Dalanews.kz Qazaqstanǵa altyn izdep kelgen sheteldik kásipkerdiń bastan keshkenin baıan etken maqalany aýdardy.
«Pol Kerrol (Paul Carroll) Stepnogorskige Keńes úkimeti qulap, óndiris turalap, jurt jumyssyz qalǵan aýmaly-tókpeli shaqta keledi.
Ol tustaǵy Stepnogorski órkenıet ataýlydan ada, tirshilik belgisi joq, atys-shabys fılmder túsirýge ábden laıyqty azyp-tozǵan qala edi.
Qyrǵı-qabaq jyldary Stepnogorsk synaq alańy boldy. Osyndaǵy óndiristik bazalarda AQSH-pen janjaldasqan jaǵdaıda "qajetke jaraıtyn" túrli ınfeksıalyq aýrýlar, onyń ishinde sibir jarasynyń qozdyrǵyshy jasyryn synaqtan ótti.
Stepnogorsk KSRO-nyń bıologıalyq qarý ázirleıtin negizgi shebiniń biri-tuǵyn. Komýnıser muny qupıada ustady. Qalany kartadan tabýdyń ózi qıyn edi.
Imperıa qulaǵannan keıin qalanyń qoınaýyndaǵy aýqymdy ýran kenine qyzyǵýshylyq tanytqan sheteldik ınvestorlar Stepnogorskige aǵylady.
Al Pol she? Pol Kerrol Qazaqstanǵa áýelde altyn izdep kelgen.
Sol sapar sátsiz aıaqtalyp, Kerrol osy eldiń úkimetimen shırek ǵasyr boıyna shaıqasyp keldi.
Torontodaǵy taý-ken kompanıasynyń tóraǵasy 80-ge taqaǵan shaǵynda aqyry maqsatyna jetti.
Osy eldiń úkimetimen alysam dep Vashıngtondaǵy sot zalynyń, Stokgolm men Londondaǵy trıbýnaldyń tabaldyryǵyn tozdyrǵan Kerrol 21 jylǵa sozylǵan kúrestiń jeńimpazy atandy.
Osy kúnge deıingi sot otyrysynda jambasy jerge tımegen qazaqtar oılamaǵan jerden utyldy. Kerroldyń kómekshileri men zańgerleri halyqaralyq sotqa áýel bastaǵy qujatta quıtyrqy kóp ekenin dáleldegennen keıin ádil qazylar Qazaqstan úkimetin kanadalyq kásipkerge 53 mln dollar ótemaqy tóleýge mindettedi.
Ájeptáýir-aq aqsha. Alaıda Kerroldyń oqıǵasy KSRO-nyń shekpeninen shyqqan eldermen abaılap sóılesip, alystan aralasý kerektegin dáleldedi.
Kerrol, ıá, Kerrol qazaqtyń ýranyna qyzyqqan joq. Imperıa quldyǵynan keshe ǵana qutylǵan Qazaqstanǵa kásipker 1995 jyly taban tireıdi.
Qoınaýyndaǵy qudaı bergen baılyqty ıgerýdi jekeshelendirýge kóshken balań el kanadalyq kásipkerdi qushaq jaıa qarsy alǵan-tyn.
Kerroldyń áýeldegi altyn óndirem degen armany júzege asqan joq. Alaıda ózge óndiriske kózi tústi.
Kerroldyń kompanıasy (World Wide Minerals) men Qazaqstan úkimeti ýran óńdeý ári eksporttaý boıynsha kelisimge qol qoıady.
«Eger osy ýaǵda oryndalsa biz ázir álemdegi eń iri ýran óndirýshi kompanıaǵa aınalar edik», – deıdi barmaǵyn tistegen kásipker.
1996 jyly World Wide Minerals ýran óńdeıtin Selınnyı taý-hımıa kombınatynyń jumysyn júrgizýdi moınyna alady. Turalaǵan zaýyttyń jumysyn tiriltý úshin kompanıa Qazaqstan úkimetine bálenbáı mıllıon dollar qaryz berip, kombınat jumysshylarynyń jalaqysy men zeınetaqysyn óteıdi.
«Osynyń esebinen Qazaqstan Worldwide-qa ýran eksporttaýǵa ruqsat beredi dep ýaǵdalastyq. Klıent izdedik. Taptyq. Amerıkanyń Consumers Energy, artynsha Taiwan Power sekildi kompanıalaryna ýran jetkizý jóninde sóz baılastyq», – deıdi kásipker.
Alaıda 1997 jyly Qazaqstan aıaqastynan qubylyp, osy eldiń úkimeti Kerroldiń kompanıasyna ýran ekportyna lısenzıa berýden bas tartqan.
Bastapqy kelisimshartty qaq aıyryp, Kerroldiń kompanıasyn ózimen qosa elden qýyp shyqqan.
Qazaqstan úkimeti lısenzıa bermeýiniń sebebin el múddesimen baılanystyrady.
Kanadalyq kásipkerdiń paıdasyna sheshilgen soottan keıin osy Ádilet mınıstrligi málimdeme jasady.
«Worldwide 1997 jyldyń sáýir aıynan bastap qyzmetkerlerdiń jalaqysyn tólemeı Kelisimsharttyń sharttaryn qaıta-qaıta buzdy.
STHK-nyń kóptegen sehtarynyń jumysy ýaqytsha toqtatylyp, kómir qorlary taýsylǵan.
Bul halyq arasyndaǵy áleýmettik qysymnyń ósýin týdyrdy. Stepnogorsk qalasyndaǵy jylytý maýsymyna daıyndyq jumystary kúıreýge ushyrady, al qala apat shegindegi jaǵdaıda bolǵan.
Osyndaı jaǵdaılarda Respýblıka senimdi basqarý týraly kelisimdi buzý týraly sheshim qabyldady», – delingen baspasóz málimdemesinde.
Kanadalyq kásipkerdiń munysymen keliskisi joq. Kerisinshe «Stepnogrskini men kórkeıttim» deıdi.
«Jumysshylardyń jalaqasy men zeınetaqysyn biz ótedik. Eki jyl boıyna qaraýsyz qalǵan sehtyń jumysyna jan bitirdik», – deıdi Kerrol.
Qazaqstannyń Ádilet mınıstrligi bizdiń redaksıanyń (macleans.ca) pikir bildirý týraly ótinishine jaýap qatpady. Osy daýda Qazaqstannyń soıylyn soqqan AQSH-tyń ReedSmith zańgerlik fırmasynan da aqparat ala almadyq.
Áıtse de Worldwide tynysh ketkendi jón kórmeıdi. Osy elge salǵan ınvestısıasyn qaıtaryp alýǵa qareket etip, Qazaqstan úkimetin sotqa súıreıdi.
2003 jyly AQSH –tyń Joǵarǵy soty bul isti qaraýdan bas tartady, Kerrol halyqaralyq arbıtrajǵa júginedi.
2010 jyly arbıtr kompanıanyń aryz-shaǵymyn keri qaıtarady. Worldwide-nyń isti sotqa jetkizýde kesh qımyldaǵanyn aıtyp, Qazaqstan zańnamasyna saı bul daýdy qýalaıtyn merzim ótip ketti málimdeıdi.
Kerroldiń kómekshileri tyǵyryqtan shyǵatyn jol izdep, aqyr aıaǵy 1989 jyly Kanada men KSRO-nyń arasynda qol qoıylǵan eski kelisimshartqa júginedi.
Mundaǵy talapqa saı Worldwide-tyń aryzyn qanaǵattandyrýǵa murager memleket esebinde Qazaqstan da mindetti bolady.
Aqyr sońy Halyqaralyq arbıtraj qunyn daýlaǵan kásipkerdiń ýájin durys dep taýyp, Qazaqstan úkimetin 52,6 mln dollar ótemaqy tóleýge mindetteıdi.
Áıtse de Kerroldiń buǵan kóńili tolmaýda.
«53 mln dollar osy 21 jylda tókken terim men juqarǵan júıkemniń óteýi bola almaıdy. Men bul elden 1 mlrd dollar óndirip alýǵa shaǵym túsirgenmin. Worldwide-tiń 4 myń aksıoneri bar. Olar álgi 53 mln-ǵa táýbe etpeıdi», – deıdi kanadalyq.
Bul iske ázir núkte qoıylǵan joq. Qazaqstannyń Ádilet mınıstrligi Kerrolǵa qarsy shaǵym túsirýge ázirlenip jatyr.
Dese de az kólemdegi ótemaqyny nazarǵa alǵan mınıstrlik arbıtrajdyń sheshimi Qazaqstan úshin qolaıly boldy dep esepteıdi...
Ázirlegen Dýman BYQAI
