Meni bulardyń kim ekeni, kim bolǵany qyzyqtyrmaıdy. Eger saılaýdy alaman deseńiz, kóz ushynda qalyń shańnyń arasynan úzdik-sozdyq qylań beretin bir top bolady, bular sol mejeniń úmitkerleri. Saılaýdyń bir jaqsy jeri bar, el tanymaıtyn, eshkim atyn bilmeıtin «tulǵalar» shyǵyp, óziniń «jarqyn beınesin» kórsetedi. Bul da bolsa, saılaýdyń «jaqsylyǵy»...
Bizdi qyzyqtyratyny, qazirge naqty tirkelmese de, saılaýǵa túsetindigin málimdep úlgergen «eski gvardıa». «Qosalqy quramnyń» ishindegi eń tanymaldary, qaqpaǵa goldi týra baǵyttamastan, laǵyp tepse de, jurttyń jadynan óshpeıtin ózderinshe «órnek» kórseterine senimdimin. Bizdiń el úshin Prezıdenttik saılaý mereke – shoýmender men jumyssyzdardyń, erikkender men ary ótken, beri ótkenniń, óziniń «karerasyn» jasaǵysy kelgender men saılaýǵa qatyspasa basy aýyratyndardyń, maqtaý men madaq estimese júre almaıtyndardyń, úndeý, hat, qoldaý uıymdastyrmasa tura almaıtyndardyń, saılaý dese «kaıf bolatyndar» men naýqan dese «oza shabatyndardyń» tól merekesi. Senbeısiz be? Tómendegi úmitsiz, biraq úmitkerlerge qarańyzshy...
Attanshyl Amantaı...
[caption id="attachment_9617" align="alignright" width="284"]
Attanshyl Amantaı[/caption]
Amantaı qajy eski ádetinen jańylǵan joq, bul joly da saılaýǵa úmitker retinde tirkelýge «attandap» baratynyn aıtyp saldy. Amantaı qajyny (famılásyn umytyp turmyn, keshirim suraımyn) tanymaıtyn adam joq. Qazaqtyń aq shapany týraly oılasańyz, asataıaǵyn sekeńdetip, qys-jaz demeı Almatyny adaqtap júretin, kóshelerdegi burysh-buryshqa, qýys-qýysqa esimi men áıgili uranyn jazýdy azamattyq paryzy sanaıtyn, «Prezıdent Nazarbaevtyń ózi jeti ret bata alǵan», Mekkege jylyna pálenbaı márte baratyn, qazaqtyń atyn halyqaralyq deńgeıde (ózi osylaı deıdi) shyǵaryp júrgen Amantaı qajy elesteıdi... Qazaqtyń as-toılarynan, jıyn-merekelerinen, saıası shoýlarynan aldymen osy kisiniń tóbesi kórinedi. Sonaý 1990 jyldardan beri kúndiz-túni bir tynbaı shapqylap júr. Nátıje? Únemi Prezıdenttik saılaýǵa túsedi jáne úmitkerlikten aryǵa uzaı almaıdy. Bul kisiniń ómir joly óte qyzyq. Óz sózine júginseńiz, sonaý Keńes keziniń ózinde áıgili ultshyl, demokrat bolypty. «Qupıa aqparattar» bul kisiniń demokrat emes, naǵyz komýnıs bolǵanyn, azan shaqyrýdy bertinde bastap, qybylany keshteý tanyǵanyn aıtady. Qajynyń túsiný qıyn deıdi bilgishter. Sebebi, bul kisi únemi saıası naýqandarda aldyńǵy qatarda júrgenimen, eshqandaı bedeldi is tyndyrmaǵan. 2001 jyly Jaqıanovtar ustalar tusta, «attandaǵan» daýystary kókke jetipti dep estidik. Odan beri de «jer satylmasyn, til kórkeısin, jemqorlyq joıylsyn» degen aıǵaı-súrenderin avtobýstan ótip bara jatyp qulaǵymyz shalǵany bolmasa, odan artyq ne istegenin bilmedik... Bir qyzyǵy, 20 jyldan artyq ýaqyt boıy Almatyny jaıaý kezip júrgen aqsaqaldyń aınalasynda ózine uqsaıtyn, sózderi de «attannan» bastalatyn bir top nókeri bar. Amantaıdikin uqsaq ta, olardikin túsiný qıyn. Ózi «úlken jeńis» kútip turǵanyn aıtady (arǵy atalary kóripkel dep estidik, ózi de kóripkelmin dep júr) jáne ágárákı jeńip jatsa, Qazaqstandy ımandy memleket etpek. Sonda bizdiń zaıyrly el, álem dinderiniń basyn bir dastarhanǵa qosqan Qazaqstan buǵan deıin ımansyz el bolǵany ma? Munysy endi «saıası saýatsyzdyq»... Buǵan áldekimder shamdanbaı ma eken?..
Aıtpaqshy, «Attan» qozǵalysy ne jaıynda, ne úshin «attandap» júrgenderin ózderi de bilmeı qalady keıde. Ótkende bir asqa «attandatyp» kirip barǵanda, áıelder qaýymy kútpegen isten shoshyp, shý ete qaldy...
Eh, Eleýsizov!..
Ásheıinde eleýsiz, saılaý dese, ózin ózi elep alatyn kandıdattyń biri – Eleýsizov. Áli itrkelgen joq. Tirkelý oıynda bar, úlgirýge tyrysyp kórere... «Tabıǵat» qozǵalysynyń tóraǵasy. Ekolog. Amantaı qajyǵa qaraǵanda, bul ápendileý emes, sál zamanaýı, sál ıntellektýal, sál oıshyl, sál sereznyı...
[caption id="attachment_9618" align="alignleft" width="199"]
Ekologtiń armany[/caption]
«Jyǵylǵan kúreske toımaıdy» degen shyn sóz. Toısa, osy Eleýsizov toıar edi. Bul kisiniń qansha saılaýǵa qatysqanyn bir ózi biledi. Bálkim, Esep komıtetine aıtyp, arnaıy suraý sap, sanatý kerek shyǵar, álde, Ortalyq saılaý komısıasy bile me eken?.. Ózi keminde 18 ret saılaýǵa túskenin jetkizdi, bizdińshe, bul ótirik. 18 ret saılaýǵa túsý ne táıiri. İrilerin aıtyp otyr. Biz bilmeıtin talaı saılaýǵa qatysqanyn ózi de umytyp ketken bolýy kádik...
Melstiń saılaýǵa ne úshin qatysatyny túsinikti. Bu kisi «saılaýda jeńiletinim ras, biraq halyq ekologıalyq máselelerge nazar aýdarsa eken edımin. Saılaýdy soǵan paıdalanǵym keledi» dep budan 10 jyl buryn málimdegen. Odan beri de birer márte osy pikirin qaıtalady. «Jeńilgen jeńimpaz» degen ataq bar bolsa, oılanbastan osy Eleýsizovke berse bolady. Jýyrda «saılaý dese jany kiretinin, kaıf bolatynyn» aıtyp, jalpaq jurtqa jarıa saldy. Biz jeńilgen kaıf pa, jeńilisin aldyn ala boljaǵan kaıf pa, bile almadyq. Eger maqsaty ekologıaǵa halyq nazaryn aýdarý bolsa, jarasy jeńil edi, Amantaı kókemizge ersin de, Almatyny uranǵa toltyrsyn... Jaýyryny jer ıiskemese tura almaıtyndaı neǵylǵan tabıǵat janashyry ekenin bilmeımiz, bilgimiz de kelmeıdi. Nede bolsa, Eleýsizovtiń eńbegin eskerer kez jetti, kim qatyspaı jatqan doda, tússin, aıtsyn, ary qaraıǵysyn jurt kórer...
Telibekovtiki ne taltań?..
[caption id="attachment_9619" align="alignright" width="240"]
Telibekov...[/caption]
Osy nómiri birinshi adamdy saılaýda sońǵy jyldary jóndi kandıdatqa jarymadyq dep ókpelep júrmeńiz, basqa-basqa, áleýmettik jelidegi «zvezdalyǵy» men oqys, maǵynasyz sandyraqtary arqyly tanymal, óz ultyn jek kóretin, sóıte tura 95 paıyz daýys jınaıtynyna senimdi Murat Telibekovtiki ne taltań? Qazaqty bilimsiz, nadan, aqymaq halyq dep ashyq jazyp júrgen batyrdyń saılaý kezinde halyqqa senim artqany óziniń naǵyz topas, nadan, aqymaq ekenin áıgilep turǵan joq pa? «Attanshyldy» aıaımyz, ekologti músirkeımiz, al bildeı bir Qazaqstan Musylmandary odaǵynyń atynan saılaýǵa túspekshi Telibekovti qalaı «jubatýǵa» bolady? Telpek deımiz be? Qushnas deımiz be? Aýysh deımiz be?
95 paıyz? Mundaı daýys jınaý úshin Siz keminde bir eldi 20 jyldan artyq basqarý kerektigin túsinbeısiz be?.. Mundaı daýys jınaý tek bir kisiniń ǵana qolynan keletinin uqpaısyz ba? Daýys jınaý úshin ana eýropalyqtar aılap-jyldap nasıhat júrgizip, sonyń ózinde mardymdy nátıjege qoldary jetpeı, púsháıman bolatynyn bilmeısiz be? Endeshe, Siz aqymaqsyz, Telibekov myrza!.. Qazaqty qorlaý qolyńyzdan kelgenmen, saılaýda jeńý qolyńyzdan kelmeıdi. Áı, men de bir aqymaqqa bola bos sóz shyǵyndap...
Saılaý týraly kim sandyraqtamaı jatyr. Bizdiki de kóp myljyńnyń, sandyraqtyń biri. Biraq joǵarydaǵy 3 úmitkerge qarap, «qoıandy kórip, qaljasynan túńil» degen sóz esime túsip otyr. Prezıdent saılaý erikkenniń ermegi emes edi ǵoı...
Ahmet Saǵyndyq.
Myrzataı JOLDASBEKOV, saılaý jónindegi lıngvısıkalyq komısıanyń tóraǵasy:
Jumyssyzdar Prezıdent bolǵysy keledi
– Prezıdenttikke úmitker bolǵysy keletinderdiń kóbisi jumyssyzdar. Aralarynda kóripkeldikti kásip etkenderi de bar. Ol túk emes, kelgen kisilerdiń biri: «Poıyzben Almatydan Pavlodarǵa ketip bara jatqan edim, Astanaǵa kelgende Prezıdent saılaýy kelip qalǵandyǵy esime túsip, al, endeshe, men baryp qatysaıyn dep, sizderdiń aldaryńyzǵa kelip otyrmyn» deıdi. Taǵy bir áıel adam: «Tańerteń sháı iship otyr edim, bir kezde Prezıdent saılaýy jarıalanyp edi ǵoı, men nege otyrmyn, barýym kerek dep aldaryńyzǵa kelip otyrmyn», – deıdi. Bir kisi: «Men top bastaıtyn kósemmin, Qazaqstanda menen asqan adam joq, men ǵana Prezıdent bolamyn» deıdi. Ol ýaqytta prezıdenttikke kandıdattar 800 myń tóleýleri qajet bolatyn. Sonda bir kisi kelip: «Meniń mynany tóleıtin aqsham joq. Onyń ornyna sekseýil ótkizsem bolady ma?» dedi. Al, taǵy bireýi: «Men ádeıi keldim, meniń 800 myń tóleıtin aqsham joq, sizder járdem berińizder» dep bizden kómek surap otyr... Osyndaı-osyndaı adamdar az bolǵan joq.
(Jýrnalıserge bergen suhbatynan)
