Saıasattanýshy Edýard Poletaev Býrbabaıda ótken Ulttyq quryltaıdyń IV otyrysynda Memleket basshysy aıtqan máselelerdiń eń túıindi sózderin atap, oǵan jalpylama sholý jasady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.

"Múltfılmderden bastap geosaıası daýylǵa deıin. Toqaevtyń Ulttyq quryltaıda aıtqandary: negizgi basymdyqtar, úrdister men qorytyndylar" dep atalatyn áleýmettik jelidegi jazbasynda saıasattanýshy Qazaqstan Prezıdenti eldegi ahýalǵa óziniń kózqarasyn bildire otyryp, sondaı-aq el damýynyń basym baǵyttaryn atap kórsetkenin jazady.

1 BÓLİM. BASYMDYQTAR

•  Ulttyq quryltaıdy Naýryzda jáne qasıetti Ramazan aıynda ótkizý - jaqsy nyshan;
•  eger búdjette qarajat bolmasa, onda memleket óz fýnksıalaryn, onyń ishinde áleýmettik mindettemelerdi tolyq kólemde oryndaı almaıdy;
• ádil ári tıimdi salyq júıesin qurý - elimizdiń bolashaǵyna, keıingi urpaqtyń turmysyna tikeleı áser etetinin ál-aýqat máselesi;
• bizdiń elimizde memleketti basqarýdy jeńildetetin, logıstıka men bıznes-úderisti ońtaılandyrýǵa septigin tıgizetin Biryńǵaı ýaqyt beldeýi bolýy tıis;
• ulttyq naqyshta túsirilgen qazaq tilindegi múltfılmder kóp bolýy tıis;
• kásiptik-tehnıkalyq kolejder jańa mamandyqtarǵa suranysty jáne eńbek naryǵyndaǵy jaǵdaıdy eskerýi tıis;
• bizdiń azamattarymyzdyń kúndelikti tirshilikte kóptegen qarapaıym túıtkilge tap bolady. Ony elemeı, nazardan tys qaldyrý durys emes,
• nashaqorlyqpen áleýmettik zulymdyq retinde kúresý - mańyzdy mindetterdiń biri;
•  onomastıka máselelerinde jergilikti atqarýshy organdar kóptegen qatelikter jiberdi, ony "tarıhı eńbegi" eshqandaı arhıv qujattarymen rastalmaǵan tulǵalardy ulyqtaý quralyna aınaldyrýǵa bolmaıdy.
• mádenıet degenimiz – jaı ǵana ǵımarattar men mekemeler emes. Bul – ulttyq sana-sezimdi jahandyq aýqymda nyǵaıta túsetin myqty tuǵyr.
• neırojeliler bizdiń tarıhymyzdy, mádenıetimiz ben dástúrlerimizdi nashar tanıdy, ınternette Qazaqstan týraly aqparat jetkiliksiz;
• halqymyzdyń "qazaq" degen baıyrǵy ataýy da bir ǵasyr buryn qaıtaryldy, al bizdiń memlekettigimiz myńjyldyqtardan bastaý alady, onyń tamyry tym tereńde jatqany daýsyz.
• óz ultyńdy ózgelerden bıik qoıý túptiń túbinde jarǵa jyǵady.
• kóptegen ǵalymdar men qoǵam belsendileri áli kúnge deıin Qazaqstannyń jylnamasyna ulttyń jadyna jara salǵan tarıhı oqıǵalar turǵysynan qaraıdy.ıBul jaǵdaı tól tarıhymyzǵa kózqaras aýqymyn taryltady. Biz barynsha keń ári tereń oılaýymyz qajet.
• 2022 jyly jańadan úsh oblys quryp, osy aımaqtardyń damýyna kúshti serpin berdik. Bul aqyry durys sheshim boldy.
• jasandy ıntellektini qoldaný búdjet qarajatyn paıdalanýdyń tıimdiligin arttyrady, ákimshilendirýdi jaqsartady, memlekettik satyp alýdy ońtaılandyrady, azamattar men memlekettiń ózara is-qımyl prosesterin jeńildetedi;
• biz ǵylymdy damytýǵa kóp kúsh salyp jatyrmyz, biraq Qazaqstanda áli kúnge deıin birde-bir ǵylymı qalashyq joq;
• elimizde bıologıalyq ártúrlilikti qorǵaý ózekti máselege aınaldy;
• mektepterdi tek "Jaıly mektep" jobasy aıasynda ǵana emes, sondaı-aq sapaly tıptik úlgidegi mektepterdi de turǵyzý kerek, óıtkeni olarǵa suranys joǵary;
• halyqtyń ómir súrý sapasyn arttyrýda eń basty faktor – turǵyn úıdiń qoljetimdiligi, ásirese áleýmettik osal toptar úshin;
• árbir oblys ortalyǵynda, aýdan ortalyǵynda, eldimkender men aýyldarda balalarǵa arnalǵan fýtbol alańdary salynýy tıis;
• úsh jyl ishinde elge 2 trıllıon teńgeden astam qarjy qaıtaryldy, ol óńirlerdegi ózekti ekonomıkalyq jáne áleýmettik máselelerdi sheshýge jumsalýda;
• kóptegen elderge ondaǵan jyldar boıy "demokratıalyq moral qundylyqtary" degen jeleýmen, sonyń ishinde LGBT ıdeıalaryn da tańyp, halyqaralyq úkimettik emes qorlar men uıymdar sol memleketterdiń ishki isterine dóreki aralasqan;
• keıde aqıqat jaqpaı jatady, biraq onyń jaǵdaıdy durys baǵamdaýǵa, jalǵan ıllúzıalarǵa berile bermeýde kómegi kóp;
• Qazaqstannyń kem degende tórt salada zor múmkindigi bar: sıfrlandyrý men jasandy ıntellekt, kólik-tranzıt áleýeti, energetıka jáne agroónerkásip sektory, sonymen birge adam kapıtaly;
• bastapqy múmkindikterimizdi eskersek, elimiz baıaǵyda-aq álemdegi jetekshi agrarlyq memleketterdiń birine aınalýy tıis edi, alaıda sala jetkilikti qarjylandyrylmady, onda da jemqorlar men alaıaqtar, sonyń ishinde memlekettik qyzmetshiler ústemdik etti;
• jahandy belgisizdik jaılaǵan bulyńǵyr zamanda básekege barynsha qabiletti bolý úshin barlyq jaǵynan kemel ult bolýymyz qajet.
• bizdiń ıdeologıamyz – jahandaǵy asa kúrdeli geosaıası ahýalda elimizdi jańa damý deńgeıine kóterý úshin berik negiz qalaý.

BÓLİM 2. ÚRDİSTER

• Quryltaı qoǵamdyq dıalogtyń jańa standarttaryn qalyptastyrdy;
• Úkimet salyq reformasyna qatysty jańa tásilder usyndy;
• Biz bilim men densaýlyq saqtaýǵa ınvestısıa salýdy jalǵastyramyz, bul – Konstıtýsıalyq mindet, alaıda basymdyqqa ıe emes shyǵyndar qysqartylatyn bolady;
• Áleýmettik jelilerde adamdardyń ar-namysy men qadir-qasıetin qorlaý jıiledi, sonymen qatar jalǵan aqparat taratýshylar da bar;
• Quryltaı músheleri jastar arasyndaǵy, ásirese sport salasyndaǵy dástúrli emes dinı aǵymdardyń kúsheıýine alańdaýshylyq bildirýde;
• Sońǵy kezde alaıaqtyq jaǵdaılary kóbeıip ketti;
• Qoǵamda kınoteatrlarda kórsetiletin fılmderge syn aıtylyp júr;
• Sarapshylardyń baǵalaýynsha, aldaǵy ýaqytta soltústik óńirlerde halyq sany azaıyp, ońtústik jaqta aıtarlyqtaı ósetin bolsa, eńbek naryǵyndaǵy teńgerimsizdik tereńdeı túsýi múmkin;
• Ulttyq kıimdi kıý qalypty qubylysqa aınalyp kele jatyr, bul – jaǵymdy úrdis;
• Qazaqstanda teatr ónerine degen qyzyǵýshylyq artyp keledi: zaldar kórermenge toly, premera bıletteri aldyn ala satylyp ketedi, olardyń arasynda jastar kóp;
• Ulttyq biregeılikti nyǵaıtý úshin tarıhı ǵylymdy damytýdyń mańyzy zor, sondyqtan bul salaǵa erekshe kóńil bólinip otyr;
• Memlekettiń basty mindetteriniń biri – óńirlerdiń ekonomıkalyq ósiminiń jańa núktelerin qurý jáne aımaqtyq damýdaǵy teńsizdikterdi joıý;
• Úkimet naqty sektordy qarjylandyrýdy 10 trıllıon teńgege deıin arttyrýy kerek, bul – bızneske buryn-sońdy bolmaǵan aýqymdy qoldaý;
• Eldiń túkpir-túkpirinde mashına jasaý, metalýrgıa, munaı-hımıa, agroónerkásip jáne kólik-logıstıka salalarynda iri ınfraqurylymdyq jobalar iske asyrylyp jatyr;
• Densaýlyq saqtaý jáne sport salasynda aýqymdy qurylystar ár óńirde jalǵasyn tabady;
• Ǵalamdyq turǵyda "globalızm" degen uǵym óziniń ózektiligin joǵaltýda, aldyńǵy qatarǵa memlekettik ultshyldyq, yqpal etý aımaqtaryn bólisýge umtylý jáne álemdik saıasattyń óńirlenýi shyǵyp keledi;
• Elge jańa energetıkalyq salany damytý mańyzdy, sondyqtan bir emes, úsh birdeı atom elektr stansıasyn salyp, aqyrynda tolyqqandy ıadrolyq klaster qurý qajet;
• Gaz jáne kómir generasıasynyń áleýetin, sondaı-aq jańartylatyn energıa kózderiniń múmkindigin tolyq paıdalanýymyz kerek;
• Zamanaýı álemde jeke adamnyń jetistigi men ıgiligi – kez kelgen memlekettiń shynaıy kúshin aıqyndaıtyn ólshem.

BÓLİM 3. QORYTYNDYLAR

• Úsh jyl ishinde el aıtarlyqtaı ózgerdi, damý jolynda jańa soqpaqtarǵa tústi;
• Ár reformanyń mánin qarapaıym tilmen túsindirý qajet, muny aıyptaýmen sheshe almaımyz;
• Bıznes pen salyqqa qatysty bólshektelý úrdisin shuǵyl túrde túzetý kerek, zańnamaǵa qajetti ózgerister engizýge tıispiz;
• Biryńǵaı ýaqyt beldeýine kóshý máselesine qatysty pikirtalastardy doǵarǵan jón, bul suraqty saıasılandyrýdyń qajeti joq;
• Destrýktıvti aǵymdar men mádenıetimizge jat ıdeologıalarǵa bóget qoıǵan abzal;
• Jeke qarajatqa túsirilse de, fılmderdi prokatqa shyǵarýǵa deıin muqıat saraptamadan ótkizý sharalaryn qarastyrý kerek;
• Biz azamattarymyzdyń kúndelikti ómirdegi ózekti máselelerin kóterip qana qoımaı, sol túıtkilderdi sheshýdi basty maqsat sanaımyz;
• Áıelder men balalardyń quqyǵyn qorǵaý úshin qabyldanǵan sharalardy bir baǵdarlamaǵa – "Qazaqstannyń balalary" jobasyna biriktirgen jón;
• Memlekettik áleýmettik tapsyrysty júzege asyrýdyń tıimdiligin arttyrý maqsatynda qazirgi zaman talaptaryna saı jeke zań qajet;
• Biryńǵaı standart pen vedimistik marapattardyń tizbesi daıyndalýy tıis;
• Tarıhı ádilettilik qaǵıdattaryn qatań ustanǵan durys;
• İshki saıasat salasyndaǵy barlyq jumysty birizdendiretin, naqty maqsattar men mindetteri, basymdyqtary aıqyndalǵan tujyrymdamalyq qujat kerek;
• Bet-júzdi jasyryn ustaıtyn qara kıimge oranǵannan góri, ulttyq naqyshtaǵy kıim kıgen áldeqaıda oryndy;
• Aımaqtardaǵy teatrlardy damytýǵa kóńil bólý, kópultty halqymyzdyń mádenı ártúrliligin saqtaý maqsatynda orys jáne ózge de ulttyq teatrlardy qoldaý qajet;
• "Álem jadysy" tizimine elimizdiń arhıvtik muralaryn engizý jumysyn jandandyrý kerek;
• Jasandy ıntellektke tolyqtaı arqa súıeýge bolmaıdy, adamı faktor áli de mańyzdy ról atqarady;
• Otandyq jáne sheteldik neırojelilerdi damytý úshin ulttyq sıfrlyq arhıv qurý qajet;
• Tarıhqa panoramalyq órkenıettik kózqaras kerek, sonda ǵana ótkenimiz, búginimiz jáne bolashaǵymyz ózara ushtasady;
• Qazaqstandy jahandyq órkenıettiń jeke bir bólshegi retinde tanytý máselesimen aınalysýymyz kerek;
• Aýqymdy ınfraqurylymdyq jobalardy iske asyrý – elimizdiń óńirlik kóshbasshylyǵyn nyǵaıtýdyń bir joly;
• Shekara boıyndaǵy eldimekenderdiń ahýaly memleket qaýipsizdigine áser etedi jáne strategıalyq mańyzǵa ıe;
• Tabıǵı apattardyń aldyn alý sharalaryn turaqty baqylaýda ustaǵan jón;
• El ekonomıkasyn sıfrlyq transformasıalaý – onyń básekege qabilettiligin kúsheıtýdegi negizgi faktor;
• Týrızm – óńirlerdiń damýynyń mańyzdy kózine aınalýy tıis;
• Bıologıalyq ártúrlilikti qorǵaý qoryn qurý qajet;
• "Taza Qazaqstan" – jaı ǵana naýqan emes, árbir azamattyń kúndelikti ómiriniń bir bólshegine aınalýy tıis;
• Álemdegi oqıǵalar bizdiń baǵytymyzdyń durystyǵyn kórsetti: syrtqy jaǵdaıdy eskergen jón, biraq eń aldymen ishki máselelerimizge nazar aýdarýymyz kerek;
• Barlyq salada jetilgen, órkenıetti, ózgeristerge ıkemdi, maqsatqa umtylǵysh ultqa aınalýymyz qajet, tek óz kúshimiz ben múmkindigimizge sengenimiz jón;
• Geosaıası turaqsyzdyq kezeńinde ulttyq birlik, kelisim jáne qoǵamdyq turaqtylyqty saqtaý asa mańyzdy;
• Qazaqstan tek elektr energıasymen ózin tolyq qamtamasyz etip qana qoımaı, álemdik energetıka naryǵynda da iri eksporttaýshyǵa aınalýy kerek;
• Memleket azamattardyń ádiletti muqtajdyqtaryn óteýde burynǵydan da tıimdi bolýǵa tıis.

P.S. Kelesi Ulttyq quryltaı otyrysyn kezinde astanamyz bolǵan Qyzylorda qalasynda ótkizý qajet.