Naqty sandarǵa júginetin bolsaq, 2018 jyly Qazaqstanda turmystyq zorlyq-zombylyqtyń 24,8 myń oqıǵasy tirkelse, 2021 jyldyń qorytyndysy boıynsha olardyń sany 16,9 paıyzǵa ósip, 29 myń oqıǵany quraǵan. Elimizde qanshama qaıǵyly da qaraly oqıǵalar otbasy shańyraǵynyń akstynda, «jabyq esik» jaǵdaıynda bolyp jatqanyn da aıtý óte aýyr. Eń ókinishtisi, mundaı saldary qorqynyshty janjaldardyń deni jabýly qazan kúıinde, jasyryn qalyp jatady. Otbasylyq zorlyq-zombylyqtyń kóptegen qurbandary polısıaǵa barmaıdy, aryz jazbaıdy. Muny súıekke tańba, uıat sanaıdy.
Qazaqstan bıligi osy ýaqytqa deıin de turmystyq zorlyq-zombylyqpen kúresýdiń kóptegen joldaryn qarastyryp kórdi. Bul sharalardyń qataryna qylmystardy dekrımınalızasıalaý men dáleldemeleri jetkiliksiz degen syltaýmen bostandyqqa jiberilgen qylmyskerlerge de kiredi.
Bıylǵy naýryz aıynda ǵana Human Rights Watch quqyq qorǵaý uıymy elimizdegi otbasylarda bolyp jatqan zorlyq-zombylyq oqıǵalarynyń sebepkerlerin qylmystyq jaýapkershilikke tartýǵa taǵy da shaqyrdy. Bul atalǵan halyqaralyq uıymnyń Qazaqstanǵa qarata jasaǵan alǵashqy málimdemesi emes. Sol sebepten de ótken jylǵy qyrkúıek aıyndaǵy Joldaýynda Qasym-Jomart Toqaev quqyq qorǵaý organdaryna turmystyq zorlyq-zombylyq jasaýshylardy qylmystyq jaýapkershilikke tartý qajettigin shegelep tapsyrdy. Memleket basshysy munyń osy baǵyttaǵy keleńsiz oqıǵalardyń azaıýyna septesetinine senim bildirdi.
Prezıdent halyqqa bas qujatyn jarıalaǵan soń, kóp uzamaı İshki ister mınıstrligi osy máseleni kóteretin zańǵa jańadan ózgertýler engizýdi usyndy. Onyń ishinde ákimshilik qamaýǵa alý merzimin uzartý, quqyq buzýshylyq qaıtalanǵan jaǵdaıda taraptardyń tatýlasý múmkindigin alyp tastaý, janjaldasyp júrgen otbasylardy kóshe tazalaýǵa jiberý sıaqty jazalaýlarǵa alyp keletin baptar bar.
Alaıda, #NeMolchiKZ quqyq qorǵaý qorynyń jetekshisi Dına Tańsári bul bastamalarǵa jáı ǵana kózboıaýshylyq dep baǵa berdi. Onyń paıymynsha, Qazaqstan turmystyq zorlyq-zombylyqpen kúresý strategıasyn tájirıbeden ótkizý retinde qarap otyr. Mundaı jaǵdaıdyń deninde qatelikter basym bolady. Sondyqtan da elimizdegi zorlyq-zombylyq deńgeıi joǵary kórsetkishterdi saqtap tur.
Statısıkalyq derekterge súıensek, 2015-2021 jyldar aralyǵynda turmystyq zorlyq-zombylyqqa baılanysty oryn alǵan barlyq quqyq buzýshylyqtardyń 97,3 paıyzy ákimshilik jaýapkershilikpen shektelgen. Bul degenimiz sol qylmys úshin áldeqaıda jeńil jazalardyń qataryna jatady. Quqyq buzýshylyqtardyń tek 2,7 paıyzy qylmystyq jaýapkershilikke tartylǵan.
2015 jyldan 2022 jyldyń maýsymyna deıingi ýaqytta elimizde jyl saıyn turmystyq zorlyq-zombylyq sıpatyna keletin 29,3 myńǵa jýyq quqyq buzýshylyq tirkelipti. Osy kezeńde otbasynda shý shyǵaryp, jaqyndaryn uryp-soqqan 23,6 myńǵa jýyq turǵyn (80,4 paıyz) ákimshilik jaýapkershilikke ǵana tartylǵan. Sonymen birge, 2021 jyly İİM Ákimshilik polısıa komıteti tóraǵasynyń orynbasary Alekseı Mılúk osy baǵyttaǵy barlyq ákimshilik isterdiń 60 paıyzy erli-zaıyptylardyń tatýlasýyna baılanysty toqtatylǵanyn jarıalady. Al muny eshqandaı da oń kórsetkish retinde sanaýǵa kelmeıdi. Bul «bas jarylsa, bórik ishinde, qol synsa, jeń ishinde» degenniń keri.
Bas prokýratýranyń Quqyqtyq statısıka komıtetiniń málimetinshe, 2015 jyldan 2022 jyldyń qyrkúıegine deıin orta eseppen otbasylyq-turmystyq qatynastar salasynda jylyna shamamen 752 qylmystyq is qozǵalǵan. Bul isterdiń 84,7 paıyzy adam óltirýge, densaýlyqqa qasaqana aýyr zıan keltirýge jáne aýyrlyǵy ortasha zıan keltirýge negizdelgen baptar aıasynda tirkelgen.
Elimizdiń Qylmystyq kodeksine sáıkes, adamǵa qatysty zorlyq-zombylyqty qylmystyq quqyq buzýshylyq retinde taný úshin onyń densaýlyqqa keltirgen zalaly ortasha aýyrlyqtan kem bolmaýy tıis. Bul jábirlenýshiniń densaýlyq jaǵdaıynyń buzylýynyń uzaqtyǵymen de anyqtalady. Ol kem degende úsh jetiden asýy qajet. Onyń ózinde turmystyq zorlyq-zombylyq jasaǵan adam jaqynynyń mıy shaıqalatyndaı uryp-soǵyp, otbasy músheleriniń aıaq-qoldaryn, jaqtaryn nemese basyn zaqymdaýy qajet. Al jábirlenýshi aýrýhanada 21 kúnnen az jatsa, onda bul jaraqattar jeńil sanatqa aýystyrylady, álgi jaqynyn aıamaıtyn basbuzar tek eskertý túrindegi jaza alady.
Mundaı jazalaý túriniń zorlyq-zombylyq qurbanyna qalaı áser etetinin oılaýdyń ózi júıkege salmaq túsiredi. Qazaqstandaǵy zorlyq-zombylyqtyń, tipti óte aýyr jaǵdaılary da jeme-jemge kelgende ákimshilik sıpat alyp, op-ońaı sheshilip ketetinin de jasyryp jaba almaımyz.
Dese de, kúni jasaqtalǵan jańa Parlament osy olqylyqtyń ornyn toltyrady degen senim basym. Óıtkeni, Májilistiń júzge tarta depýtatynyń otyz paıyzyn múgedektigi bar azamattar, jastar, áıelder quraıdy. Olar áleýmettik problemalardy tereń túsinedi, túbegeıli zerdeleıdi, halyqtyń paıdasyna qyzmet etetin zańdardy qabyldaıdy dep úmittenemiz. Bulaı deýimizge sebep te joq emes. Qazirgi kezde joǵarǵy palatada otbasyndaǵy zorlyq-zombylyq máselesin kóteretin qujat talqylaný ústinde. Qoǵamnyń ıgligine qyzmet etetin zań qabyldanady dep seneıik.
