Janbolat Mamaıdyń halyqtyń nesıesin keshirý máselesimen Astanaǵa ketkenin estip otyrmyn. Bul talapty men qoldaımyn. Eger memleket (ıaǵnı salyq tóleýshiler) kóp márte bankterge mıllıardtaǵan dollar bólip kómektesse, nege bir ret bolsa da óz halqyna kómektespeıdi? Bul másele árıne, birinshi ret kóterilip otyrǵan joq, múny biz 1,5 jyl buryn aıtqanbyz.
Biraq bul másele qazir koronakrızıs jaǵdaıynda qaıtadan ózekti bolyp otyr. Sarapshylardyń baǵalaýynsha Qazaqstanda aldaǵy 6 aı ishinde óziniń nesıelik mindettemelerin oryndaı almaıtyndar sany 900 myńnan 2,8 mıllıon adamǵa (!) ósedi. Osyǵan baılanysty áli kúnge zańdastyrylmaǵan jeke tulǵalardy bankrot dep jarıalaý ınstıtýty óte mańyzdy bolyp otyr.
Sonymen birge taǵy bir másele bar. Ol – JAPPAI MASSHTABTAǴY BANK ALAIaQTYǴY, IAǴNI JASYRYN EKİ ESELENGEN PAIYZDAR MÁSELESİ. Eger bank kredıtteri boıynsha paıyzdardy adal jolmen qaıta eseptep shyqsa, halyq bankterge emes, kerisinshe bankter halyqqa qaryz bolyp qalady! Iá dál solaı!
Men buǵan buryn qatty mán bermeppin, biraq Ermek Narymbaıdyń arqasynda kóp nárseni túsindim. Kezinde ol sotta bankterdiń eki eselengen paıyzdaryn dáleldegeni úshin onyń kóligin órtep jibergen edi. Men tipti ony elden qýyp shyqqan da osy bank lobbıiniń yqpaly dep oılaımyn.
Alypsatar-bankırlerdiń sheksiz alaıaqtyǵy Qazaqstanda uzaq jyl jalǵasty. Adamdar kredıt alyp, tólep júrdi. Al, qaryzy sonda da óse berdi. Qalaısha? Qanshama taǵdyrlar buzyldy, adamdar ózderine qol saldy, qanshama otbasy kredıttiń kesirinen ajyrasty!
Bir qap kartop nemese bir jáshik konák urlaǵandar bizde 5 jylǵaqamalady. Al mıllıondaǵan adamdy eki eselengen paıyzdyq bank shemalary kómegimen tonaǵandarǵa esh jaza qoldanylmaıdy. Kerisinshe, osyndaı «tabysty» alypsatarlarmen bireýler maqtanyp júr).
Bul máseleni kóteretin ýaqyt keldi. 2001-2011 jyldar aralyǵyndaǵy barlyq kredıtter boıynsha paıyzdardy qaıta sanap shyǵý kerek jáne bankırlerge óz qaltalarynan bolsa da aldanǵan halyqqa aqshasyn qaıtartý qajet.
Muhtar Taıjannyń jazbasy
