(Ómir Tuıaqbaı maqalasynyń izimen)
Tarıh – tek ótkendi baıandaý emes, ol halyqtyń bolmysyn, ulttyq sanasyn aıqyndaıtyn irgeli ǵylym. Alaıda sońǵy jyldary tarıhty, shynaıy derekti burmalaıtyn tendensıa paıda boldy. Osy oraıda kásibı tarıhshylar qoǵamda tarıhı mıfterge tosqaýyl qoıýdyń jolyn qarastyrýǵa shaqyrady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Alash" qaıratkeri Mirjaqyp Dýlatulynyń: "Bir halyq óziniń tarıhyn bilmese, bir el óziniń tarıhyn joǵaltsa, onyń artynsha ózi de joǵalýǵa yńǵaıly bolyp turady", - deıtin sózi bar. Iá, tarıhymyzdy joǵaltpaýymyz, ony zerttep dáripteýimiz kerek.
Uly Dalada qýatty ımperıalar, memleketter qurǵan halqymyzdyń arǵy tarıhyn oqytý múmkin bolmady. Azattyq dáýirinde keshegi metropolıa tarapynan qoıylǵan kedergiler joıylyp, tarıhtaǵy aqtańdaqtardy qalpyna keltirýge múmkindik týdy. Kásibı tarıhshy ǵalymdardan ózge bul sharýaǵa jazýshylar, jýrnalıser, áýesqoı zertteýshiler, t.b. belsene aralasty.
Alaıda bul áreket durys bolǵanymen, ýaqyt alǵa ozǵan keleńsiz jaǵdaılar da týyndaı tústi.
Shyǵystanýshy-tarıhshy Ómir Tuıaqbaıdyń «Jas Alashqa» shyqqan «Qazaqstanda tarıhı burmalaýlar men mıfterge tosqaýyl qoıýdyń joldary» atty maqalasyn oqydyq. Tarıhshy qoǵamda kópten talqylanyp júrgen máseleni durys kótergen. "Jalǵan tarıhshylardyń keleńsiz is-áreketine kásibı tarıhshylar nege ún qatyp, toıtarys bermeıdi?" - degen suraq ta jıi qoıylady. Sondyqtan maqalada kóterilgen máseleni qoldaı otyryp, óz oı-pikirimizdi bildirýdi jón kórdik.
Tarıhty jazý bar da, ony túsiný bar. Ekeýi tarıh ǵylymynyń eki satysy. Biri bolmasa, ekinshisi joq. Qazirgi kúngi qazaq tarıhnamasyndaǵy basty problema – osy tarıhty jazý men ony túsinýdi qatar alyp júre almaý. Tarıh mańyndaǵy daýlardyń kóbeıip ketýine de osy irgeli másele áser etedi.
Qazirgi ózgeristerdiń tolqynynyń nátıjesinde traıbalıstik, kvazı-tarıhı jáne etnosentrıstik sıpattaǵy kóptegen shyǵarmalar paıda bolýda.
Bizde tarıhı tulǵalardan kózsiz batyr jasaý úderisi bar. Bul qubylys ásirese ınternet damyp, áleýmettik jeliler paıda bolǵaly órship ketti. Kerisinshe keıbirin bolmashy kemshiligi úshin jerge tyǵyp, kisilikten jurdaı etip jatamyz. Meıli handyq kezeńderde bolsyn, Patsha zamanynda da, bertingi Sovet úkimeti kezinde de túrli qoǵamdyq faktorlar, saıası jaǵdaılar bolǵany belgili. Sondyqtan biz qaı tulǵaǵa jáne qandaı oqıǵaǵa bolmasyn, obektıvti turǵyda baǵa bergenimiz abzal. Dereksiz, dáıeksiz daqpyrtty tarıhqa engizý ǵylymǵa jasalǵan úlken qıanat der edim. Kontekst-júıe, bir-birimen baılanysqan qoǵamdyq, saıası, ekonomıkalyq qurylym, ony eskermeý qatelikke uryndyrady.
Internet keńistigine úńilip qarasańyz, mundaı mysaldar jetip artylady. Psevdo-tarıhshylardan qutyla almaı jatqanda endi blogerler tarıh jaza bastady. Ańyzdy kózben kórgendeı etip aıtý, bireýdi ásire ulyqtaý nemese satqyn etip kórsetý beleń aldy. Biz bul úderisti dál qazir tyıyp tastaýymyz qajet. Erteń taǵy kesh bolady.
Bul turǵyda men Ómirdiń kótergen bastamalaryn tolyqtaı qoldaımyn. Jáne eldegi ózge de tarıhshy-áriptesterimdi osy máselede aýyzbirshilik tanytýǵa shaqyramyn. Sondyqtan, avtor kótergen usynystary ǵylym úshin de, qoǵam úshin de óte mańyzdy:
- budan bylaı jalpy gýmanıtarlyq ǵylymdar aýmaǵyn jaılaǵan, akademıalyq bilimi joq psevdo-ǵalymdardyń, áýesqoı tarıhshylardyń jazbalaryna zańmen shekteý qoıý qajet. Bul másele Parlament qabyrǵasynda kóterilip, qabyldanǵan sheshim quzyrly mınıstrliktiń baqylaýyna berilýi kerek dep bilemiz.
- psevdo-tarıhshylar men áýesqoılardyń buǵan deıingi «jasaǵan» eńbekterin, jalpy tarıhı kitaptardy tekseretin, kásibı mamandardan quralǵan arnaıy saraptama keńesi qurylýy tıis. Árbir eńbek osy keńestiń qatań tekserýinen ótkennen keıin ǵana baspaǵa jiberilgeni durys.
- atalǵan maqsatty júzege asyrý úshin kásibı tarıhshy ǵalymdar kúsh biriktirýi jáne tıisti organdar, mekemeler tarapynan naqty sheshim qabyldatýǵa kúsh salýymyz qajet dep bilemin.
Jalpy, bul másele boıynsha oıymdy aldaǵy ýaqytta áli tarqatyp jazarmyn...
Jambyl Artyqbaev,
tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor
