Dýman BYQAI
Jýrnalısiń "Qazaqstandaǵy bılik tranzıti men 2008 jylǵy Reseıdegi saılaý senarıiniń arasynda uqsastyq bar ma?" degen suraǵyna Toqaev ózge eldiń ishki isine aralaspaıtynyn aıtyp jaýap berdi.
"Al Qazaqstanǵa kelsek munda shyn mánindegi saıası ınovasıa boldy. Nazarbaev qazirgi Qazaqstannyń qabyrǵasyn qalaǵan adam. Ult kósemi. Elbasy. Ol áli de bolsa Qaýipsizdik keńesine jetekshilik etedi.
Ózime qatysty aıtsam men Qazaqstannyń zańdy túrde saılanǵan Prezıdentimin ári Bas qolbasshymyn.
Ekeýimizdiń aramyzda qandaı da bir qarama-qaıshylyq joq. Qyrǵı-qabaq emespiz. Iá, aqyldasyp, keńesip turamyz. Kórgen-túıgeni kóp adam retinde ara-tura jón surap turamyn.
Keıbireý aıtyp júrgendeı Qazaqstanda jup bılik joq", - dedi Toqaev.
...
Osy arada Qazaqstandaǵy qos bılikke qatysty qaýesetti Nazarbaevtyń ózi joqqa shyǵarǵanyn alǵa tartty.
"Túneýkúngi partıa jıynynda Nazarbaev halyqty qazirgi prezıdenttiń tóńiregine toptasýǵa shaqyrdy. Oǵan osy úshin de alǵys aıtamyn" - dedi Memleket basshysy.
...
Nemsova prezıdenttiń budan bir jyl burynǵy "ishki jáne syrtqy saıasattaǵy sońǵy sózdi Nazarbaev aıtady" degen málimdemesin mysalǵa keltirdi.
Toqaev strategıalyq sheshim shyǵarýda Nazarbaevtyń sheshýshi ról atqaratynyn jasyrǵan joq.
"Solaı bola tura ol memleketti bir adam basqarýy kerektigin jete túsinedi. Meniń syrtqy saıasattaǵy tájirıbem mol, buǵan qosa Úkimetti basqarǵanym bar... Toq eterin aıtqanda biz bir-birimizdi tolyqtyramyz" –dedi Toqaev. Prezıdent budan japa shekpeıtinin aıtady.
Onyń pikirinshe Nazarbaevtyń áli de aıtary bar.
...
Prezıdent pen Elbasynyń quzireti qalaı aıqyndalǵany qyzyqtyrǵan tilshiniń saýalyna Toqaev anyq jaýap bergen joq.
Nemsova ázir Táshkentte júrgen Nazarbaevty tilge tıek etti. Ol Orta Azıa elderi basshylarynyń konsýltatıvtik keńesine qatysýda.
"Bul formattyń avtory Elbasynyń ózi. Geosaıası turǵyda osy aımaq asa mańyzdy. Aımaqtaǵy bes eldiń ustanymy, kózqarasy únemi úılese bermeıdi. Mundaı jumyspen Memleket basshylary aınalysqany jón. Osy isti Elbasy retinde Nursultan Nazarbaev baqylaýyna alǵan", - dedi Toqaev.
...
Deutsche Welle tilshisi Astananyń ataýyn Nursultan dep ózgertýge Toqaevtyń bastamashy bolǵanyn, astana áýejaıy Nursultan dep ózgergenin, qalanyń qaq ortasynda Nazarbaev eskertkishi baryn eske saldy.
[perfectpullquote align="full" bordertop="false" cite="" link="" color="" class="" size=""]"Tuńǵysh Prezıdent kúni taǵy bar. Bul jeke basqa tabynýdyń belgisi emes pe?" dedi Nemsova.
Toqaev bul ýájben kelispedi.[/perfectpullquote]
Onyń aıtýynsha Nazarbaev tarıhı tulǵa. Táýelsiz Qazaqstannyń irgetasyn quıǵan, túptep kelgende jańa tarıhı jaǵdaıda qazaq memlekettigin qalyptastyrǵan osy - Nazarbaev.
"Biz onyń eńbegin laıyqty baǵalaýymyz kerek. Asyra siltedik dep te sanamaımyn. Astananyń atyn aýystyrǵanymyz sizge unamaı otyrǵan sekildi", – dedi Prezıdent tilshige qarata.
Onyń oıynsha munda jeke basqa tabyný belgisi joq. Toqaev astananyń ataýy Nazarbaev oryn bosatqannan keıin baryp ózgergenin, qalanyń damýy burynǵy prezıdenttiń esimimen baılanysty ekenin eske saldy.
Tuńǵysh Prezıdentti synaýǵa bola ma?
...degen Deutsche Welle tilshisiniń saýalyna Toqaev "nege bolmasqa?!" dep jaýap berip, muny bylaısha túsindirdi.
"Qazaqstan turǵyndary Tuńǵysh prezıdentti synaıdy. Áleýmettik jeliniń zamanynda buǵan toqtaý sala almaımyz. Internet ómirimizdi túbegeıli ózgertti. Oı-pikirin ortaǵa salǵysy kelgen san myńdaǵan adamǵa erkindik berdi. Tuńǵysh prezıdentti eshkim synamaıdy kesip dep aıtýǵa bolmaıdy" dedi Toqaev.
Budan bólek ereýilge shyqqandarǵa qarsy polısıanyń arnaıy quraldar qoldanbaǵanyn jáne bul tikeleı óz buıryǵy bolǵanyn, arnaıy jasaqtyń alańdaǵy arandatýshylardy jalań qolmen quryqtaǵanyn mysalǵa keltirdi.
"Mıtıńter týraly" zań Ulttyq keńes múshelerimen aqyldasa ózgeretinin málimdegen Toqaev zańnyń demokratıalyq úrdiske beıimdeletinin aıtty.
"Men lıberaldandyrý degen sózdi unatpaımyn. Jańa zańǵa saı eldi alańǵa bastap shyqqan azamattar qoǵamdyq tártiptiń saqtalýyn tolyqtaı moınyna alady jáne mıtıńige qatysy joq halyqtyń, onyń ishinde Úkimetti qoldaıtyn qaýymnyń quqyǵyna qol suqpaıdy.
Qoǵamdyq tártipti buzbaı, bılikke aryz-shaǵym aıtý úshin ǵana alańǵa shyqqan beıbit turǵyndarǵa qandaı bir jazalaý sharasyn qoldanbaımyz", - dedi Toqaev.
...
Suhbat barysynda Qazaqstannyń latyn álipbıine kóshýi sóz boldy.
Prezıdent kırılısadan latyn álipbıine aýysqan Qazaqstannyń Reseıden irgesin aýlaq salmaıtynyn aıtty.
"Biz orys tiline tıisip jatqan joqpyz. Qazaq tili reformalanýda. Álipbıdiń osyǵan deıingi úsh úlgisine de kóńilim tolǵan joq. Jańadan ázirleýdi tapsyrdym. Qazaq tiliniń aýqymyn keńeıtý úshin latyn álipbıine kóshýimiz kerek. Bul túrki álemimen tize qosý úshin qajet. Biraq bul kırılısadan bas tartqanymyz emes", - dedi Toqaev.
...
Deutsche Welle tilshisi Toqaevtyń Ýkraınanyń shyǵysyndaǵy ahýal, Qyrym túbegin basyp alǵan Reseıge qatysty kózqarasyn bildi.
"Biz Qyrymdaǵy jaǵdaıdy aneksıa dep atamaıyz. Qyrymǵa qatysty aıtqanda bul tym aýyr sóz. Bolar is boldy.
Sizder oılaǵandaı Ýkraınadan keıin Reseı bizge aýyz salady qoryqqan joqpyz.
Biz ben Reseıdiń arasynda berik dostyq, myqty baılanys ornaǵan. Reseı basshylyǵynyń kórgendiligine, danalyǵyna kúmándanǵan joqpyz. Biz baqylaýshy pozısıasyndamyz", - dedi Prezıdent.
Sóz arasynda Memleket basshysy Mınski kelissózderi Nazarbaevtyń bastamasymen qolǵa alynǵanyna toqtaldy.
...
Suhbat barysynda tilshi Toqaevtan Shyńjańdaǵy saıası lagerler týraly surady.
"Munda uıǵyrlar ǵana emes, qazaqtar da kóp dep estidik. Osy másele boıynsha kelissóz júrýde me?" dedi Janna Nemsova.
Toqaev Shyńjań ólkesinde turatyn turǵyndar Qytaı azamaty ekenin eske saldy.
"Al etnıkalyq qazaqtar Qytaı da ǵana emes, basqa da elderde turady. Nemis jerinde de qazaqtar bar. "Saıası úırený ortalyqtarynda qazaqtar bar" dep atoılap jatqan adam quqyǵyn qorǵaý uıymdarynyń málimeti anyqtaýdy qajet etedi.
Jaqynda bizde etnıkalyq qazaqtardyń forýmy ótti. Álemniń ár túkipirinen kelgen qandastardyń aldynda Syrtqy ister mınıstrligindegi basshylardyń biri sóz sóılep, osy másele boıynsha túsinikteme berdi.
Qytaıdaǵy qysym kórgen qazaqtarǵa qatysty Halyqaralyq adam quqyǵyn qorǵaý uıymdary bergen málimettiń kópshiligi shyndyqqa saı emes.
Osy máseleni ýshyqtyrý sıpaty bar. Munyń arjaǵynda geosaıasat jatqanyn jaqsy túsinemiz. Qytaı men AQSH-tyń arasyndaǵy saýda soǵysy nemen aıaqtalary belgisiz. Bizdin el jahandyq antıqytaılyq maıdannyń terıtorıasyna aınalmaýy kerek.
Qytaıdaǵy álgindeı ortalyqtarǵa qazaqtardy ákep qamap jatyr degen aqpar shyndyqqa janaspaıdy, - dep túıindedi Toqaev.
Suhbatynyń sońynda Memleket basshysy Germanıaǵa sapary týraly aıtyp, qazaqstandyq naryqtyń esigi nemis kapıtaly úshin árdaıym ashyq dep málimdedi.
