600-den astam sheteldik jáne otandyq sarapshylar, saıası partıalardyń, halyqaralyq uıymdardyń jáne 15 eldiń, onyń ishinde Reseı, Qytaı, AQSH, Eýropa, Túrkıa, Ázirbaıjan jáne Ortalyq Azıa dıplomatıalyq korpýsynyń ókilderi saılaý júıelerin damytýdyń ózekti máselelerin, zamanaýı elektoraldyq trendterdi, dástúrli jáne balama ıdeologıalardyń keleshegin talqylaý úshin paneldik sesıalarǵa qatysady.
Forýmǵa qatysýshylardy quttyqtaı otyryp, «Nur Otan» partıasy Tóraǵasynyń Birinshi orynbasary Baýyrjan Baıbek bul kezdesý Qazaqstan Táýelsizdiginiń 30 jyldyǵy qarsańynda ótip jatqanyn atap ótti.
«Bizdiń elimiz osy ýaqyt aralyǵynda ǵasyrǵa tatıtyn úlken joldy júrip ótti. Aýyr synaqtardy eńsere otyryp, halqymyz memlekettiligin qaıta jańǵyrtyp, óziniń ǵasyrlar boıǵy Táýelsizdik týraly armanyn aqıqatqa aınaldyrdy.
Tuńǵysh Prezıdent – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń jete oılastyrylǵan batyl reformalary qysqa ýaqyt ishinde halyqty uıystyryp, bolashaqqa degen úmit pen senim uıalatty. Ornyqty ekonomıkasy bar tabysty, beıbitsúıgish memleket qurýǵa múmkindik berdi», - dedi Baýyrjan Baıbek.
Ol Qazaqstannyń 30 jyldyq damýynyń basty jetistikteri retinde beıbitshilik pen kelisimdi qamtamasyz etý, ıadrolyq arsenaldan óz erkimen bas tartyp, Semeı polıgonyn jabý, elimizdiń jańa astanasynyń salynýy men ejelgi Túrkistannyń qaıta túleýi, barlyq memlekettermen tatý qarym-qatynas ornatyp, 15 myń km memlekettik shekarany bekitý, ekonomıkany naryqtyq transformasıalaý boıynsha júrgizilgen túbegeıli reformalar jáne Ulttyq qor qurý, áleýmettik jáne kólik ınfraqurylymyna bólingen aýqymdy ınvestısıalar, halyq sanyn ulǵaıtý sıaqty t.b. oń isterdi atady.
Onyń aıtýynsha, bul jetistikterdiń barlyǵy qaýqarly memlekettik qoǵamdyq-saıası ınstıtýttardyń, damyǵan adam kapıtalynyń, qazaqstandyqtardyń ómir súrý sapasynyń jaqsarýynyń, sondaı-aq Táýelsizdik jyldarynda jolǵa qoıylǵan «Nur Otan» partıasy sekildi ústem saıası kúshi bar kóppartıalyq júıeniń arqasynda múmkin bolyp otyr.
Sonymen qatar, onyń pikirinshe, elimizdiń partıalyq-saıası júıesiniń Táýelsizdik jyldarynda qalyptasýyn negizgi 3 kezeńge bólýge bolady.
- Birinshi onjyldyq – kóppartıalyqty zańdyq turǵyda bekitý, partıalardyń ınstıtýttaný kezeńi.
- Ekinshi onjyldyq – partıanyń sapaly nyǵaıý, majorıtarlyqtan proporsıonaldy saılaý júıesine birtindep kóshý kezeńi.
- Úshinshi onjyldyq – ústem saıası kúshi bar kóppartıalyq júıeniń qazaqstandyq modeliniń qalyptasýy.
«Osydan 10 jyldaı buryn Elbasy kóppartıalyq júıeniń ári qaraıǵy uzaq merzimdi damýyna negiz qalaǵan «Qazaqstan-2050» Strategıasyn, al 2015 jyly – Bes ınstıtýsıonaldyq reformany usyndy. Konstıtýsıalyq reformanyń nátıjesinde Parlamenttiń róli kúsheıip, Úkimettiń jaýapkershiligi artty. Parlamenttik partıalar atqarýshy bılikke yqpal etýdiń qosymsha tetikterine ıe boldy. Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymyna (EYDU) múshe elderdiń 60%-ten astamynyń tájirıbesi boıynsha proporsıonaldy saılaý júıesine kóshý tolyq júzege asyryldy. Bul partıalardyń el ómirindegi róli men mańyzyn ınstıtýsıonaldy turǵyda nyǵaıtty», - dep málimdedi ol.
Baýyrjan Baıbek atap ótkendeı, 2019 jyldan bastap partıalyq-saıası júıeniń damýy Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev júzege asyryp jatqan sabaqtastyq saıasaty aıasynda jalǵasýda.
«Prezıdenttik saılaýda aıqyn jeńiske jetken Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna arnaǵan alǵashqy Joldaýynda: «Biz saıası reformalardy «asyǵystyqqa salynbaı», kerisinshe, kezeń-kezeńimen, tabandy túrde jáne jan-jaqty oılastyryp júzege asyratyn bolamyz. Elimizdiń qoǵamdyq-saıası ómirin jańǵyrtpaı, tabysty ekonomıkalyq reformalardy iske asyrý múmkin emes. Bul – bizdiń ustanatyn basty qaǵıdatymyz» dedi. Sol sátten bastap elimizde saıası reformalardyń birneshe paketi júzege asyryldy. Partıalar úshin tirkeý kedergisi men Májiliske ótýge arnalǵan kedergi zańnamalyq turǵyda azaıtyldy, saılaýaldy tizimderde áıelder men jastar úshin kvota belgilendi, parlamenttik opozısıa ınstıtýty bekitildi, mıtıńiler ótkizýdiń habardar etý qaǵıdaty, sondaı-aq, aýyl ákimderin tikeleı saılaý ınstıtýty engizildi», - dedi bıleýshi partıa Tóraǵasynyń birinshi orynbasary.
Onyń aıtýynsha, 2019 jyldyń tamyz aıynda Nursultan Nazarbaevtyń bastamasymen qolǵa alynǵan partıany júıeli «qaıta jandandyrý» «Nur Otan»-ǵa jyl basynda Májilis pen máslıhat saılaýynda tıisinshe 72% jáne 82% jınap, aıqyn jeńiske jetýge múmkindik berdi. Saıası tájirıbede alǵash ret praımerız ótkizilip, halyqtyń suranysy negizinde ár oblys, qala jáne aýdan úshin 216 saılaýaldy baǵdarlama jasaldy.
Tutastaı alǵanda, partıalyq tizimder boıynsha saılaýǵa júıeli túrde kóshý partıalardyń saılaýaldy ýádelerine jaýapkershilikterin arttyra otyryp, olardyń barlyq deńgeıde ınstıtýsıonaldyq nyǵaıýyna jaǵdaı jasady.
«Bıyl alǵash ret ótkizilgen aýyl ákimderiniń tikeleı saılaýynda «Nur Otan» okrýgterdiń 80%-ten astamynda jeńiske jetti. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev tikeleı saılaýlar halyqtyń 40%-ten astamyn quraıtyn aýyl turǵyndarynyń múddesin qozǵaıtyn saıası reformalardyń dáıekti bóligi bolǵanyn atap ótti. Nátıjesinde, búginde Qazaqstannyń Májiliste 3, jergilikti ókildi organdar – máslıhattarda – 5, aýyldyq ákimder deńgeıinde – 6 saıası partıasy ókildik etýde. Osylaısha, atalǵan jyldar aralyǵynda qalyptasqan «Nur Otan» partıasy ústemdik etetin kóppartıalyq júıe Táýelsizdiktiń mańyzdy jetistigi dep nyq aıtýǵa bolady», - dedi Baýyrjan Baıbek.
Degenmen, qazirgi problemalardyń jahandyq sıpaty búkil memleketterdiń ózara tyǵyz qarym-qatynas jasap, úılese áreket etýin talap etýde. Osy jaǵynan alǵanda, bıleýshi partıalar arasyndaǵy yntymaqtastyq erekshe mańyzǵa ıe. Baýyrjan Baıbek forýmnyń partıalardyń ǵana emes, sonymen birge memleketter men halyqtar arasyndaǵy dostyq pen yntymaqtastyqty odan ári nyǵaıtýǵa da óz úlesin qosatynyna senim bildirdi.
Forým spıkerleriniń biri Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Ákimshiligi Basshysynyń orynbasary Dáýren Abaev boldy. Ol óz sózinde «Nur Otan» Lıderi Nursultan Nazarbaevtyń bıleýshi partıanyń tóraǵasy ókilettigin Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevqa berý týraly taıaýdaǵy sheshimi partıalyq júıe evolúsıasynyń mańyzdy kezeńderiniń biri bolǵanyn atap ótti.
«Osynaý parasatty sheshim Qazaqstan halqy tarapynan qoldaý tapty. Búginde biz Memleket basshysynyń jetekshiligimen onyń «Sabaqtastyq. Ádildik. Órleý» atty saıası urany aıasynda alǵa qaraı qarqyndy qadam basýdamyz», - dedi Dáýren Abaev.
Azıalyq saıası partıalardyń halyqaralyq konferensıasynyń Bas hatshysy Cho Bón Chje óz sózinde Qazaqstannyń syrtqy saıasat salasyndaǵy jetistikterine toqtaldy.
«Eýrazıanyń ortasynda ornalasqan sizderdiń elderińiz kópvektorly syrtqy saıasat júrgizýde. Osynyń arqasynda Qazaqstan kórshilerimen ǵana emes, sonymen birge batys elderimen de jaqsy qarym-qatynasta. Qazaqstan halyqaralyq uıymdarmen, basqa da partıalarmen syndarly dıalog ornatty. Osylaısha, «Nur Otan» partıasy halyqaralyq qatynastar lokomotıvteriniń biri qyzmetin atqarýda. Qazirgi kezde pandemıaǵa baılanysty syn-qaterlerdi eńserý mindeti tur. Bıleýshi partıa tabysty ishki saıasat júrgizetinine de senimdimin. Osy forým jahandyq syn-qaterlerdi joıýǵa baǵyttalǵan pikir alysýǵa jaqsy múmkindik beredi dep oılaımyn», - dedi Cho Bón Chje.
«Edınaıa Rossıa» partıasynyń Bas keńesi Hatshysynyń orynbasary Andreı Klımov óz kezeginde Qazaqstan men Reseıdiń bıleýshi partıalary arasyndaǵy dostyq baılanystardy atap ótti.
«Kóptegen máseleler jetekshi saıası kúshterdiń tájirıbesin eskere otyryp, sheshiledi. Biz óz tarapymyzdan «Nur Otan» partıasynyń praımerız ótkizý tájirıbesin, jastar qanatyn damytýyn, azamattardyń ótinishterin qabyldaý úshin onlaın-resýrstardy paıdalanýyn jáne alańynda osy forým ótip jatqan Qoǵamdyq saıasat ınstıtýtynyń jumysyn muqıat qarap otyramyz», – dep atap ótti Andreı Klımov.
Qytaı Komýnıstik partıasynyń Ortalyq komıtetiniń halyqaralyq bóliminiń meńgerýshisi Sán Hýnshan eki eldiń bıleýshi partıalary arasyndaǵy yntymaqtastyqty ári qaraı nyǵaıtýǵa senim bildirdi.
«Qazaqstan Táýelsizdiginiń 30 jyly ishinde úlken jetistikterge jetti. Biz el halqynyń óz tarıhı mádenıeti men murasyn jadynda saqtap, qurmetteıtinin, sonymen birge ekonomıkalyq jáne saıası damýyn qamtamasyz etip otyrǵanyn kórip otyrmyz. «Nur Otan» partıasy qurylǵan sátinen bastap shyn máninde birqatar tarıhı reformalardy iske asyrdy. Bizdiń memleketterimiz ekijaqty qarym-qatynastardy, onyń ishinde partıalyq deńgeıde damytýdy jalǵastyra beretinine senimdimin», – dedi Qytaı Komýnıstik partıasynyń ókili.
Túrkıanyń Ádilet jáne damý partıasy Tóraǵasynyń orynbasary Efkan Ala bıleýshi partıanyń Qazaqstannyń qazirgi kelbetin qalyptastyrýdaǵy róline toqtaldy.
«Túrkıa men Qazaqstan – tarıhı tamyry tereń baýyrlas elder. Biz qashanda Qazaqstannyń salystyrmaly túrde qysqa 30 jylǵy kezeńde qol jetkizgen tabystary men damýyn maqtan tutamyz. Qazaqstannyń aty turaqtylyqpen astasyp jatyr. Árıne, munda bıleýshi partıanyń róli zor. Bizdiń bárimiz eldiń ekonomıkalyq ıgilikterine Tuńǵysh Prezıdent Nursultan Nazarbaevtyń kóregen saıasatynyń arqasynda qol jetkizilgenin baıqap otyrmyz. Jańa Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń basshylyǵymen jalǵastyrylyp jatqan reformalar budan da zor jetistikterge bastaıtynyna senimdimin», - dedi Efkan Ala.
Eýropa Keńesiniń Parlamenttik Assambleıasyndaǵy (EKPA) Eýropalyq konservatorlar men demokratıalyq aláns toptarynyń Bas hatshysy Tom Van Daık «Nur Otan» partıasynyń eldiń partıalyq-saıası júıesin qalyptastyrýdaǵy róline óz baǵasyn berdi.
«Partıa qurylǵannan bergi 20 jyldan astam ýaqyt ishinde Qazaqstannyń saıası landshaftynda nyq ornyqty. Alaıda bul saıası landshaft Qazaqstanda ǵana emes, barlyq óńirde, árıne, batys áleminde de túbegeıli ózgerýde. «Nur Otan» jańa syn-qaterlerge jaýap berý baǵytynda belsendi jumys istep, praımerız sekildi demokratıanyń mańyzdy quraldaryn paıdalanyp jatqanyn kórip otyrmyz. Saıası qyzmette áıelder men jastarǵa barynsha qoldaý kórsetilip, partıalyq tizimderde 30%-tik kvota kózdelgen. Eýropa Keńesiniń 15 memleketiniń parlamentterinde genderdik teńdik deńgeıi Qazaqstandaǵydan tómen dep aıta alamyn. Partıany halyqpen onlaın resýrstar arqyly tikeleı komýnıkasıa jasaý júıesi arqyly damytý da – ıgi nyshan. Tek bir jyldyń ishinde partıa fılıaldary 400 myń ótinishti qaraǵan. Bul myńdaǵan adamnyń partıaǵa degen senimin bildiredi», - dedi Tom Van Daık.
Respýblıkalyq partıanyń AQSH Ókilder palatasynyń eks-múshesi Kýrt Ýeldon saıası partıalardyń jáne basqa da qoǵamdyq-saıası uıymdardyń róli óte mańyzdy ekenin atap ótti. Óıtkeni olar memlekettik ınstıtýttardy azamattyq qoǵam ınstıtýttarymen baılanystyratyn mehanızm retinde áreket etedi.
«Olardyń arasynda Qazaqstannyń eń iri partıasy – «Nur Otan»-ǵa jetekshi ról beriledi. Búginde biz Qazaqstannyń mejelengen saıası reformalarda, onyń ishinde partıalyq qurylys jaǵynan damyp kele jatqanyn kórip otyrmyz», - dep atap ótti Kýrt Ýeldon óz sózinde.
Ulybrıtanıanyń Konservatıvtik partıasynyń ókili, Lordtar palatasynyń múshesi Djeıms Ýorton «Nur Otan» partıasynyń demokratıa men ortaq qundylyqtardy damytýdaǵy jetistikteri boıynsha óz áserimen bólisti.
«Bul qundylyqtar qazirgi maqsattary men bolashaqqa jasaǵan josparlarynda aıqyn kórinedi. Praımerız – biz sońǵy jyldary Ulybrıtanıada engizip jatqan saıası qural. Óz damý joldaryńyzda osynaý jańa úrdisterge aralasa otyryp, bizdiń demokratıa boıynsha alǵan sabaqtarymyzdy sizder de ıgeretinderińizge senimdimin. Partıalyq tizimderde kvotany kózdeıtin genderlik saıasat ta – uzaqqa baǵyttalǵan josparlardyń kórinisi. Munyń bári bizdiń aramyzda tyǵyz yntymaqtastyq ornatýǵa qajetti toǵysatyn tustarymyz kóp ekenin bildiredi», - dedi Lord Djeıms Ýorton.
