-ы қазір ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдай деп есептейді. Қыркүйек айында олардың үлесі 38% құрады. Сондай-ақ, пессимистік жауаптар үлесі 43,9%-дан 45,7%-ға дейін өсті. Жиынтығында бұл жоғарыда аталған индекстің төмендеуіне әкелді.
Қырғызстандықтардың 34,8%-ы баға өсті деп есептейді. Инфляциялық күтулер инфляцияны бағалаумен бірге төмендеді. Елдегі ресми инфляция қазан айында 9,6%-дан 9,1%-ға дейін күрт төмендеді, бұл халықтың пікірімен сай келеді және 2021 жылғы сәуірден бастап ең төмен мән болып табылады.
Қырғызстандықтарды да, қазақстандықтарды да, өзбекстандықтарды да ұн бағасы алаңдатуда. Бірақ бұл жолы ұн бағасы қатты өскенін атап өткен респонденттердің үлесі 72,8%-дан 67,6%-ға дейін төмендеді. Бұл жолы ресми статистика жергілікті БАҚ жазған ұн бағасының өсуіне ішінара сәйкес келеді.
Қырғыз сомы қазан айында 0,7%-ға әлсіреп кетті, бірақ елдегі девальвациялық көңіл-күй артты. Дәл осындай көрініс қыркүйек айында да байқалған. Сол кезде тұрғындардың 31,2%-ы бір жылдан кейін сомның әлсіреуін күткен, бірақ қазан айында адамдардың 34,8% осындай пікірде болған.
Халықтың кредиттік сенімі тұрақты деңгейде қалып отыр. Бір айда несие алу үшін қолайлы жағдай бар деп санайтындардың үлесі 23,1%-дан 23%-ға дейін төмендеді. Қырғызстандықтардың депозиттік сенімі аздап өсті: оң жауаптардың үлесі қыркүйектегі 29,2%-дан қазандағы 31,9%-ға дейін өсті. Тыныштық индексі үшінші ай қатарынан өсуде: Тұрғындардың 62%-ы қазір тыныш уақыт деп есептейді, ал алаңдағандар үлесі - 28,2%. Жұмыссыздықты арттыру бойынша тұрғындардың болжамы 36,1%-дан 34%-ға дейін төмендеді. Дегенмен бұл шілде мен тамыздың көрсеткіштерінен 2-3 к.п. жоғары.
ТӘЖІКСТАНДА...
Тәжікстандағы тұтынушылық сенім индексі қазан айында 151 пунктті құрады және Орталық Азияның қарастырылып отырған төрт елінің ішіндегі ең жоғары көрсеткіш болып қала береді. Бір айда индекс тұтас 7,8 пунктке өсті, ал бес қосалқы индекстің барлығы өсімді көрсетті. Ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайлардың қосалқы индексі күшті өсті. Сондай-ақ, өткен 12 айдағы жеке материалдық жағдайдағы және экономикадағы өзгерістерді бағалау айтарлықтай артты.
Қазан айында ірі сатып алулардың қолайлы жағдайының қосалқы индексі 11,8 пунктке күрт өсіп, 98,7 пунктке жетті, бұл бейтарап аймаққа өте жақын және Орталық Азия елдері арасында ең жоғары нәтиже. Тәжікстан тұрғындарының 47,8%-ы қазір ірі сатып алулар мен шығындар үшін қолайлы уақыт екенін айтады. Бір ай бұрын олардың үлесі 39,7%-ды құраған.
Сондай-ақ Тәжікстандағы экономикалық ахуалдағы өзгерістерді бағалаудың жақсы өскенін атап өтейік. Аталған қосалқы индекс қазан айында 9,2 пунктке өсіп, төрт айдың ішінде рекордтық деңгейде тұр. Соңғы жылы экономиканың жақсарғанын атап өткендердің үлесі қыркүйекте 74,8% болса, қазанда 80,7%-ға дейін өсті.
Аймақтық бөлініс пікір плюрализмін көрсетпеді. Душанбе қаласы аутсайдер болды, онда жағымды жауаптардың үлесі 73,8%-ға жетеді. Бірақ халықтың табыс деңгейі Орталық Азияның барлық елдерінде байқалатын топтар арасындағы нақты корреляцияны сақтап қалды. Респондент қаншалықты бай болса, одан соғұрлым жағымды жауаптар алынады.
Жеке материалдық жағдайдағы өзгерістерді бағалау да соңғы жыл ішінде айтарлықтай өсіп, 8,1 тармаққа ұлғайды..
Тәжікстан халқының инфляциялық бағалары мен күтулеріне қатысты пікірі қыркүйектегі күрт өсуден кейін төмендеді. Егер қыркүйекте тұрғындардың 20,8%-ы келесі айда бағаның күшті өсуін күтсе, қазан айында олардың үлесі 14,8%-ға дейін төмендеді, бұл тіпті тамыздағы көрсеткіштен де төмен.
Тәжікстан халқының көпшілігі ұнды бағасы көтерілген тауар ретінде атап өтті. Егер қыркүйекте көрсеткіш 73% болса, қазанда үлесі шамалы 71,8%-ға дейін төмендеді. Айтпақшы, қыркүйектегі ресми деректер ұнның айлық өсімін шамамен 13% деп көрсетті.
Тәжікстандағы девальвациялық болжамдар сомонидің долларға қатысты тұрақты бағамы аясында төмен деңгейде қалып отыр. Қазан айында доллар бағамы өзгерген жоқ және қатарынан сегізінші ай тұрақты. Бір ай ішінде ұлттық валютаның әлсіреуін күтетіндердің үлесі 20,8%-дан 20,6%-ға дейін аздап төмендеді. Ел халқының 26,8%-ы (қыркүйекте 26,4%) 1 жыл көлемінде оның әлсіреуін күтіп отыр.
Кредиттік сенім индексі үшінші ай қатарынан төмендеп келеді, алайда соңғы екі айда төмендеу қарқыны аз болды. Тұрғындардың 24,9%-ы қазір несиелер үшін жақсы уақыт деп есептейді (қыркүйекте 25,4%). Депозиттік сенім тұтастай алғанда тұрақты болып қалуда. Қазан айында индекс 65,8 пункттен 66,7 пунктке дейін өсті, бұл көбінесе бейтарап жауаптар үлесінің 20,6%-дан 26,6%-ға дейін ұлғаюы есебінен орын алды. Тәжікстандағы тыныштық индексі де тұтынушылық сенім индексімен бірге өсті: тұрғындардың 85,2%-ы қазір тыныш уақыт (қыркүйекте 80,9%) деп санайды. Сондай-ақ жұмыссыздық көбейеді деп алаңдағандар үлесі аз болып шықты. Респонденттердің 34,4%-ы жыл бойы жұмыссыздық деңгейі өседі деген, алайда қыркүйекте мұндай адамдар үлесі 39,7% болған.
Қазан айында Орталық Азияның барлық елдері екінші ай қатарынан тұтынушылық сенімнің артқанын көрсетті. Әсіресе, Тәжікстан ерекше көзге түсті, оның CCI индексі өсіп, барлық рекордтарды еңсеруде. Сондай-ақ, Қазақстан 100 пункттен сенімді түрде өтіп, соңғы 12 айдағы ең жоғары тұтынушылық сенім көрсетті. Өзбекстан мен Қырғызстан да артта қалмауға тырысып, CCI индексінің барлық төрт айдағы рекордтық көрсеткіштерін көрсетті.
Тәжікстандағы өсім бірінші кезекте ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайдың күрт жақсаруына байланысты болды. Freedom Finance Global макроэкономикалық зерттеулер жүргізгелі мұндай нәтиже бұрын-соңды болмаған. Сондай-ақ соңғы жылғы экономикалық және жеке материалдық жағдайдағы өзгерістерді бағалау күрт және бір уақытта жақсарды. Қырғызстан мен Қазақстанда тұтынушылық сенімнің өсуі де осы екі мәселеге байланысты болды. Қазақстанда CCI жалпы индексіне дәстүрлі түрде кері әсерін тигізетін экономика бойынша бағалар мен күтулер ерекше жақсарды. Жыл бойы экономиканың өсуі бойынша болжамдар зерттеулердің барлық 14 айындағы рекордты жаңартты, ал экономиканың жақсаруы 2023 жылдың наурыз айынан бері соншалықты жоғары болған жоқ. Өзбекстанда да тұтынушылық сенім жеке материалдық жағдайдағы өзгерістердің бағасын төмендетті, бірақ бұл тармақ бойынша және экономика бойынша күтулер айтарлықтай өсті. Өсу қарқыны Тәжікстанға қарағанда тіпті жоғары болды.
Қыркүйекте инфляциялық күтулердің өсуінен кейін барлық елдерде қазан бағаның өсуі мәселесінде әлдеқайда тыныш болып шықты. Тек Өзбекстан ғана біркелкі нәтиже көрсете алмады, ал қалған барлық елдерде инфляциялық бағалар мен күтулер анағұрлым айқын қарқынмен төмендеді. Әсіресе, Тәжікстан мен Қазақстан ерекше көзге түсті, онда инфляциялық бағалар күрт төмендеді. Респонденттердің көпшілігі бағалар өсуін тоқтатқанмен, ұнды ең қымбаттаған тауарлардың бірі ретінде атап өтті.
Девальвацияның болуына қатысты Орталық Азия елдерінің тұрғындары әртүрлі пікір білдірді. Қазақстан мен Өзбекстанда мұндай күтулердің төмендеуі байқалады. Тәжікстанда бәрі дәстүрлі түрде тұрақты, бір айдағы бағам баға белгілеудегі өзгерістердің пайыздың оннан бір бөлігін де көрсетпеді.
Алайда Қырғызстанда девальвациялық күтулердің өсуі жалғасуда, доллардың сомға қарағанда өсуі байқалмайды. Бағамның өсу қарқынының біртіндеп ұлғаюы және жинақтау ықпалы әсер етуі мүмкін, шілде айының басынан бастап бағам екі сомнан астам өсті.
Орталық Азиядағы төрт ел тұрғындарының тұтынушылық сенімін зерттеудің төртінші толқыны нәтижесі өзара ұқсас болып шықты. Тұтынушылық сенім мен инфляцияға байланысты көрсеткіштердің барлық жерде жақсарғаны байқалады. Тығыз экономикалық байланыстарды ескере отырып, барлық жерде инфляция мен инфляциялық күтулердің төмендеуі қисынды болып көрінеді. Сондай-ақ, белгілі бір елдердегі кейбір өңірлер қандай да бір себептермен көшбасшы немесе соңғы орындарды иеленетінін байқауға болады, бұл жергілікті және республикалық деңгейдегі билік үшін маңызды ақпарат болуы мүмкін.
