Bastabynda ýaqytsha qubylys dep boljanǵan edi. Olaı emes, Qytaı temir tegerýirinin ýaqyt ótken saıyn údetip barady. Nesin jasyralyq, alǵashqyda bul az ýaqyttyq saıası naýqan shyǵar dep oılaǵamyz. Joq, bul josparly saıası sheshim ekenin ýaqyt dáleldep otyr. Sonaý kezde-aq, Qytaı úkimeti qazaqty terrorıst, ekstremısterdiń sapyna qospaqshy dep uran tastaǵandarǵa biz de kúmánmen qaradyq. Eki eldiń ortasynda shańdatyp arly-berli ótip júrgenderdiń qatary sırese de, óz kózimizge ózimiz senbedik.
Qazir 1,5 mıllıonnan artyq qazaǵy bar Shynjań ólkesinen keletinderdiń qatary suıylyp, múldem azaıyp ketti. Kósh basybútin doǵaryldy deýge bolady. Pasporttary jınalyp, Qazaqstanǵa kelip ketkender, osy jaqtaǵy baýyr-týysymen sóıleskender, namaz oqyǵandar, úıine Quran Kárimdi, dinı oqýlyqtardy, eski kitaptardy saqtaǵandar, ol túgil Aıtmatov, Shahanov bastaǵan Qazaqstan men ózge túrki juraǵattardyń aqyn-jazýshylarynyń kitabyn oqyǵandar da tergeýge alynyp, aldy saıası lagerge qamalyp jatqany shyndyq ekenine kózimiz jetti.
Molda-qojalardyń biren-sarany túrmede qaıtys boldy degen aqparat ta kóp. Qolyna qalam ustaǵandardyń birazy túrmede otyr deıtin aqparat ta taraı bastady. Júregiń aýyrady.
Bul saıası áperbaqandyq kesiri ol jaqtaǵy aǵaıynǵa ǵana emes, Qazaqstanǵa Qytaıdan kóship kelgen 150 myńǵa taqaý qazaqqa da ońaı soǵyp jatqan joq. Báriniń arǵy bette baýyr-týysy, jurat-jegjaty bar. Olardyń aman-esendiginen habar alý da múmkin emes bolyp barady.
Osy oqıǵaǵa baılanysty Qazaqstanǵa kóship kelgen aǵaıynnyń ózara dúrdarazdyǵy kún sanap kúsheıip barady. Ártúrli ósek-aıań, alypqashpa áńgime, jadaǵaı sóz, jalań uran ortalaryna ot salyp, birin biri jaý kóretin jaǵdaıǵa jetti.
Ásirese, "Sen - shpıonsyń", "joq, ol - satqyn" deıtin dálelsiz-dáıeksiz ósek órtteı laýlap tur. Biri qarsy tarapty muqaltý úshin oıjota aıtsa, endi biri dúrmekke ilesip, ózin batyrsynyp, "Ýatsap" arqyly áńgime aıtýdy maqtan kóretini de baıqalady. Osyny ońdy paıdalanyp otyrǵan "jasyrynbaq" oıynshylary eki ortaǵa ot laýlatyp, sony qyzyqtap otyr.
Árıne, Qytaıdyń shpıony joq degenge eshkim senbeıdi. Qytaıdyń shpıondyq árketi zamanaýı tehnologıamen birge damyp, jasaryp kele jatqany ámbge aıan.
Eýropa, AQSH, Azıa elderiniń kez kelgeninde olardyń shpıondary mol, aldy ustalyp, qamalyp jatyr. Bizdiń elimizde de olar joq dep aıta almaımyz. Bar.
Olardy anyqtaý aýyl-aýylda jatqan oralman aǵaıyndardyń mindeti emes, quzyrly oryndardyń sharýasy. Bizdiń quziretti mekeme aı qarap, juldyz sanap otyrǵan joq. Sondyqtan, halyq arasyna orynsyz úreı týǵyzyp, Qytaıdyń jaldamalylary qaptap júr degen saryndaǵy aqparatty tym ushyndyryp, kez kelgen áńgimege qystyrý elge paıdasyz.
Oralman aǵaıyndardyń zar-muńy úshin ártúrli tásilmen kúresýdi qup sanaıtyn toptarǵa barynsha yntymaq, aýyz-birlik kerek ekenin túsinetin ýaqyt jetti. Budan eshkim utpaıdy, qazaq, onda da oralman aǵaıyn ózi utylady.
Jarqyn Jeti, Qydyráli Orazuly, Qaırat Baıtolla sekildi belsendi azamattar men Omaráli Ádilbekuly, Rahym Aıypuly bastaǵan "Jebeý" uıymynyń ókilderi ishke kúlki, syrtqa taba bolmaýdyń qam-qareketin ortaq aqyldasyp sheshse eken dep tileımiz.
Shynymen de, qazir jasyryn atpen osy eki toptyń ortasyna janamalap kirip, birese ol jaqtyń, birese bul jaqtyń pikirin qostaǵansyp júrgen mysyqtileýles feıkter kóp. Solardan saqtaný kerek.
"Sen - shpıonsyń" degennen qandaı paıda túsedi? Bul jergilikti halyqqa kúmán-kúdik uıalatpaı qoımaıdy. Onsyzda keńestik ıdeologıanyń sekemshil saıasatyn boıyna jınaǵan jurt, ınternette órip júrgen "shpıon" týraly áńgimege ımandaı uıýy múmkin. Budan kimge paıda bar?
Men, óz basym, qazaqtardy shpıon dep ataýǵa qarsymyn. Iá, shirigen jumyrtqa qaıdan bolsyn shyǵady. Ony búkil halyqqa tańyp, aqparat álemin shańdatý kisiliktiń nyshany emes.
Aıaýly aǵa-baýyrlar, bir-birimizdi ósektemeı, ózimizdiń negizgi maqsatymyzdan aınymaı qareket etsek eken. Ósek pen daýdyń "qyzyǵyna" batyp, Qytaıdaǵy shyn qıyn halde qalǵan aǵaıyndy umytyp ketetin keıbir kezimiz jan syzdatady.
Sheshensý men kósemsý ońaı, biraq árbir sózimizdiń belgili bir taǵdyrlarǵa kesiri bolaryn oılasaq etti.
Toqtaráli TAŃJARYQ
