مەنى بۇلاردىڭ كىم ەكەنى، كىم بولعانى قىزىقتىرمايدى. ەگەر سايلاۋدى الامان دەسەڭىز، كوز ۇشىندا قالىڭ شاڭنىڭ اراسىنان ۇزدىك-سوزدىق قىلاڭ بەرەتىن ءبىر توپ بولادى، بۇلار سول مەجەنىڭ ۇمىتكەرلەرى. سايلاۋدىڭ ءبىر جاقسى جەرى بار، ەل تانىمايتىن، ەشكىم اتىن بىلمەيتىن «تۇلعالار» شىعىپ، ءوزىنىڭ «جارقىن بەينەسىن» كورسەتەدى. بۇل دا بولسا، سايلاۋدىڭ «جاقسىلىعى»...
ءبىزدى قىزىقتىراتىنى، قازىرگە ناقتى تىركەلمەسە دە، سايلاۋعا تۇسەتىندىگىن مالىمدەپ ۇلگەرگەن «ەسكى گۆارديا». «قوسالقى قۇرامنىڭ» ىشىندەگى ەڭ تانىمالدارى، قاقپاعا گولدى تۋرا باعىتتاماستان، لاعىپ تەپسە دە، جۇرتتىڭ جادىنان وشپەيتىن وزدەرىنشە «ورنەك» كورسەتەرىنە سەنىمدىمىن. ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋ مەرەكە – شوۋمەندەر مەن جۇمىسسىزداردىڭ، ەرىككەندەر مەن ارى وتكەن، بەرى وتكەننىڭ، ءوزىنىڭ «كارەراسىن» جاساعىسى كەلگەندەر مەن سايلاۋعا قاتىسپاسا باسى اۋىراتىنداردىڭ، ماقتاۋ مەن ماداق ەستىمەسە جۇرە المايتىنداردىڭ، ۇندەۋ، حات، قولداۋ ۇيىمداستىرماسا تۇرا المايتىنداردىڭ، سايلاۋ دەسە «كايف بولاتىندار» مەن ناۋقان دەسە «وزا شاباتىنداردىڭ» ءتول مەرەكەسى. سەنبەيسىز بە؟ تومەندەگى ءۇمىتسىز، ءبىراق ۇمىتكەرلەرگە قاراڭىزشى...
اتتانشىل امانتاي...
[caption id="attachment_9617" align="alignright" width="284"]
اتتانشىل امانتاي[/caption]
امانتاي قاجى ەسكى ادەتىنەن جاڭىلعان جوق، بۇل جولى دا سايلاۋعا ۇمىتكەر رەتىندە تىركەلۋگە «اتتانداپ» باراتىنىن ايتىپ سالدى. امانتاي قاجىنى (فاميلياسىن ۇمىتىپ تۇرمىن، كەشىرىم سۇرايمىن) تانىمايتىن ادام جوق. قازاقتىڭ اق شاپانى تۋرالى ويلاساڭىز، اساتاياعىن سەكەڭدەتىپ، قىس-جاز دەمەي الماتىنى اداقتاپ جۇرەتىن، كوشەلەردەگى بۇرىش-بۇرىشقا، قۋىس-قۋىسقا ەسىمى مەن ايگىلى ۇرانىن جازۋدى ازاماتتىق پارىزى سانايتىن، «پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ ءوزى جەتى رەت باتا العان»، مەككەگە جىلىنا پالەنباي مارتە باراتىن، قازاقتىڭ اتىن حالىقارالىق دەڭگەيدە (ءوزى وسىلاي دەيدى) شىعارىپ جۇرگەن امانتاي قاجى ەلەستەيدى... قازاقتىڭ اس-تويلارىنان، جيىن-مەرەكەلەرىنەن، ساياسي شوۋلارىنان الدىمەن وسى كىسىنىڭ توبەسى كورىنەدى. سوناۋ 1990 جىلداردان بەرى كۇندىز-تۇنى ءبىر تىنباي شاپقىلاپ ءجۇر. ناتيجە؟ ۇنەمى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا تۇسەدى جانە ۇمىتكەرلىكتەن ارىعا ۇزاي المايدى. بۇل كىسىنىڭ ءومىر جولى وتە قىزىق. ءوز سوزىنە جۇگىنسەڭىز، سوناۋ كەڭەس كەزىنىڭ وزىندە ايگىلى ۇلتشىل، دەموكرات بولىپتى. «قۇپيا اقپاراتتار» بۇل كىسىنىڭ دەموكرات ەمەس، ناعىز كوممۋنيست بولعانىن، ازان شاقىرۋدى بەرتىندە باستاپ، قىبىلانى كەشتەۋ تانىعانىن ايتادى. قاجىنىڭ ءتۇسىنۋ قيىن دەيدى بىلگىشتەر. سەبەبى، بۇل كىسى ۇنەمى ساياسي ناۋقانداردا الدىڭعى قاتاردا جۇرگەنىمەن، ەشقانداي بەدەلدى ءىس تىندىرماعان. 2001 جىلى جاقيانوۆتار ۇستالار تۇستا، «اتتانداعان» داۋىستارى كوككە جەتىپتى دەپ ەستىدىك. ودان بەرى دە «جەر ساتىلماسىن، ءتىل كوركەيسىن، جەمقورلىق جويىلسىن» دەگەن ايعاي-سۇرەندەرىن اۆتوبۋستان ءوتىپ بارا جاتىپ قۇلاعىمىز شالعانى بولماسا، ودان ارتىق نە ىستەگەنىن بىلمەدىك... ءبىر قىزىعى، 20 جىلدان ارتىق ۋاقىت بويى الماتىنى جاياۋ كەزىپ جۇرگەن اقساقالدىڭ اينالاسىندا وزىنە ۇقسايتىن، سوزدەرى دە «اتتاننان» باستالاتىن ءبىر توپ نوكەرى بار. امانتايدىكىن ۇقساق تا، ولاردىكىن ءتۇسىنۋ قيىن. ءوزى «ۇلكەن جەڭىس» كۇتىپ تۇرعانىن ايتادى (ارعى اتالارى كورىپكەل دەپ ەستىدىك، ءوزى دە كورىپكەلمىن دەپ ءجۇر) جانە اگاراكي جەڭىپ جاتسا، قازاقستاندى يماندى مەملەكەت ەتپەك. سوندا ءبىزدىڭ زايىرلى ەل، الەم دىندەرىنىڭ باسىن ءبىر داستارحانعا قوسقان قازاقستان بۇعان دەيىن يمانسىز ەل بولعانى ما؟ مۇنىسى ەندى «ساياسي ساۋاتسىزدىق»... بۇعان الدەكىمدەر شامدانباي ما ەكەن؟..
ايتپاقشى، «اتتان» قوزعالىسى نە جايىندا، نە ءۇشىن «اتتانداپ» جۇرگەندەرىن وزدەرى دە بىلمەي قالادى كەيدە. وتكەندە ءبىر اسقا «اتتانداتىپ» كىرىپ بارعاندا، ايەلدەر قاۋىمى كۇتپەگەن ىستەن شوشىپ، شۋ ەتە قالدى...
ەح، ەلەۋسىزوۆ!..
اشەيىندە ەلەۋسىز، سايلاۋ دەسە، ءوزىن ءوزى ەلەپ الاتىن كانديداتتىڭ ءبىرى – ەلەۋسىزوۆ. ءالى ىتركەلگەن جوق. تىركەلۋ ويىندا بار، ۇلگىرۋگە تىرىسىپ كورەرە... «تابيعات» قوزعالىسىنىڭ ءتوراعاسى. ەكولوگ. امانتاي قاجىعا قاراعاندا، بۇل اپەندىلەۋ ەمەس، ءسال زاماناۋي، ءسال ينتەللەكتۋال، ءسال ويشىل، ءسال سەرەزنىي...
[caption id="attachment_9618" align="alignleft" width="199"]
ەكولوگتىڭ ارمانى[/caption]
«جىعىلعان كۇرەسكە تويمايدى» دەگەن شىن ءسوز. تويسا، وسى ەلەۋسىزوۆ تويار ەدى. بۇل كىسىنىڭ قانشا سايلاۋعا قاتىسقانىن ءبىر ءوزى بىلەدى. بالكىم، ەسەپ كوميتەتىنە ايتىپ، ارنايى سۇراۋ ساپ، ساناتۋ كەرەك شىعار، الدە، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى بىلە مە ەكەن؟.. ءوزى كەمىندە 18 رەت سايلاۋعا تۇسكەنىن جەتكىزدى، بىزدىڭشە، بۇل وتىرىك. 18 رەت سايلاۋعا ءتۇسۋ نە ءتايىرى. ىرىلەرىن ايتىپ وتىر. ءبىز بىلمەيتىن تالاي سايلاۋعا قاتىسقانىن ءوزى دە ۇمىتىپ كەتكەن بولۋى كادىك...
مەلستىڭ سايلاۋعا نە ءۇشىن قاتىساتىنى تۇسىنىكتى. بۇ كىسى «سايلاۋدا جەڭىلەتىنىم راس، ءبىراق حالىق ەكولوگيالىق ماسەلەلەرگە نازار اۋدارسا ەكەن ەديمىن. سايلاۋدى سوعان پايدالانعىم كەلەدى» دەپ بۇدان 10 جىل بۇرىن مالىمدەگەن. ودان بەرى دە بىرەر مارتە وسى پىكىرىن قايتالادى. «جەڭىلگەن جەڭىمپاز» دەگەن اتاق بار بولسا، ويلانباستان وسى ەلەۋسىزوۆكە بەرسە بولادى. جۋىردا «سايلاۋ دەسە جانى كىرەتىنىن، كايف بولاتىنىن» ايتىپ، جالپاق جۇرتقا جاريا سالدى. ءبىز جەڭىلگەن كايف پا، جەڭىلىسىن الدىن الا بولجاعان كايف پا، بىلە المادىق. ەگەر ماقساتى ەكولوگياعا حالىق نازارىن اۋدارۋ بولسا، جاراسى جەڭىل ەدى، امانتاي كوكەمىزگە ەرسىن دە، الماتىنى ۇرانعا تولتىرسىن... جاۋىرىنى جەر يىسكەمەسە تۇرا المايتىنداي نەعىلعان تابيعات جاناشىرى ەكەنىن بىلمەيمىز، بىلگىمىز دە كەلمەيدى. نەدە بولسا، ەلەۋسىزوۆتىڭ ەڭبەگىن ەسكەرەر كەز جەتتى، كىم قاتىسپاي جاتقان دودا، ءتۇسسىن، ايتسىن، ارى قارايعىسىن جۇرت كورەر...
تەلىبەكوۆتىكى نە تالتاڭ؟..
[caption id="attachment_9619" align="alignright" width="240"]
تەلىبەكوۆ...[/caption]
وسى ءنومىرى ءبىرىنشى ادامدى سايلاۋدا سوڭعى جىلدارى ءجوندى كانديداتقا جارىمادىق دەپ وكپەلەپ جۇرمەڭىز، باسقا-باسقا، الەۋمەتتىك جەلىدەگى «زۆەزدالىعى» مەن وقىس، ماعىناسىز ساندىراقتارى ارقىلى تانىمال، ءوز ۇلتىن جەك كورەتىن، سويتە تۇرا 95 پايىز داۋىس جينايتىنىنا سەنىمدى مۇرات تەلىبەكوۆتىكى نە تالتاڭ؟ قازاقتى ءبىلىمسىز، نادان، اقىماق حالىق دەپ اشىق جازىپ جۇرگەن باتىردىڭ سايلاۋ كەزىندە حالىققا سەنىم ارتقانى ءوزىنىڭ ناعىز توپاس، نادان، اقىماق ەكەنىن ايگىلەپ تۇرعان جوق پا؟ «اتتانشىلدى» ايايمىز، ەكولوگتى مۇسىركەيمىز، ال بىلدەي ءبىر قازاقستان مۇسىلماندارى وداعىنىڭ اتىنان سايلاۋعا تۇسپەكشى تەلىبەكوۆتى قالاي «جۇباتۋعا» بولادى؟ تەلپەك دەيمىز بە؟ قۇشناس دەيمىز بە؟ اۋىش دەيمىز بە؟
95 پايىز؟ مۇنداي داۋىس جيناۋ ءۇشىن ءسىز كەمىندە ءبىر ەلدى 20 جىلدان ارتىق باسقارۋ كەرەكتىگىن تۇسىنبەيسىز بە؟.. مۇنداي داۋىس جيناۋ تەك ءبىر كىسىنىڭ عانا قولىنان كەلەتىنىن ۇقپايسىز با؟ داۋىس جيناۋ ءۇشىن انا ەۋروپالىقتار ايلاپ-جىلداپ ناسيحات جۇرگىزىپ، سونىڭ وزىندە ماردىمدى ناتيجەگە قولدارى جەتپەي، ءپۇشايمان بولاتىنىن بىلمەيسىز بە؟ ەندەشە، ءسىز اقىماقسىز، تەلىبەكوۆ مىرزا!.. قازاقتى قورلاۋ قولىڭىزدان كەلگەنمەن، سايلاۋدا جەڭۋ قولىڭىزدان كەلمەيدى. ءاي، مەن دە ءبىر اقىماققا بولا بوس ءسوز شىعىنداپ...
سايلاۋ تۋرالى كىم ساندىراقتاماي جاتىر. بىزدىكى دە كوپ مىلجىڭنىڭ، ساندىراقتىڭ ءبىرى. ءبىراق جوعارىداعى 3 ۇمىتكەرگە قاراپ، «قوياندى كورىپ، قالجاسىنان ءتۇڭىل» دەگەن ءسوز ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. پرەزيدەنت سايلاۋ ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس ەدى عوي...
احمەت ساعىندىق.
مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، سايلاۋ جونىندەگى لينگۆيستيكالىق كوميسسيانىڭ ءتوراعاسى:
جۇمىسسىزدار پرەزيدەنت بولعىسى كەلەدى
– پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر بولعىسى كەلەتىندەردىڭ كوبىسى جۇمىسسىزدار. ارالارىندا كورىپكەلدىكتى كاسىپ ەتكەندەرى دە بار. ول تۇك ەمەس، كەلگەن كىسىلەردىڭ ءبىرى: «پويىزبەن الماتىدان پاۆلودارعا كەتىپ بارا جاتقان ەدىم، استاناعا كەلگەندە پرەزيدەنت سايلاۋى كەلىپ قالعاندىعى ەسىمە ءتۇسىپ، ال، ەندەشە، مەن بارىپ قاتىسايىن دەپ، سىزدەردىڭ الدارىڭىزعا كەلىپ وتىرمىن» دەيدى. تاعى ءبىر ايەل ادام: «تاڭەرتەڭ ءشاي ءىشىپ وتىر ەدىم، ءبىر كەزدە پرەزيدەنت سايلاۋى جاريالانىپ ەدى عوي، مەن نەگە وتىرمىن، بارۋىم كەرەك دەپ الدارىڭىزعا كەلىپ وتىرمىن»، – دەيدى. ءبىر كىسى: «مەن توپ باستايتىن كوسەممىن، قازاقستاندا مەنەن اسقان ادام جوق، مەن عانا پرەزيدەنت بولامىن» دەيدى. ول ۋاقىتتا پرەزيدەنتتىككە كانديداتتار 800 مىڭ تولەۋلەرى قاجەت بولاتىن. سوندا ءبىر كىسى كەلىپ: «مەنىڭ مىنانى تولەيتىن اقشام جوق. ونىڭ ورنىنا سەكسەۋىل وتكىزسەم بولادى ما؟» دەدى. ال، تاعى بىرەۋى: «مەن ادەيى كەلدىم، مەنىڭ 800 مىڭ تولەيتىن اقشام جوق، سىزدەر جاردەم بەرىڭىزدەر» دەپ بىزدەن كومەك سۇراپ وتىر... وسىنداي-وسىنداي ادامدار از بولعان جوق.
(جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىنان)
