Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev óziniń «Ádiletti Qazaqstan: zań men tártip, ekonomıkalyq ósim, qoǵamdyq optımızm» atty Qazaqstan halqyna Joldaýynda el damýynyń negizgi vektoryn aıqyndap berdi. Ol – qýatty ónerkásip áleýetine negizdelgen myqty da ártaraptandyrylǵan ekonomıka qurý.

Memleket basshysy shıkizat modelinen qosylǵan quny joǵary taýarlardy óndirýge kóshý mindetin qoıdy, bul jumys istep turǵan kásiporyndardy jańǵyrtýǵa jáne jańa joǵary tehnologıalyq óndiristerdi qurýǵa júıeli túrde ınvestısıa tartýdy talap etedi. Osyǵan baılanysty Úkimet ındýstrıalyq egemendikti nyǵaıtýǵa jáne otandyq ónimniń básekege qabilettiligin arttyrýǵa baǵyttalǵan sharalar keshenin júzege asyrýda.

Memleket basshysynyń Joldaýynda jáne ózge de tapsyrmalarynda qoıylǵan mindetterdi júzege asyrý barysy týraly tolyǵyraq Primeminister.kz saıtyndaǵy sholýdan oqyńyz.

Ónerkásiptiń turaqty ósýi – ekonomıkalyq jańǵyrtýdyń negizi

Memleket basshysy alǵa qoıǵan eń basty mindet – qýatty ári ártaraptandyrylǵan ekonomıka qurý. 2025 jyldyń 7 aıynyń qorytyndysy ulttyq damýdyń lokomotıvi sanalatyn ónerkásip sektorynda oń serpin baryn kórsetti. Ónerkásiptik óndiris kólemi 6,9%-ǵa nyq ósim kórsetti. Mundaǵy ósim draıverleri – kólemdi 8,5%-ǵa ulǵaıǵan taý-ken ónerkásibi jáne ártaraptandyrý úshin erekshe mańyzdy sala, 6,1%-ǵa ósken óńdeý sektory.

«Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn oryndaý aıasynda Úkimet otandyq óndiristi ártaraptandyrý jáne básekege qabilettiligin arttyrý boıynsha júıeli jumystar júrgizýde. Ónerkásipti damytý óndiris kólemin ulǵaıtýǵa, eńbek jaǵdaılaryn jaqsartýǵa, joǵary qaıta bólýdiń jańa óndiristerin iske qosýǵa jáne ınvestısıalar tartý esebinen, onyń ishinde iri halyqaralyq kompanıalardan turaqty jumys oryndaryn qurýǵa baǵyttalǵan», — dep atap ótti ónerkásip jáne qurylys vıse-mınıstri Oljas Saparbekov.

Joldaýda Memleket basshysy avtomobıl jasaýdaǵy oń nátıjelerdi atap ótip, tolyqqandy avtomobıl jasaý klasterin qurý úshin lokalızasıa deńgeıin dáıekti túrde arttyra otyryp, qol jetken qarqyndy saqtaý mindetin qoıdy.

Búgingi tańda ekonomıkanyń bul salasy tehnologıalyq jańǵyrtýdyń ózegine aınalyp otyr. Ol birinshi kezekte avtokólik quraldary (+18,6%), aýyl sharýashylyǵy tehnıkasy (+6,4%) jáne basqa da jabdyqtar óndirisin ulǵaıtý esebinen 14% ósim kórsetti. Sátti ártaraptandyrýdyń mysaly retinde Saran qalasynda iske qosylǵan avtomobıl shınalary óndirisin aıtýǵa bolady. Bul atalǵan eldi mekendi monoqalalar sanatynan shyǵarýǵa múmkindik berdi. Mundaı tájirıbeni basqa aımaqtarda jańa basty baǵdar retinde  qoldaný mindeti júktelgen.

Bul qaladaǵy negizgi jobalardyń ishinde teledıdarlar men kir jýǵysh mashınalar shyǵaratyn zaýytty da atap ótýge bolady. Onyń qýaty jylyna 150 myńǵa deıin teledıdar men 200 myń kir jýǵysh mashına shyǵarýǵa jetedi. Sondaı-aq, Almaty qalasynda jeńil avtomobılder shyǵaratyn mýltıbrendtik zaýyt jáne Qostanaı qalasynda Kıa avtomobılderin shyǵaratyn zaýyt ashý josparlanýda.

Mashına jasaýmen qatar, jyl basynan beri metalýrgıa salasy da oń dınamıka kórsetip otyr, onyń ósýi 1,3%-dy qurady.

Prezıdent óz Joldaýynda Qarmet metalýrgıalyq kombınatyn mysalǵa keltirdi, onda otandyq ınvestordyń kelýimen óndiristi edáýir kólemde ulǵaıtý maqsatynda jańǵyrtý jumystary bastalǵan. Mundaǵy ósimge feroqorytpalar (+1,6%), shoıyn (+6,5%) jáne bolat (+3,4%) óndirisin ulǵaıtý esebinen qol jetip otyr, bul shıkizatty tereńdete qaıta óńdeý jónindegi strategıalyq mindetke sáıkes keledi.

«Basty nazar bazalyq metaldardy odan ári óńdeýge, aralas salalardy damytýǵa jáne joǵary qaıta bólý ónimderin shyǵarýǵa aýdarylyp otyr. Bıyl mys óńdeýdi 2 esege, alúmınıdi 1,5 esege, qorǵasyndy 2,3 esege jáne myryshty 11%-ǵa ulǵaıtý josparlanýda. Otandyq óndirýshilerdi bazalyq metaldarmen qamtamasyz etý jónindegi sharalar orta jáne joǵary qaıta bólý ónimderin shyǵaratyn kásiporyndardyń júktemesin arttyrýǵa kómektesedi. Katanka, ótkizgish kabelder ónimi, akýmýlátorlar, tereze profılderi, jıhaz fýrnıtýrasy jáne basqa da taýarlar óndirisi artyp keledi. Bımetal jylytý radıatorlaryn, ónerkásiptik akýmýlátorlardy, jezden jasalǵan buıymdardy shyǵaratyn jobalar iske qosyldy», — dep atap ótti vıse-mınıstr.

Bolat quıý ónerkásibin shıkizatpen qamtamasyz etý úshin óndiris kólemi edáýir ulǵaıtylyp, jańa qýattar iske qosyldy. Máselen, sońǵy bes jylda bolat shyǵarý qýaty 5-ten 7,5 mln tonnaǵa deıin ósti. Qurylys armatýrasyn, shveller, qostavr, buryshtemirler shyǵarý boıynsha bes zaýyt iske qosyldy. Bıyl Qaraǵandy oblysynda tik jikti qubyrlar men alúmını radıatorlaryn, Túrkistan oblysynda alúmını profılderin, Aqmola oblysynda alúmını buıymdaryn, Jambyl oblysynda katodty mys shyǵaratyn óndiris iske qosylýda.

Hımıa ónerkásibi. Memleket basshysy munaı-gaz hımıasy salasyn damytýdyń mańyzdylyǵyna toqtalyp, polıpropılen men polıetılen shyǵaratyn iri óndiristerdiń júzege asyrylyp jatqanyn, býtadıen, karbamıd jáne tereftal qyshqylyn óndirý boıynsha perspektıvaly jobalardyń ázirlengenin atap ótti. Búgingi tańda mundaǵy óndiris 6%-ǵa ósti. Ósim negizinen joǵary tehnologıalyq ónimder: polıpropılen (+46,2%), hrom oksıdi (+4,8%) jáne amofos (+67,7%) óndirisiniń ulǵaıýy esebinen bolyp otyr.

• Al qurylys materıaldarynyń óndirisi 4,7%-ǵa ósti, bul elimizdegi ınfraqurylymdyq jobalar men turǵyn úı qurylysynyń júzege asýymen tikeleı baılanysty ári halyqtyń ómir súrý sapasynyń artyp kele jatqanyn kórsetedi.
• Jeńil ónerkásip toqyma óndirisiniń 4,9%-ǵa artýyna baılanysty 1,9%-ǵa ósti. Sonymen qatar, kıim (-0,7%) jáne bylǵary ónimderi (-6%) óndirisindegi baıqalyp otyrǵan shamaly quldyraý qosymsha nazar aýdarýdy jáne memlekettik qoldaý sharalaryn talap etetin tustardyń bar ekenin bildiredi.
• Sondaı-aq tamaq ónimderin óndirý (+9,2%), munaı óńdeý (+8,5%), daıyn metal buıymdaryn óndirý (+14%), rezeńke jáne plasmassa buıymdaryn óndirý (+4%) jáne jıhaz ónerkásibi (+1,6%) oń dınamıkany kórsetti.

Jalpy, bıyl 23 myń turaqty jumys ornyn qurýǵa múmkindik beretin 1,5 trln teńgege jýyq somanyń 190 jobansyn júzege asyrý josparlanýda. Búgingi tańda 75 joba iske qosyldy.

Investorlar úshin qolaıly jaǵdaılar jasaý jáne OTÓ-di qoldaý

Tıimdi sharalardyń biri – qoljetimdi shıkizatty usyný maqsatynda uzaqmerzimdi sharttar men offteık-kelisimsharttar jasasý arqyly jumys istep turǵan jáne jańa kásiporyndardyń júktemesin qamtamasyz etý. Bıyl taý-ken metalýrgıa kesheniniń iri kompanıalarymen 147 mlrd teńgeden astam somaǵa 513 uzaqmerzimdi sharttar men offteık-kelisimsharttar jasaldy, bul ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 2 ese kóp. 

Energetıkalyq jáne komýnaldyq sektorlardy jańǵyrtý jónindegi ulttyq joba sheńberinde otandyq taýar óndirýshilerdi qoldaýǵa kóp kóńil bólinedi. Ol úshin satyp alýdyń ashyqtyǵy men monıtorıńin qamtamasyz etetin satyp alý júıesi iske qosylady. Jalpy 2029 jylǵa deıin taýarlarǵa qajettilik áleýeti 2 trln teńgeden asady. 

Kásiporyndardy ınfraqurylymǵa keń qoljetimdilikpen qamtamasyz etý úshin arnaıy ekonomıkalyq jáne ındýstrıalyq aımaqtardyń qyzmeti jetildirilýde. Elde 16 arnaıy ekonomıkalyq jáne 55 ındýstrıalyq aımaq jumys isteıdi. Olardy damytý – jańa óndiristerdi júzege asyrýdyń negizgi quraldarynyń biri. Aımaqtar qajetti ınfraqurylymmen qamtamasyz etiledi jáne jobalardy iske asyrý úshin bızneske beriledi.

«Óńdeý ónerkásibindegi jańa bastamalardy qoldaý úshin shaǵyn ónerkásiptik aımaqtardy qurý quraly iske qosyldy, onda jeńildikti baǵamen daıyn ónerkásiptik alańdar jalǵa beriletin bolady. Mundaı aımaqtar segiz óńirde salynýda, 90-ǵa jýyq jobany iske qosý jáne 3 myńnan astam jumys ornyn ashý josparlanýda», — dedi Oljas Saparbekov.

Mıneraldy-shıkizat bazasyn geologıalyq qamtamasyz etý jáne keńeıtý

Jer qoınaýyn tıimdi jáne utymdy paıdalaný – uzaqmerzimdi ekonomıkalyq turaqtylyqtyń kepili. Úkimet geologıalyq barlaýdyń ashyqtyǵyn, ınvestısıalyq tartymdylyǵyn jáne tıimdiligin arttyrý boıynsha jumys júrgizýde.

Bul baǵyttaǵy serpindi qadam 2025 jyly jer qoınaýyn paıdalanýdyń biryńǵaı platformasyn paıdalanýǵa berý boldy. Bul aqparattyq júıe aýksıondardy qosa alǵanda, barlaý jáne óndirý quqyǵyn alý úderisterin avtomattandyrady jáne buryn-sońdy bolmaǵan ashyqtyq deńgeıin qamtamasyz etedi. Platformada 66 myńnan astam geologıalyq esep ornalastyrylǵan, ınteraktıvti karta ázirlenip, 22 memlekettik qyzmet sıfrlandyrylǵan.

Memlekettik jer qoınaýy qoryn basqarý baǵdarlamasyna jalpy aýdany 2 652,5 sharshy shaqyrym 1 061 bloktan turatyn barlaý úshin 73 jańa ýchaske jáne aýksıonǵa shyǵarý úshin 62 ken orny engizilgen. Esepti kezeńde alǵash ret qatty paıdaly qazbalardyń bes jańa ken orny (Kók-Jon, Altyn-SHoqy, Samombet, Stýdenttik, Taqyr-Kaldjır) memlekettik esepke qoıyldy. Osynyń nátıjesinde resýrstardyń aıtarlyqtaı ósimi alyndy: Altyn – 97,8 tonna, kúmis – 11,9 tonna, mys – 36,4 myń tonna jáne basqa da ónimder. Salystyrý úshin, 2024 jyly munaı qory – 199 mln tonna, gaz – 22 mlrd m3 jáne jer asty sýlary – 79,8 myń m3 ósken 23 QPQ ken orny, 6 kómirsýtek jáne 6 jerasty sýlary memlekettik esepke alyndy, bul osy baǵyttaǵy júıeli jáne úzdiksiz jumys atqarylǵanyn kórsetedi.

Tehnogendik mıneraldyq túzilimderge (TMT) tekserý júrgizildi, onyń barysynda kólemi 53,6 mlrd tonna bolatyn 1 630 nysan eskerildi. Naqtyraq aıtsaq, jer qoınaýynyń memlekettik qorynda jalpy salmaǵy 55 mlrd tonna bolatyn 1 747 TMT nysany bar, onyń 450-i eldi mekenderge jaqyn ornalasqan, bul olardy qaıta óńdeýdiń mańyzdylyǵyn kórsetedi. Geologıalyq barlaýdyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn arttyrý úshin 2025 jyly búdjetten 41 nysandy zertteýge 7,6 mlrd teńge bólindi.

Jer qoınaýyn paıdalaný salasyndaǵy ashyqtyq pen tıimdilikti arttyrý

Qazaqstanda zańnamany jetildirý jáne kelisimsharttyq mindettemelerdiń oryndalýyn baqylaýdy kúsheıtý boıynsha jumystar júrgizilýde.

Atap aıtqanda, sıfrlandyrý jáne aýksıondar ótkizý máseleleri boıynsha zań jobasy ázirlendi, ony Parlamentke 3 toqsanda engizý josparlanýda. Negizgi mınıstrlikter qoldaǵan jer qoınaýyn memlekettik geologıalyq zertteýge 50% qol qoıý bonýstaryn jiberý týraly túzetýler ázirlendi.

Búgingi tańda elde 2615 lısenzıa men 319 kelisimshart bar (onyń ishinde 122-si barlaýǵa, 134-i óndirýge jáne 63-i birlesken barlaý men óndirýge). TGY platformasynyń arqasynda 2443 jer qoınaýyn paıdalanýshy esepti elektrondy túrde tapsyrdy. Monıtorıń qorytyndysy boıynsha 196 kelisimshart pen lısenzıa boıynsha buzýshylyqtar týraly habarlamalar jiberildi, 910 mln teńgege turaqsyzdyq aıyby qoıyldy. 37 kelisimsharttyń qoldanylýy toqtatyldy (onyń 30-y barlaýǵa, 5-i óndirýge, 2-i birlesken barlaý men óndirýge) jáne josyqsyz paıdalanýshylardan 61 lısenzıa qaıtaryp alyndy.

İİM jáne UQK-men birlesip elimizdiń tórt óńirinde paıdaly qazbalardy zańsyz óndirýdiń joly kesildi. 3 toqsanda taǵy 350 habarlama jiberý jáne 65 kóshpeli tekserý júrgizý josparlanýda.

Osy jyldyń 7 aıynda jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyn alýǵa (1070 barlaýǵa, 35 óndirýge) 2005 ótinish kelip tústi, onyń 997-si qaraldy. Nátıjesinde barlaýǵa 506 lısenzıa, óndirýge 18 lısenzıa jáne jer qoınaýyn geologıalyq zertteýge 114 lısenzıa berildi.

Sondaı-aq geologıalyq aqparatty eksporttaýǵa 83 lısenzıa jáne geologıalyq synamalardy ýaqytsha áketýge 37 ruqsat berildi. Qoldanystaǵy kelisimsharttar boıynsha 361 ótinish qaraldy (quqyqtardyń aýysýy men sharttardyń ózgerýin qosa alǵanda), EK-niń 30 otyrysy jáne jumys tobynyń 18 otyrysy ótkizildi, onyń qorytyndysy boıynsha kelisimsharttardaǵy 28 tolyqtyrýǵa qol qoıyldy. 41 lot boıynsha 3 aýksıon ótkizildi, olar qol qoıý bonýsynyń somasy búdjetke túsken 27,8 mlrd teńgeni qurady. Jer qoınaýy memlekettik qoryn basqarý baǵdarlamasyna turaqty negizde ózgerister engizilýde (jyl basynan beri 4 buıryq qabyldandy). 35 ken orny boıynsha eń jaqyn elektrondyq aýksıon 19 qyrkúıekte ótedi.

Osylaısha, Úkimettiń qyzmeti Memleket basshysy qoıǵan mindetterdi keshendi sheshýge baǵyttalǵan. Ónerkásiptiń ornyqty ósýi ekonomıkalyq damý úshin negiz qalyptastyrady, mıneraldyq-shıkizat bazasyn keńeıtý jónindegi júıeli jumys uzaqmerzimdi turaqtylyqty qamtamasyz etedi, al jer qoınaýyn paıdalaný salasynda tártip ornatý jónindegi sharalar ádilettilik pen zań ústemdigi qaǵıdattaryn nyǵaıtady.