Jasandy ıntellekt dáýirinde adamzat qol jetkizgen árbir jańalyq ózimen birge múmkindikter men qaýip- qaterlerdi qatar ala keledi. Sonyń biri- dıpfeık (deepfake) tehnologıasy. Bul termın jasandy ıntellekt (AI) pen tereń oqytý (deep learning) ádisteriniń kómegimen jasalatyn jalǵan aýdıo, beıne nemese foto kontentti bildiredi. Osy jaıynda biz PhD kandıdaty, Astana IT University aǵa oqytýshysy Qospaqov Aıtýar Meıramulymen suhbattasyp, dıpfeıkten qorǵanýdyń joldary týraly sóz qozǵadyq.
Sıfrlyq kózboıaýshylyq: Dıpfeık degen ne?
Maman pikiri:
«Dıpfeık» sózi aǵylshyn tilindegi «deep learning» (tereń oqytý) jáne «fake» (jalǵan)uǵymdarynyń qosyndysynan shyqqan. Bul – jasandy ıntellekttiń kómegimen adamnyń beınesi men daýysyn dálme-dál kóshirip, jalǵan foto, vıdeo nemese aýdıo jasaý tehnologıasy. Máselen, siz eshqashan sóılemegen nemese jasaǵan joq isińiz beınejazbada dál sizdiń keıpińizben kórsetilýi múmkin. Túrińiz, mımıkańyz, tipti daýys yrǵaǵyńyz- bári bir sátte jalǵan oqıǵaǵa aınalýy ǵajap emes.»
Dıpfeık jáne kıberqylmys
«Dıpfeık- kıberqylmystyń jańa quraly. Bastapqyda dıpfeık kıno men oıyn-saýyq salasynda qoldanylǵanymen, keıin bul tehnologıa kıberqylmystyq áreketterge taptyrmas quralǵa aınaldy. Búginde dıpfeık arqyly adamdardyń bedeline nuqsan keltirip, qarjy jymqyrý, shantaj jasaý, jalǵan aqparat taratý sıaqty áreketter jıi kezdesýde.
Dıpfeık tehnologıasyn qoldaný mysaldary:
Alaıaqtyq: zıankester dıpfeık arqyly kompanıa basshysynyń daýysyn aınytpaı salyp, qyzmetkerlerge aqsha aýdarýǵa buıryq bergendeı kórinis jasaı alady. Bul- iri qarjy alaıaqtyǵyna jol ashatyn qaýipti ádis.
Jalǵan aqparat taratý jáne bedelge nuqsan keltirý: dıpfeık kómegimen feık jańalyqtar nemese adamdy masqaralaıtyn jalǵan kontent jasalyp, qoǵamda adasýshylyq týǵyzyp, tulǵanyń abyroıyna syzat túsýi múmkin.
Jaǵymdy ári paıdaly qoldanysy da bar: bul tehnologıa daýysynan aıyrylǵan adamdarǵa tabıǵı sóıleý múmkindigin qaıtarýǵa, fılmderdi ártúrli tilge beıimdeýge nemese aýdıokitaptar jasaýǵa kómektese alady.»,- deıdi maman.
«Paıdaly» sıfrlyq jaǵy
Búginde bul tehnologıa kıno ındýstrıasynda sátti qoldanylyp júr. Ol akterdiń sıfrlyq kóshirmesin jasap, fılm túsirýde paıdalanýǵa jáne shyǵarmashylyq múmkindikterdi keńeıtýge jol ashady. Sapaly ımıtasıa jarnamalyq rolıkter jasaý men marketıńtik búdjetti únemdeýde de tıimdi.
Dıpfeık tehnologıasy adamdardyń daýysyn ımıtasıalaý úshin de qoldanylýy múmkin. Bul dýbláj sapasyn arttyrýǵa kómektesedi. Sonymen qatar, dıpfeıkti mýzeılerde, galereıalarda jáne art-keńistikterde tolyqtyrylǵan shynaıylyq retinde paıdalanýǵa bolady.
Deepfake: qalaı tanýǵa bolady jáne qalaı qorǵaný kerek?
«Eger kúmánińiz bolsa- aldymen vıdeony óz betińshe taldap kórińiz: shyn vıdeo ma, álde jalǵan ba? Naqty emes tustar men qalyptan aýytqýlarǵa nazar aýdaryńyz. Bul- ersi qımyldaǵan erin men qas, durys emes jypylyqtaý, jaryqtyń birkelki túspeýi, teri reńiniń aıyrmashylyqtary, keskin sapasynyń ártúrliligi, elementterdiń kómeski shekaralary jáne taǵy da basqa maıda, alǵashqy kezden baıqalmaıtyn belgiler bolýy múmkin. Sonymen qatar, kelesi belgilerge nazar aýdarǵanyńyz jón: vıdeodaǵy adamnyń júzi anyq kórinbeýi nemese buldyr bolyp shyǵýy. Sóılesý kezinde mımıkanyń bolmaýy (ashyq qoljetimdi dıpfeık jasaý quraldary kóbine adamnyń bet- álpet qımylyn dál jetkize almaıdy). Dıpfeıkterde kóbine tek bet bóligi aýystyrylady, sondyqtan shekara baıqalýy múmkin – kóleńkeniń , jaryqtyń jáne teri reńiniń aıyrmashylyqtary kózge túsedi.
Sondaı- aq, vıdeodan sóılesken kezde adamdy shashyn túzetip, kózildirigin sheshýdi sıaqty qarapaıym is- áreketterdi jasaýdy suraýǵa bolady. Ádette mundaı áreketter kezinde dıpfeık arqyly jasalǵan beınede aqaýlar paıda bola bastaıdy- siz ony ońaı baıqaısyz.
Alaıda qazirgi tańda tehnologıalar óte jyldam damýda. Sońǵy býyndaǵy dıpfeıkter shynaıyǵa qatty uqsaıdy, jáne ony ajyratý qıyn bolyp keledi. Keıde olardy jaı kózben ajyratý múmkin emes. Mundaı jaǵdaıda arnaıy taný baǵdarlamalary kómekke keledi. Olar vıdeony muqıat saraptap, dıpfeık jasaý kezinde paıda bolǵan óte usaq burmalaýshylyqtardy anyqtaıdy. Mundaı skanerler foto jáne vıdeo kontentpen jaqsy jumys isteıdi.
Aýdıodıpfeıkterdi anyqtaý qıynyraq biraq olardy jasaý asa kúrdeli emes: mundaı jalǵan jazbany sıntezdeý úshin, adamnyń daýsy jazylǵan bir ǵana aýdıojazba jetkilikti. Qazirgi tańda aýdıojazbalardy kádimgi mátin sıaqty óńdeýge múmkindik beretin tehnologıalar da bar.
Aýdıofeıkti qosymsha quraldarsyz taný óte qıyn. Ǵalymdar bul máseleni sheshý úshin erekshe tásil usyndy- adamnyń daýys apparatyna (til, jaq, erin sıaqty anatomtályq erekshelikterge) súıený. Sebebi jasandy ıntellekt kómegimen dybys shyǵarylǵanda, osy tabıǵı erekshelikter eskerilmeıdi. Iaǵnı, dıpfeık aýdıosynda adam eshqandaı qatelik jibermeı, «mmm» sıaqty artyq sózderdi qoldanbaı, monotondy, bir qalypty sóıleıdi»,- deıdi maman.
Dıpfeıkten qalaı qorǵanýǵa bolady?
«Eń tıimdi qorǵanys- qaýipsizdik erejelerin saqtaý:
Jeke foto jáne vıdeońyzdy áleýmettik jelilerge ne bógde servısterge júktemeýge tyrysyńyz (nemese eń bolmaǵanda, olardy shekteýli túrde ǵana jarıalańyz);
Áriptesterińiz ben týystaryńyzdy dıpfeıktiń qalaı jumys isteıtini jáne onyń qandaı qaýip- qaterge ákelýi múmkin ekeni týraly habardar etińiz;
Eger sizge usynylǵan aqparat kúmán týdyrsa- ony rastaý úshin balama baılanys arnasyn paıdalanyńyz;
Sóılesip otyrǵan adamnyń tulǵasyn rastaý qajet bolsa,tek siz ekeýińiz ǵana biletin qandaı da bir derekti surańyz;
Kıberqaýipsizdiktiń negizgi talaptaryn ustanyńyz: qupıasózderdi senimdi saqtaý, derekterdi qorǵaý, zıandy baǵdarlamalardan qorǵaný, derekterdi saqtyq kóshirmeleý jáne t.b. osyndaı saqtyq sharalaryn qoldaný qajet.
Alaıda mundaı shabýyl túrlerinen qorǵanýdyń basty joly- paıdalanýshylardy bul qaýipter týraly aldyn ala habardar etý jáne olarmen betpe- bet kelgen jaǵdaıda daıyn bolýyn qamtamasyz etý»,- deıdi maman.
Qosymsha aqparat retinde:
Dıpfeıkti anyqtaýǵa kómektesetin baǵdarlamalar:
Forensically- sýretterdi taldaýǵa arnalǵan tegin ári túsinikti quraldar jıyntyǵy.
Image Edited- fotosýretterdegi ózgeristerdi anyqtap, pıksel men tús deńgeıinde saraptama júrgizetin tegin servıs.
Ghiro- kóptegen sýretterdi avtomatty túrde taldap, krımınalısıkalyq zertteý júrgizýge arnalǵan baǵdarlama.
Truepic- foto jáne vıdeomaterıaldarǵa ózgeris engizilgen-engizilmegenin tekseredi.
KaiCatch- jasandy ıntellekt arqyly foto men vıdeodaǵy anomalıalar men burmalaýshylyqtardy anyqtaıdy.
Dıpfeık tehnologıasy kún saıyn jetilip, shynaıy kontentten ajyratý barǵan saıyn qıyndaı túsýde. Osyǵan baılanysty árbir adam sıfrlyq saýatty bolýy kerek. Eń basty qorǵanys- bul aqparattandyrylǵan bolý. Óz foto- vıdeo materıaldaryńyzdy ashyq jarıalaýdan bas tartý, jaqyndaryńyzdy osyndaı tehnologıalardyń qaýpi jaıly habardar etý jáne kıberqaýipsizdik erejelerin saqtaý- sizdiń jeke derekterińiz ben abyroıyńyzdy qorǵaýdyń negizgi joly.
