Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasy boıynsha elimizde otyn-energetıka keshenin júıeli jańǵyrtý jumystary jalǵasýda. Senimdi, ózin-ózi qamtamasyz etetin jáne zamanaýı energetıkalyq júıe elimizdiń turaqty ekonomıkalyq ósimi men árbir azamattyń ál-aýqatyn jaqsartýdyń berik irgetasqa aınalady,- dep habarlaıdy Dalanews.kz
Elektr energetıkasy: basty mindet – energetıkalyq táýelsizdikti qamtamasyz etý
Elektr energetıkasy salasyndaǵy basty mindet – elimizdiń energetıkalyq táýelsizdigin qamtamasyz etý jáne ekonomıkanyń ósip kele jatqan qajettilikterin tolyq qanaǵattandyrý.
Prezıdenttiń tapsyrmasy aıasynda aldaǵy bes jylda keminde 14 gıgavatt energıa óndiretin jańa qýat kózderin iske qosý mindeti alǵa qoıyldy. Bul jumys birneshe baǵytta júrgizilýde: jumys istep turǵan stansalardy jańǵyrtý, energıa óndiretin jańa qondyrǵylar salý, sondaı-aq gıdro jáne jańartylatyn energıa kózderin damytý.
2023 jáne 2024 jyldary 1,3 gıgavatt jańa elektr qýaty iske qosyldy.
2025 jyly taǵy 621,5 megavatt engizý prosesi júrip jatyr, al 2026 jylǵa 2 648,5 megavatt josparlanǵan.
Osy maqsattarǵa qol jetkizý úshin jańa strategıalyq nysandar salý boıynsha belsendi jumys júrgizilýde. Túrkistan oblysynda qýaty 1000 MVt-qa deıingi bý-gaz qondyrǵysy negizinde elektr stansasyn salý jobasy júzege asyrylýda. Qyzylordada qýaty 240 MVt jańa JEO salý boıynsha qurylys-montajdaý jumystary júrgizilýde.
Infraqurylymnyń tozýyn tómendetý: 9 jylý elektr ortalyǵy qaýiptiligi joǵary «qyzyl» aımaqtan «sary» aımaqqa kóshti
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty Joldaýynda ınfraqurylymǵa qatysty ózekti máselelerdi sheshý qajettigine nazar aýdardy.
JEO-nyń tozýyn azaıtý máseleleri Úkimettiń erekshe baqylaýynda. Keń aýqymdy jóndeý naýqany júzege asyrylýda: 2025 jyly 10 energoblokty, 63 qazandyqty jáne 39 týrbınany kúrdeli jóndeý josparlanǵan.
Qazirgi ýaqytta 5 energoblok, 30 qazandyq jáne 19 týrbınada jumys júrgizilýde. Al 4 energıa blogy, 15 qazandyq jáne 9 týrbınada jóndeý jumystary aıaqtaldy.
Júrgizilip jatqan sharalar qazirdiń ózinde naqty nátıje berýde: qural-jabdyqty jańǵyrtý men jańartý nátıjesinde elimizdegi JEO-lardyń ortasha tozýy 64%-dan 61%-ǵa deıin tómendedi.
Ótken jylytý maýsymynyń qorytyndysy boıynsha 9 JEO apat deńgeıi joǵary «qyzyl» aımaqtan «sary» aımaqqa, 3 JEO sarydan jasyl aımaqqa kóshti. Qazirgi ýaqytta «qyzyl» aımaqta 10 JEO, sary aımaqta – 17, jasyl aımaqta – 10 JEO bar.
Jyl saıyn tozýdy azaıtý jáne nysandardy qaýipti aımaqtardan qaýipsiz paıdalaný aımaǵyna kóshirý maqsatynda JEO jańǵyrtý baǵdarlamasy júıeli túrde jalǵasady.
Prezıdenttiń tapsyrmasyn júzege asyrý sheńberinde 2024 jylǵy jeltoqsanda Úkimet «Energetıkalyq jáne komýnaldyq sektorlardy jańǵyrtý» ulttyq jobasyn (budan ári – ulttyq joba) bekitti, onyń aıasynda TKSH ınfraqurylymyn jóndeý boıynsha keń aýqymdy naýqandy uzaqmerzimdi jeńildikpen qarjylandyrý bastaldy.
Ulttyq joba elektr energıasyn óndirý qýattaryn damytýdy, tabıǵı monopolıalar salasyn jaqsartýdy, otandyq óndirýshiler men áleýmettik osal toptardy qoldaýdy, sondaı-aq prosesterdi avtomattandyrý úshin sıfrlyq tehnologıalardy engizýdi qamtıdy.
Bul jumysqa 200-den astam ınfraqurylymdyq kompanıa tartylǵan.
Negizgi kórsetkish – nysandardyń tozý deńgeıin 40%-ǵa deıin tómendetý.
Ulttyq jobaǵa sáıkes 86 myń shaqyrym ınjenerlik jelilerdi jańǵyrtýǵa shamamen 6,8 trln teńge ınvestısıa tartylady. Onyń ishinde: 1,6 myń shaqyrym jylý jelileri; 77,6 myń shaqyrym elektr jelileri; 4,7 myń shaqyrym sý qubyry jelileri; 2,6 myń shaqyrym káriz jelileri.
Bul apattar sanyn 27%-ǵa azaıtýǵa múmkindik beredi.
Elektr qýatyn óndirýdiń jańa kózderin salýǵa jáne qoldanystaǵy stansıalardy jańǵyrtýǵa 6,2 trln teńge kóleminde ınvestısıa tartý kózdelgen. Bul qarajat stansıalardyń tozýyn 15%-ǵa tómendetýge jáne qosymsha 7,3 GVt kóleminde óndiristik qýat engizýge múmkindik beredi.
Búginde elimizde elektr energıasyn óndiretin 55 uıym jumys isteıdi, onyń 19 stansıasy 65%-dan asa tozǵan. Elektr energıasyn óndirý kólemi – 113 mlrd kVt/saǵ, al tutyný kólemi – 115 mlrd kVt/saǵ.
Osylaısha, aldyn ala boljam boıynsha, aldaǵy bes jylda Ulttyq jobany júzege asyrý úshin energetıka jáne komýnaldyq sharýashylyq sektorǵa shamamen 13 trln teńge ınvestısıa tartý qajet.
Osy rette aıta keteıik, qarajattyń negizgi bóligi jekemenshik qarjy ınstıtýttarynan (ekinshi deńgeıli bankter – EDB, halyqaralyq qarjy uıymdary – HQU, Ónerkásipti damytý qory – ÓDQ) tartylady.
Jalpy qarjylandyrýdyń mynadaı tetikteri qarastyrylǵan: tikeleı qarjylandyrý (QDB, EDB, HQU, ÓDQ); birlesip qarjylandyrý; oblıgasıalar; búdjettik nesıeler; jekemenshik monopolıserdiń kapıtaly; lızıńtik qarjylandyrý.
Árbir kásiporyn úshin qarjylandyrýdyń jeke modeli ázirlenedi.
Ulttyq jobanyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrý maqsatynda tarıftik ádistemege ózgerister engizildi. Bul salynǵan qarjynyń qaıtarymyn qamtamasyz etip, qarjylyq aǵyndardyń qajetti deńgeıin turaqty túrde saqtaýǵa múmkindik beredi.
Budan bólek, nesıeler boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni sýbsıdıalaý múmkindigi qarastyrylyp jatyr. Bul óz kezeginde tarıfterge áserdi azaıtýǵa yqpal etpek.
Áleýmettik osal toptar úshin tarıftik júktemeni jeńildetý maqsatynda komýnaldyq qyzmet aqysyn óteýge ataýly áleýmettik kómek kórsetiledi.
Sonymen birge tozý deńgeıi joǵary, qujattary rastalǵan jáne qarjylandyrýǵa daıyn 48 tabıǵı monopolıa sýbektisi (96 joba) qarastyrylyp, anyqtaldy. Jalpy somasy 144,5 mlrd teńgege 1 347 shaqyrym komýnaldyq jelini jóndeý men aýystyrý jáne 3 047 birlik jabdyqty jańartý josparlanǵan.
Energetıkalyq jáne komýnaldyq ınfraqurylymdy jańǵyrtý men salý aıasynda otandyq óndiristi barynsha paıdalaný josparlanyp otyr.
Ulttyq jobany júzege asyrý nátıjesinde TKSH ónimderin óndiretin qazaqstandyq kásiporyndar tolyq qýatymen jumys isteıdi dep josparlanyp otyr. Sonymen qatar shamamen 190 mlrd teńge ınvestısıa esebinen taǵy 27 jańa óndiris orny salynyp, 3,5 myńǵa jýyq jumys orny ashý kózdelgen.
Paıdalanylatyn otandyq kásiporyndardyń ónim kólemi shamamen 4,4 trln teńge quraıdy.
Bul tásil ishki naryqtaǵy básekege qabilettilikti kúsheıtip qana qoımaı, ımportqa táýeldilikti azaıtyp, «jergilikti» kásiporyndardyń jalpy naryqtaǵy ornyn bekemdeýge múmkindik beredi.
Ulttyq jobany júzege asyrý halyqtyń áleýmettik osal toptaryn qoldaý jónindegi is-sharalardy, biryńǵaı platformany qoldana otyryp barlyq retteletin satyp alýlardy biriktiretin qaǵıdalardy, júıelik operatordyń aqparattyq-kommýnıkasıalyq ınfraqurylym obektilerin jańǵyrtý prosesterin avtomattandyrý sheńberinde jańa sıfrlyq tehnologıalardy engizýdi jáne t. b. kózdeıdi.
Munaı-gaz hımıasy salasyn damytý
Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev óziniń Joldaýynda munaı-gaz hımıasy salasyn odan ári damytý jónindegi mindettiń ózektiligine nazar aýdartty.
Memleket basshysynyń shıkizat eksportynan qosylǵan quny joǵary ónim shyǵarýǵa kóshý jónindegi tapsyrmalaryn oryndaý sheńberinde munaı-gaz hımıasy salasyn damytý baǵdarlamasy iske asyrylýda.
Alty iri jobaǵa salynǵan ınvestısıanyń jalpy kólemi shamamen 15 mıllıard AQSH dollaryn quraıdy.
Kútiletin nátıjeler: 3500 turaqty jáne 16000 ýaqytsha jumys oryndaryn qurý; ónerkásiptik ósý jáne ekonomıkany dekarbonızasıalaý úshin strategıalyq klaster qalyptastyrý; joǵary tehnologıalyq ónimder assortımentin (býtadıen, karbamıd, tereftal qyshqyly, polıetılen, polıpropılen jáne t.b.) keńeıtý.
Negizgi jobalar: qýattylyǵy jylyna 500 myń tonna polıpropılen óndiretin zaýyt – paıdalanýǵa berildi; qýattylyǵy jylyna 1,25 mln tonna polıetılen óndiretin zaýyt – qurylys jumystary júrýde, iske qosý 2029 jylǵa josparlanǵan. Sondaı-aq, aýyl sharýashylyǵynda, avtomobıl jáne jeńil ónerkásipte suranysqa ıe býtadıen, karbamıd, tereftal qyshqylyn jáne basqa da ónimderdi óndirý boıynsha perspektıvaly jobalar pysyqtaldy.
Klasterdiń ortalyǵy bolyp qatysýshylarǵa ónerkásiptik alańdarǵa, ınjenerlik komýnıkasıalarǵa jáne salyqtyq preferensıalarǵa qol jetkizýdi qamtamasyz etetin «Ulttyq ındýstrıalyq munaı-hımıa tehnoparki» AEA (aýdany 3 600 gektardan astam) bekitiledi. Búgingi tańda AEA-da 18 qatysýshy kompanıa tirkelgen.
Gaz salasy: geologıalyq barlaýdan tereń óńdeýge deıin
Gaz salasynda damýdyń búgingideı kezeńindegi strategıalyq mindet – taýarlyq gazdyń resýrstyq bazasyn keńeıtý.
Prezıdentimiz Joldaýynda atap ótkendeı, salanyń qýattylyǵyn keńeıtip, gaz tasymaldaý baǵyttaryn ártaraptandyrý qajet. Úkimettiń basty mindetteriniń biri halyq pen ekonomıkany gazben qamtamasyz etý bolyp qala beredi.
Byltyr birqatar gaz ken oryndary paıdalanyla bastaldy, odan bólek jalpy óndirý kólemi jylyna bir mıllıard tekshe metr bolatyn jańa gaz ken oryndaryn ıgerý josparlanýda.
Sonymen qatar, Prezıdent Úkimetke osy jobalar tolyq engizilgenge deıin ishki naryqqa gazdy qajetine qaraı bólýdi, JEO men turmystyq tutynýshylardy kómirden gazǵa aýystyrýǵa muqıat qaraýdy tapsyrdy.
Úkimetke Jańaózen, Qashaǵan men Qarashyǵanaqta gaz óńdeý kásiporyndarynyń qurylysyn jedeldetý mindeti júkteldi. Qysqa merzimde kóńilge qonymdy tarıfter men kóterme baǵalar belgileýdi qosa alǵanda, ınvestısıalardy qaıtarýǵa baǵyttalǵan pármendi yntalandyrý sharalary da engizilýi qajet.
Úkimettiń Prezıdent alǵa qoıǵan mindetter sheńberinde júrgizilip jatqan jumysy bıyl bekitilgen «Gaz salasyn damytýdyń 2029 jylǵa deıingi keshendi josparymen» úılestirildi.
Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha iri gaz óńdeý zaýyttarynyń qurylysy jandandy:
Qashaǵan ken ornynda 2026 jyly aıaqtalý merzimimen qýaty jylyna 1 mlrd m3 GÓZ jobasy júzege asyrylýda, sondaı-aq qýaty jylyna 2,5 mlrd m3 GÓZ jobasy pysyqtalýda.
Qarashyǵanaq ken ornynda 2028 jyly iske qosylatyn qýattylyǵy jylyna 4 mlrd m3 GÓZ salý josparlanýda (taýarlyq gaz óndirisi — jylyna 3,3 mlrd m3).
Jańaózen qalasynda qýattylyǵy jylyna 900 mln m3 jańa GÓZ qurylysy bastaldy.
Gazdyń resýrstyq bazasyn keńeıtý jónindegi Jol kartasy sheńberinde Rojkov, Shyǵys Óriktaý jáne Anabaı ken oryndary ónerkásiptik paıdalanýǵa engizildi.
Budan bólek, 2025 jyldyń mamyr aıynda «Beıneý — Bozoı — Shymkent» magıstraldyq gaz qubyrynyń ekinshi jelisinde qurylys-montajdaý jumystary bastaldy, bul ońtústik óńirlerdiń energetıkalyq qaýipsizdigin jáne eldiń tranzıttik áleýetin aıtarlyqtaı nyǵaıtady.
Halyqty gazben qamtamasyz etýge keletin bolsaq, búgingi tańda Qazaqstandy gazdandyrý deńgeıi 62,4%-dy quraıdy, bul 20,2 mln halyqtyń 12,6 mln turǵynyna gazǵa qol jetkizýge múmkindik beredi. Bul 2023 jylǵy kórsetkishten 2,4%-ǵa joǵary. 2024 jyly 4000 shaqyrymnan astam gaz qubyry salynyp, 93 joba júzege asyryldy.
2025 jyly 300 myńnan astam adamdy gazǵa qosýdy qamtamasyz ete otyryp, taǵy 77 jobany aıaqtaý josparlanýda.
Sıfrlyq transformasıa jáne ınovasıalyq basqarý
Jańǵyrtýdyń mańyzdy baǵyty zamanaýı — sıfrlyq sheshimderdi engizý. Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oryndaý aıasynda salada jasandy ıntellekt tehnologıalary belsendi qoldanylýda.
- Elektr energetıkasynda JI drondary elektr jelilerin jedel dıagnostıkalaýǵa, aqaýlardy anyqtaýǵa jáne olardy aldyn alýǵa kómektesedi.
- Jylý energetıkasynda akýstıkalyq rezonansqa negizdelgen robotty keshender qubyrlardyń kúıin ishinen skanerleıdi, bul jóndeýdi naqty, tıimdi jáne tarıftik júktemeni tómendetýmen júrgizýge múmkindik beredi.
- Gaz salasynda JI kómekshi sátti jumys isteıdi, ol fotografıa arqyly eseptegishterdiń kórsetkishterin avtomatty túrde anyqtaıdy, bul tutynýshylar úshin úderisti jeńildetedi.
Aralas salalardy qamtamasyz etý jáne uzaqmerzimdi josparlaý
Jahandyq jobalarmen qatar ekonomıkanyń negizgi sektorlaryn qamtamasyz etý boıynsha aǵymdaǵy mindetter de oryndalýda. Máselen, elimizde jol-qurylys salasyn otandyq bıtýmmen qamtamasyz etý máselesi tolyǵymen sheshildi.
Jumys istep turǵan tórt zaýytty jańǵyrtý esebinen olardyń jalpy qýattylyǵy jylyna 1,52 mln tonnaǵa deıin jetkizildi, bul ishki naryqtyń qajettilikterin óteıdi.
2025 jyldyń mamyr aıynda «Caspi Bitum» BK JSHS jańǵyrtý aıaqtaldy, bul óndiristik qýattylyqty aıyna 50-den 67 myń tonnaǵa deıin arttyrýǵa múmkindik berdi. Osylaısha, elde bıtýmdy ishki naryqqa jetkizý tolyǵymen qamtamasyz etiledi. Sondaı-aq qajet bolǵan jaǵdaıda 500 myń tonnaǵa deıingi ımport qamtamasyz etiledi.
2025 jylǵy 21 shildede Úkimettiń qaýlysymen munaı óńdeý salasyn damytýdyń 2025-2040 jyldarǵa arnalǵan Tujyrymdamasy bekitildi. Bul qujat kómirsýtekterdi óńdeý men qosylǵan quny joǵary ónimdi óndirýdi tereńdetýdiń strategıalyq vektoryn anyqtaıdy.
Barlyq keshendi jumys Prezıdent qoıǵan basty maqsatqa — árbir qazaqstandyqtyń ıgiligi úshin jumys isteıtin senimdi, zamanaýı jáne tehnologıalyq damyǵan otyn-energetıkalyq keshenge negizdelgen kúshti jáne ártaraptandyrylǵan ekonomıkany qurýǵa baǵyttalǵan.
