جاساندى ينتەللەكت داۋىرىندە ادامزات قول جەتكىزگەن ءاربىر جاڭالىق وزىمەن بىرگە مۇمكىندىكتەر مەن ءقاۋىپ- قاتەرلەردى قاتار الا كەلەدى. سونىڭ ءبىرى- ديپفەيك (deepfake) تەحنولوگياسى. بۇل تەرمين جاساندى ينتەللەكت (AI) پەن تەرەڭ وقىتۋ (deep learning) ادىستەرىنىڭ كومەگىمەن جاسالاتىن جالعان اۋديو، بەينە نەمەسە فوتو كونتەنتتى بىلدىرەدى. وسى جايىندا ءبىز PhD كانديداتى، Astana IT University اعا وقىتۋشىسى قوسپاقوۆ ايتۋار مەيرامۇلىمەن سۇحباتتاسىپ، ديپفەيكتەن قورعانۋدىڭ جولدارى تۋرالى ءسوز قوزعادىق.
سيفرلىق كوزبوياۋشىلىق: ديپفەيك دەگەن نە؟
مامان پىكىرى:
«ديپفەيك» ءسوزى اعىلشىن تىلىندەگى «deep learning» (تەرەڭ وقىتۋ) جانە «fake» (جالعان)ۇعىمدارىنىڭ قوسىندىسىنان شىققان. بۇل – جاساندى ينتەللەكتتىڭ كومەگىمەن ادامنىڭ بەينەسى مەن داۋىسىن دالمە-دال كوشىرىپ، جالعان فوتو، ۆيدەو نەمەسە اۋديو جاساۋ تەحنولوگياسى. ماسەلەن، ءسىز ەشقاشان سويلەمەگەن نەمەسە جاساعان جوق ءىسىڭىز بەينەجازبادا ءدال ءسىزدىڭ كەيپىڭىزبەن كورسەتىلۋى مۇمكىن. ءتۇرىڭىز، ميميكاڭىز، ءتىپتى داۋىس ىرعاعىڭىز- ءبارى ءبىر ساتتە جالعان وقيعاعا اينالۋى عاجاپ ەمەس.»
ديپفەيك جانە كيبەرقىلمىس
«ديپفەيك- كيبەرقىلمىستىڭ جاڭا قۇرالى. باستاپقىدا ديپفەيك كينو مەن ويىن-ساۋىق سالاسىندا قولدانىلعانىمەن، كەيىن بۇل تەحنولوگيا كيبەرقىلمىستىق ارەكەتتەرگە تاپتىرماس قۇرالعا اينالدى. بۇگىندە ديپفەيك ارقىلى ادامداردىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرىپ، قارجى جىمقىرۋ، شانتاج جاساۋ، جالعان اقپارات تاراتۋ سياقتى ارەكەتتەر ءجيى كەزدەسۋدە.
ديپفەيك تەحنولوگياسىن قولدانۋ مىسالدارى:
الاياقتىق: زيانكەستەر ديپفەيك ارقىلى كومپانيا باسشىسىنىڭ داۋىسىن اينىتپاي سالىپ، قىزمەتكەرلەرگە اقشا اۋدارۋعا بۇيرىق بەرگەندەي كورىنىس جاساي الادى. بۇل- ءىرى قارجى الاياقتىعىنا جول اشاتىن ءقاۋىپتى ءادىس.
جالعان اقپارات تاراتۋ جانە بەدەلگە نۇقسان كەلتىرۋ: ديپفەيك كومەگىمەن فەيك جاڭالىقتار نەمەسە ادامدى ماسقارالايتىن جالعان كونتەنت جاسالىپ، قوعامدا اداسۋشىلىق تۋعىزىپ، تۇلعانىڭ ابىرويىنا سىزات ءتۇسۋى مۇمكىن.
جاعىمدى ءارى پايدالى قولدانىسى دا بار: بۇل تەحنولوگيا داۋىسىنان ايىرىلعان ادامدارعا تابيعي سويلەۋ مۇمكىندىگىن قايتارۋعا، فيلمدەردى ءارتۇرلى تىلگە بەيىمدەۋگە نەمەسە اۋديوكىتاپتار جاساۋعا كومەكتەسە الادى.»،- دەيدى مامان.
«پايدالى» سيفرلىق جاعى
بۇگىندە بۇل تەحنولوگيا كينو يندۋسترياسىندا ءساتتى قولدانىلىپ ءجۇر. ول اكتەردىڭ سيفرلىق كوشىرمەسىن جاساپ، فيلم تۇسىرۋدە پايدالانۋعا جانە شىعارماشىلىق مۇمكىندىكتەردى كەڭەيتۋگە جول اشادى. ساپالى يميتاسيا جارنامالىق روليكتەر جاساۋ مەن ماركەتينگتىك بيۋدجەتتى ۇنەمدەۋدە دە ءتيىمدى.
ديپفەيك تەحنولوگياسى ادامداردىڭ داۋىسىن يميتاسيالاۋ ءۇشىن دە قولدانىلۋى مۇمكىن. بۇل دۋبلياج ساپاسىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى. سونىمەن قاتار، ديپفەيكتى مۋزەيلەردە، گالەرەيالاردا جانە ارت-كەڭىستىكتەردە تولىقتىرىلعان شىنايىلىق رەتىندە پايدالانۋعا بولادى.
Deepfake: قالاي تانۋعا بولادى جانە قالاي قورعانۋ كەرەك؟
«ەگەر كۇمانىڭىز بولسا- الدىمەن ۆيدەونى ءوز بەتىڭشە تالداپ كورىڭىز: شىن ۆيدەو ما، الدە جالعان با؟ ناقتى ەمەس تۇستار مەن قالىپتان اۋىتقۋلارعا نازار اۋدارىڭىز. بۇل- ەرسى قيمىلداعان ەرىن مەن قاس، دۇرىس ەمەس جىپىلىقتاۋ، جارىقتىڭ بىركەلكى تۇسپەۋى، تەرى رەڭىنىڭ ايىرماشىلىقتارى، كەسكىن ساپاسىنىڭ ارتۇرلىلىگى، ەلەمەنتتەردىڭ كومەسكى شەكارالارى جانە تاعى دا باسقا مايدا، العاشقى كەزدەن بايقالمايتىن بەلگىلەر بولۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار، كەلەسى بەلگىلەرگە نازار اۋدارعانىڭىز ءجون: ۆيدەوداعى ادامنىڭ ءجۇزى انىق كورىنبەۋى نەمەسە بۇلدىر بولىپ شىعۋى. سويلەسۋ كەزىندە ميميكانىڭ بولماۋى (اشىق قولجەتىمدى ديپفەيك جاساۋ قۇرالدارى كوبىنە ادامنىڭ بەت- الپەت قيمىلىن ءدال جەتكىزە المايدى). ديپفەيكتەردە كوبىنە تەك بەت بولىگى اۋىستىرىلادى، سوندىقتان شەكارا بايقالۋى مۇمكىن – كولەڭكەنىڭ ، جارىقتىڭ جانە تەرى رەڭىنىڭ ايىرماشىلىقتارى كوزگە تۇسەدى.
سونداي- اق، ۆيدەودان سويلەسكەن كەزدە ادامدى شاشىن تۇزەتىپ، كوزىلدىرىگىن شەشۋدى سياقتى قاراپايىم ءىس- ارەكەتتەردى جاساۋدى سۇراۋعا بولادى. ادەتتە مۇنداي ارەكەتتەر كەزىندە ديپفەيك ارقىلى جاسالعان بەينەدە اقاۋلار پايدا بولا باستايدى- ءسىز ونى وڭاي بايقايسىز.
الايدا قازىرگى تاڭدا تەحنولوگيالار وتە جىلدام دامۋدا. سوڭعى بۋىنداعى ديپفەيكتەر شىنايىعا قاتتى ۇقسايدى، جانە ونى اجىراتۋ قيىن بولىپ كەلەدى. كەيدە ولاردى جاي كوزبەن اجىراتۋ مۇمكىن ەمەس. مۇنداي جاعدايدا ارنايى تانۋ باعدارلامالارى كومەككە كەلەدى. ولار ۆيدەونى مۇقيات ساراپتاپ، ديپفەيك جاساۋ كەزىندە پايدا بولعان وتە ۇساق بۇرمالاۋشىلىقتاردى انىقتايدى. مۇنداي سكانەرلەر فوتو جانە ۆيدەو كونتەنتپەن جاقسى جۇمىس ىستەيدى.
اۋديوديپفەيكتەردى انىقتاۋ قيىنىراق ءبىراق ولاردى جاساۋ اسا كۇردەلى ەمەس: مۇنداي جالعان جازبانى سينتەزدەۋ ءۇشىن، ادامنىڭ داۋسى جازىلعان ءبىر عانا اۋديوجازبا جەتكىلىكتى. قازىرگى تاڭدا اۋديوجازبالاردى كادىمگى ءماتىن سياقتى وڭدەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن تەحنولوگيالار دا بار.
اۋديوفەيكتى قوسىمشا قۇرالدارسىز تانۋ وتە قيىن. عالىمدار بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ەرەكشە ءتاسىل ۇسىندى- ادامنىڭ داۋىس اپپاراتىنا (ءتىل، جاق، ەرىن سياقتى اناتومتيالىق ەرەكشەلىكتەرگە) سۇيەنۋ. سەبەبى جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن دىبىس شىعارىلعاندا، وسى تابيعي ەرەكشەلىكتەر ەسكەرىلمەيدى. ياعني، ديپفەيك اۋديوسىندا ادام ەشقانداي قاتەلىك جىبەرمەي، «ممم» سياقتى ارتىق سوزدەردى قولدانباي، مونوتوندى، ءبىر قالىپتى سويلەيدى»،- دەيدى مامان.
ديپفەيكتەن قالاي قورعانۋعا بولادى؟
«ەڭ ءتيىمدى قورعانىس- قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋ:
جەكە فوتو جانە ۆيدەوڭىزدى الەۋمەتتىك جەلىلەرگە نە بوگدە سەرۆيستەرگە جۇكتەمەۋگە تىرىسىڭىز (نەمەسە ەڭ بولماعاندا، ولاردى شەكتەۋلى تۇردە عانا جاريالاڭىز)؛
ارىپتەستەرىڭىز بەن تۋىستارىڭىزدى ديپفەيكتىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنى جانە ونىڭ قانداي ءقاۋىپ- قاتەرگە اكەلۋى مۇمكىن ەكەنى تۋرالى حاباردار ەتىڭىز؛
ەگەر سىزگە ۇسىنىلعان اقپارات كۇمان تۋدىرسا- ونى راستاۋ ءۇشىن بالاما بايلانىس ارناسىن پايدالانىڭىز؛
سويلەسىپ وتىرعان ادامنىڭ تۇلعاسىن راستاۋ قاجەت بولسا،تەك ءسىز ەكەۋىڭىز عانا بىلەتىن قانداي دا ءبىر دەرەكتى سۇراڭىز؛
كيبەرقاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزگى تالاپتارىن ۇستانىڭىز: قۇپياسوزدەردى سەنىمدى ساقتاۋ، دەرەكتەردى قورعاۋ، زياندى باعدارلامالاردان قورعانۋ، دەرەكتەردى ساقتىق كوشىرمەلەۋ جانە ت.ب. وسىنداي ساقتىق شارالارىن قولدانۋ قاجەت.
الايدا مۇنداي شابۋىل تۇرلەرىنەن قورعانۋدىڭ باستى جولى- پايدالانۋشىلاردى بۇل قاۋىپتەر تۋرالى الدىن الا حاباردار ەتۋ جانە ولارمەن بەتپە- بەت كەلگەن جاعدايدا دايىن بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ»،- دەيدى مامان.
قوسىمشا اقپارات رەتىندە:
ديپفەيكتى انىقتاۋعا كومەكتەسەتىن باعدارلامالار:
Forensically- سۋرەتتەردى تالداۋعا ارنالعان تەگىن ءارى تۇسىنىكتى قۇرالدار جيىنتىعى.
Image Edited- فوتوسۋرەتتەردەگى وزگەرىستەردى انىقتاپ، پيكسەل مەن ءتۇس دەڭگەيىندە ساراپتاما جۇرگىزەتىن تەگىن سەرۆيس.
Ghiro- كوپتەگەن سۋرەتتەردى اۆتوماتتى تۇردە تالداپ، كريميناليستيكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە ارنالعان باعدارلاما.
Truepic- فوتو جانە ۆيدەوماتەريالدارعا وزگەرىس ەنگىزىلگەن-ەنگىزىلمەگەنىن تەكسەرەدى.
KaiCatch- جاساندى ينتەللەكت ارقىلى فوتو مەن ۆيدەوداعى انوماليالار مەن بۇرمالاۋشىلىقتاردى انىقتايدى.
ديپفەيك تەحنولوگياسى كۇن سايىن جەتىلىپ، شىنايى كونتەنتتەن اجىراتۋ بارعان سايىن قيىنداي تۇسۋدە. وسىعان بايلانىستى ءاربىر ادام سيفرلىق ساۋاتتى بولۋى كەرەك. ەڭ باستى قورعانىس- بۇل اقپاراتتاندىرىلعان بولۋ. ءوز فوتو- ۆيدەو ماتەريالدارىڭىزدى اشىق جاريالاۋدان باس تارتۋ، جاقىندارىڭىزدى وسىنداي تەحنولوگيالاردىڭ ءقاۋپى جايلى حاباردار ەتۋ جانە كيبەرقاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋ- ءسىزدىڭ جەكە دەرەكتەرىڭىز بەن ابىرويىڭىزدى قورعاۋدىڭ نەگىزگى جولى.
