Qazaqstan úkimeti turǵyn úıdi satý-satyp alý naryǵyn retke keltirýge kiristi. Jańa talaptarǵa sáıkes, rıeltorlar ózin-ózi retteıtin uıymdar arqyly jumys isteýge mindetti. Bul jańalyqqa Qazaqstan rıeltorlarynyń birikken asosıasıasynyń keńesshisi Nına Lýkánenko pikir bildirdi, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
Lýkánenkonyń aıtýynsha, rıeltorlyq qyzmetti retteý máselesi mamandar tarapynan 2006 jyldan beri kóterilip keledi. Biraq uzaq jyldar boıy bul salaǵa memleket tarapynan nazar aýdarylmaǵan.
“2009, 2012, 2016 jyldary rıeltorlar tarapynan túrli bastama jasaldy. Alaıda nátıje shyqpady. Memleket bizdiń kásibimizdi zańdastyrýǵa qoldaý kórsetpedi jáne ózin rıeltor dep ataıtyn adamdar úshin naqty erejeler qabyldaýdy qajet dep sanamady. Búgingi kúnge deıin bul mamandyq kásibı kvalıfıkasıalyq anyqtamalarda joq. 2021 jyly qabyldanǵan “Rıeltorlyq qyzmettiń ulttyq standartynda” biryńǵaı reestr qurý normasy qarastyrylǵanymen, naqty reestr áli iske qosylmady", - deıdi ol.
Baǵaǵa áseri
Sarapshy jańa ózgeris rıeltorlyq naryqtaǵy baǵaǵa qalaı áser etetini týraly da sóz qozǵady.
“Rıeltorlar komısıasy kórsetiletin qyzmet túrine, qyzmettiń sapasyna jáne kúrdeliligine baılanysty belgilenedi. Biz naryqtyq ekonomıkada ómir súrip jatyrmyz. Sondyqtan qyzmet baǵasyn naryqtyń ózi retteýi tıis. Tutynýshy óz talabyna saı rıeltordy tańdap, qyzmet qunyn talqylaýy qajet”, - deıdi ol.
Sarapshy qazirgi tańda kásibı emes adamdar rıeltor atanyp, salanyń bedeline nuqsan keltirip jatqanyn atap ótti.
“Ókinishke qaraı, halyq jarnama berip, obektige ertip aparǵan adamdy da rıeltor dep qabyldaıdy. Olar tutynýshylardyń senimin joǵaltady, ári kásibı rıeltorlardyń atyna kir keltirip júr”, - deıdi maman.
Ol mundaı jaǵdaılardyń týyndaýyna naryqtyń rettelmeýi sebep bolǵanyn jetkizdi.
“Qyzmet qunynyń naqty baǵalanbaýy da osydan. Al kásibı rıeltor – túrli deńgeıdegi mámilemen jumys isteıtin, bıznes satýdan bastap, kepildi múlikterge, ıeleri arasynda daýly nysandarǵa deıin baratyn, tapsyrys berýshi múddesin qorǵap, kúrdeli mindetterdi oryndaıtyn maman. Sondyqtan qyzmet baǵasy da naqty tapsyrmaǵa baılanysty eseptelýi tıis”, — dep qosty ol.
Negizgi problemalar men sheshý joldary
Sarapshynyń sózinshe, jańa talaptar naryqtaǵy tártipti kúsheıtip, kásibı rıeltorlardyń mártebesin arttyrýǵa múmkindik beredi.
“Qazirgi tańda tutynýshy adal ári kásibı rıeltordy qalaı tabatynyn bilmeıdi. Sebebi bul salaǵa 70% adam kezdeısoq tap bolady. Sondyqtan teris pikir qalyptasqan.
Eger naryqta naqty, rettelgen erejeler engizilse, tártip ornap, mamandyqtyń mártebesi kóteriledi. Birden emes, árıne, biraq kezdeısoq adamdardyń kirýi aıtarlyqtaı azaıady dep senemin”, - deıdi ol.
Sarapshynyń aıtýynsha, bul erejeler shaǵyn agenttikter men táýelsiz mamandarǵa kedergi keltirmeıdi, kerisinshe, kásibı daıyndyq pen jaýapkershilikti arttyrady.
“Negizgi problema – kásipke kirý úshin eshqandaı shekteý joq. Kóp agenttik kez kelgen adamdy jumysqa qabyldaı beredi. Turaqty jumys isteıtin 20 % agenttik qana muqıat irikteý jasap, qyzmetkerlerin oqytady.
Sol sebepti ózin rıeltor dep tanystyryp, joǵary aqy suraıtyn adamnyń arnaıy oqýdan ótip, biliktilik emtıhanyn tapsyryp, reestrge engizilgeni durys. Máselen, zań talaptaryna saı jumys istemese, ol reestrden shyǵarylyp, ári qaraı atalǵan qyzmetpen aınalysa almaıdy”, - dep atap ótti sarapshy.
Mamannyń aıtýynsha, qazir basty maqsat – rıeltorlyq qyzmettiń zańdy mártebesin bekitý jáne naryqtaǵy erejelerdi naqtylaý.
“Qazaqstandaǵy Rıeltorlar ózin-ózi retteıtin qaýymdastyǵy (SARK) naryqty retteý normalaryn ázirleýge belsendi qatysty. Biz óz tarapymyzdan qajet usynystardyń barlyǵyn berdik. Zań jobasyn ázirleýshiler kásibı mamandardyń pikirin mindetti túrde eskergeni durys. Buryn zań jobalary kóbine qyzmet mánin tolyq bilmeıtin adamdar tarapynan jasalatyn edi", — deıdi ol.
Onyń sózinshe, rıeltorlyq qyzmetti retteý júıesi durys qurylǵan jaǵdaıda etıkalyq kodeksti saqtaýda aıtarlyqtaı qıyndyq bolmaıdy.
“Basty másele – zań jobasynyń ári qaraı qalaı ázirlenetinine baılanysty. Birinshiden, bul mamandyqtyń bar ekenin zań júzinde moıyndaý qajet. 90-jyldardan beri rıeltor qyzmeti is júzinde bar, biraq zańda joq. Joq mamandyqqa zań jazý da qısynsyz emes pe? Naryqtyń ony áli kúnge deıin qajet etýi — bul qyzmettiń kerek ekenin dáleldeıdi.
Ekinshiden, zań men oǵan qatysty aktiler durys ázirlenýi tıis. Ideıanyń máni qysqasha bylaı: rıeltor atyn erkin paıdalana beretin adamdar bolmaýy kerek”, — dep qosty ol.
Sonymen qatar ol rıeltor bolǵysy keletin adamdarǵa keńes berdi.
“Rıeltor bolǵyń kele me? Onda mindetti túrde oqýdan ót jáne biliktilik emtıhanyn tapsyryp, qajetti bilim deńgeıińdi dálelde. Rıeltorlardyń ózin-ózi retteıtin uıymyna múshe bol. Onda ortaq erejeler, etıkalyq kodeks jáne qyzmetti retteý mehanızmderi bolady”, - dedi ol.
Sonymen qatar ol rıeltorlar uıymy ár óńirde birnesheý bolýy múmkin, alaıda olardy qurýǵa qoıylatyn talaptar qatań bolýy shart ekenin de eskertti.
“Úsh adam birigip uıym qura salatyn jaǵdaı bolmaýy tıis. Sebebi ózin-ózi retteý - bul júıe.
Eger rıeltor qyzmetin sapasyz kórsetse, klıent qaýymdastyqqa shaǵym bere alady. Etıka normasyn buzsa, uıymnan shyǵarylady. Al bul avtomatty túrde reestrden shyǵarylyp, kásibı qyzmetin toqtatýyna ákeledi. Naryq osylaısha ózi tazalanady.
Alda áli kóp jumys bar. Naqty quqyqtyq normalardy daıyndaý, barlyq tetikti pysyqtaý qajet. Eń bastysy “zıan keltirmeý” qaǵıdaty saqtalsa eken”, — dep túıindedi ol.
